Układ słoneczny
Na Ziemi otacza nas powietrze , ale , im ,wyżej będziemy się wznosić , tym bardziej będzie ono żednąć . Tam , gdzie kończy się strefa powietrza rozpościera się prawie pusta przestrzeń , w której znajdują się Słońce , Księżyc , planety i gwiazdy , zwana Kosmosem . Niełatwo jest badać przestrzeń kosmiczną ze względu na bardzo duże odległości . Przez tysiące lat ludzie uważali Ziemię za środek wszechświata wokół którego krążyły po orbicie planety . Uważano też , że Ziemia jest płaska i gdyby żeglować po lini choryzontu można było by spaść z jego krawędzi . Grecki astronom Ptolemeusz w swoim dziele opisał system , w którym podsumował wszystkie starożytne idee na temat wszechświata z Ziemią w jego centrum . Model ten został nazwany systemem geocentrycznym , tzn , że według tej teorii nieruchoma Ziemia jest środkiem , a wokół niej krążą inne ciała niebieskie .
ZIEMIA ZIEMIA
MERKURY
WENUS
SŁONCE
MARS
Przekonanie to nie uległo zmianie przez długie lata , aż do momentu , kiedy polski astronom Mkołaj Kopernik w 1543 roku przedstawił pogląd , że centrum wszechświata jest Słońce . Doszedł do wniosku , że teoria Ptolemeusza nie wyjaśnia drogi ruchu planet . Odkrył , że to Słońce , a nie Ziemia jest środkiem wszechświata ,a wszystkie planety - tym także i Ziemia - poruszają się dookoła Słońca po kolistych orbitach . Kopernik był twórcą systemu heliocentrycznego .
SŁOŃCE
MREKURY ZIEMIA
MARS
WENUS
Jego odkrycia nie zyskały aprobaty kościoła , dlatego jego dzieło , w którym opublikował swoją historię , pt. „ O obrotach ciał niebieskich” ukazała się drukiem w 1543 r , w roku śmierci kopernika .
Zajmę się teraz dokładniej Układem Słonecznym . Wokół naszego Słońca krąży rodzina planet ,niektóre z własnymi księżycami, oraz wiele innych mniejszych obiektów , takich jak komety i strumienie meteorytów . Wszystkie te obiekty poruszające się w przestrzeni kosmicznej tworzą wraz ze słońcem - Układ Słoneczny o średnicy ponad 12 mld km . Planety są to ciała niebieskie , które świecą odbitym światłem słonecznym a nie wysyłają własnego światła - tak jak gwiazdy . Największe poza Słońcem obiekty Układu Słonecznego to dziewięć planet : Merkury ,Wenus , Ziemia , Mars , Jowisz , Saturn , Uran , Neptun i Pluton . Wszystkie , poza Merkurym i Wenus , mają co najmniej po jednym księżycu . W sumie znamy ponad piędziesiąt księżyców ,które krążą wokół swoich planet. Ponadto Układ Słoneczny obejmuje tysiące asteroidów , setki komet , oraz strumienie pyłów i odłamków skalnych . Astronomowie sądzą , żę są to pozostałości sprzed 5 mld lat , kiedy Słońce tworzyło się z obłoku gazowego . Układ Słoneczny wiążą potężne siły przyciągania słonecznego .
Planety krążą po orbitach . ORBITY są to drogi , po których poruszają się planety lub satelity wokół Słońca lub innego ciała niebieskiego pod wpływem wzajemnego przyciągania . Orbity planet krążących dookoła Słońca nie są idealnymi okręgami , lecz spłaszczonymi owalami , zwanymi elipsami . Żadna z nich nie jest wyraźnie nachylona względem innych , dlatego Układ Soneczny ma kształt płaskiego dysku . Wyjątkiem jest Pluton , którego orbita wchodzi w obręb orbity Neptuna i jest nachylona pod kątem 17 . Oddziaływanie grawitacyjne sprawia , że im dalej znajduje się planeta od Słońca tym więcej potrzebuje czasu na dokonanie pełnego obrotu .
SŁOŃCE-jest zwykłą gwiazdą . Wydziela energię w postaci światła i ciepła . Bez tego nie byłoby życia na ziemi . Słońce oswietla także Księżyc , planety i ich satelity , komety i wszystko co leży w obrębie Układu Słonecznego . Słońce jest wielką kula rozżarzonych gazów, odległą od nas o 150mln km . Jego średnica jest 109 razy większa od średnicy Ziemi , i mogłoby pomieścić ponad milion takich globów jak nasz . Na powierzchni Słońca temperatura wynosi około 6000C , ale w jego wnętrzu przekracza 16 mln C . Przebiegający w jądrze Słońca proces syntezy termojądrowej dostarcza ogromnych ilości energii w postaci ciepła i światła.To właśnie dzięki tej energii Słońce świeci . Słońce wysyła także promienie rentgenowskie i ultrafioletowe , szkodliwe dla zdrowia człowieka . Większość z nich zostaje pochłonięta , ale część dociera do Ziemi . Słońce nie spala się , ale na skutek reakcji chemicznej traci część swojej masy . Jest jednak ono tak olbrzymie , że istnieć będzie jeszcze bardzo długo . Słońce ma czasami ciemne plamy na swojej powierzchni . Nazywane są one plamami słonecznymi i wydają się ciemne , ponieważ są chłodniejsze niż otaczający je obszar . Plamy słoneczne pojawiają się głównie w skupiskach i w zależności od wielkości mogą one trwać od kilku godzin do kilku miesięcy . Przy dłuższej obserwacji widoczne jest przeuwanie się plam na tarczy słonecznej . Dzieje się tak , ponieważ Słońce obraca się wokół osi.Pełny obrót trwa miesiąc. Często ponad powierzchnią Słońca widoczne są chmury gorących gazów , zwane protuberancjami . Na powierzchni Słońca występują potężne eksplozje , zwane rozbłyskami elektrycznymi . Są one źrudłem elektrycznie naładowanych cząsteczek , które docierają do atmosfery ziemskiej w czasie około dwóch dni , wywołując zjawisko zorzy polarnej i powstawanie burz magnetycznych oraz zakłóceń radiowych.
Dane dotyczące Słońca :
· odległość od ziemi -149,6 mln km .
· średnica równika słońca - 1 392 000 km .
· czas jednego obrotu - 27 1/4 dnia .
· masa -332 946 mas Ziemi
· objętość - 1 303 946 objętości Ziemi
· temperatura na powierzchni - 6000 C
· temperatura we wnętrzu - 16 mln C
ZIEMIA- jest jedną z dziewięciu planet krąrzących wokół Słońca w Układzie Słonecznym . Jest pod wieloma względami unikatową planetą . Przede wszystkim ma atmosferę z powietrza , dzięki czemu istnieje na niej życie organiczne . Życie , jak wiadomo , wymaga wody , toteż 3/4 powierzchni Ziemi pokrywają oceany . W przeciwieństwie do innych skalnych planet , wnętrze ziemi jest bardzo aktywne . Ruchy skorupy ziemskiej i wulkany powodują powstawanie gór , a powierzchnię Ziemi wyżłobiły wiatry i deszcze .
Ziemia krąży wokół Słońca po orbicie . Jej pełne okrążenie trwa 365 i 1/4 dnia . Nasz kalendarz ma 365 dni . W każdym roku zostaje ćwierć dnia . W związku z tym , aby nie stracić tego czasu , dodaje się w kalendarzu co cztery lata jeden dodatkowy dzień w roku . Luty w tym roku ma zamiast 28-29 dni . Taki rok w którym jest 366 dni nazywamy rokiem przestępnym . Orbita Ziemi nie jest kolista . Ruch Ziemi po eliptycznym torze wokół Słońca powiduje zjawisko pór roku , a obrót Ziemi wokół własnej osi powoduje powstawanie dnia i nocy - trwa on 24 godziny . Wszystkie planety mają swoje pory roku i okresy pełnego obrotu wokół danej planety . Czas potrzebny do jej obiegu dookoła Słońca nazywamy rokiem . Rok na Merkurym trwa 88 dni , a na Plutonie - planecie , która jest najbardziej oddalona od Słońca - jeden rok odpowiada 248 latom na Ziemi .
Dane dotyczące Ziemi .
· Ziemia ma około 4,7 mln lat .
· Ziemia nie jest idealnie okrągła . Jej obwód na równiku wynosi
40 077 km , a na biegunach 40 009 km .
· Równik dzieli Ziemię na dwie półkule : północna i południową.
· odległość Ziemi od Słońca wynosi około 150 mln km .
· nasza ziemia wynosi 5,974 x 1024 kg .
KSIĘŻYC - Jest on naturalnym satelitą Ziemi . Zbudowany jest ze skał i tworzy rodzaj małej planety . W ciągu roku Ziemia i księżyc obiegają Słońce . W tym czasie Księżyc okrąża także po swojej orbicie Ziemię , zawsze zwracając ku nam jedną i tę samą stronę . Podobnie jak Słońce , Księżyc wschodzi i zachodzi codziennie , co wynika z obrotu Ziemi wokół osi . Pełny odrót Księżyca dookoła ziemi trwa 4 tygodnie . Księżyc nie ma atmosfery i z jego powierzchni niebo wydaje się czarne . W ciągu dnia jest na Księżycu bardzo gorąco , w nocy natomiast bardzo zimno .
Na powierzchni Księżyca można zaobserwować jasne i ciemne obszary . Jasne obszary to kratery utworzone przez spadające na jego powierzchnię meteoryty . Niektóre z tych kraterów mają średnicę 160 km lub nawet 250 km . Ciemne obszary są pustynnymi i płaskimi równinami i noszą nazwę „ mórz” . Utworzone zostały przez lawę z wulkanów , która rozlała się po powierzchni Księżyca . Na Księżycu nie ma wody , ale obszary te nazywają się „morzami ” . Najbardziej znanym jest Morze Spokoju . Tutaj w 1969 r , w czasie amerykańskiej wyprawy Apollo II , człowiek po raz pierwszy postawił stopę na Księżycu .
Księżyc nie wysyła własnego światła . Błyszczy tylko dlatego , że odbija małą ilość światła słonecznego , które na niego pada . Oświetlona jest tylko ta półkula Księżyca , która jest zwrócona w stronę Słońca . Gdy Księżyc okrąża Ziemię , znienia się ta część oświetlonej półkuli , którą widzimy . Obserwując jak Księżyc obiega Ziemię , widzimy różne jego kształty - fazy - poczynając od tzw: nowiu poprzez pełnię aż do ponownego zniknięcia .Taki cykl trwa 29,5 dnia i po zakończeniu jednego zaczyna się następny . Przyciąganie na księżycu jest 6-cio krotnie mniejsze od przyciągania ziemskiego , dlatego na Księżycu można dalej i wyżej rzucać .
KSIĘŻYC :
· średnia odległość od Ziemi - 384 401 km
· średnica równikowa - 3477,8 km
· masa 1/81 masy Ziemi
· przyciąganie na powierzchni - 0,165 przyciągania ziemskiego
· okres pomiędzy dwoma pełniami - 29 dni 12 h 43 min
· temperatura na powierzchni - od maksymalmej 120C do
- 153C w nocy .
MERKURY- leży najbliżej Słońca . Trudno jest go zobaczyć z Ziemi , ponieważ zawsze pojawia się blisko Słońca . Jest małą , skalistą planetą o średnicy 4 900 km , odległą od Słońca o 58 mln km. Obiega Słońce w ciągu 88 dni . Obrót Merkurego wokół własnej osi trwa 59 dni . Po stronie zwróconej ku Słońcu temperatura osiąga 400C ale w nocy spada aż do - 170C , gdyż nie ma tam atmosfery , która zatrzymywałaby ciepło . Na Merkurym nie ma wody i nie ma też na nim życia .
WENUS - jest to kolejna planeta licząc od Słońca . Jest to najjaśniejsza i najbliższa Ziemi planeta . Ale chociaż widziana na niebie jest piękna , nie jest jednak gościnna . Otoczona jest obłokami trujących gazów , które odbijają światło Słoneczne . Wenus jest ciałem skalnym , oddalonym od Słońca o 108 mln km . Średnica Wenus wynosi 12 100 km . Ma ona gęstą atnosferę,złożoną z dwutlenku węgla , zatrzymującą ciepło i tworzącą gęste chmury . Temperatura na jej powierzchni wynosi około 500C , toteż Wenus jest najgorętszą planetą w Układzie Słonecznym . Zakrywają ją chmury , ale krążące wokół niej statki kosmiczne , sporządziły mapy planety . Widoczne są na nich góry , równiny , kratery . Istnieje przypuszczenie , że wulkany na tej planecie mogą być nadal czynne .
MARS - objawia się na niebie jako czerwony , podobny do gwiazdy punkt . Starożytni nazwali te planetę imieniem boga wojny, gdyż jej kolor pżypominał krew . Jest on małą skalną planetą o średnicy 6 800 km , oddaloną od Słońca o 229 mln km . Cała pustynną , skalistą powierzchni planety , pokrywa pomarańczowoczerwony pył . Obecność licznych kraterów oraz wielkich wygasłych wulkanów wskazuje , że był to obszar intensywnie wulkaniczny . Na Marsie nie ma wody , a warstwa atmosfery z dwutlenku węgla jest bardzo cienka. Podobnie jak na Ziemi , na Marsie występują pory roku . Podczas roku marsjanskiego , który trwa dwukrotnie dłużej niż rok na Ziemi , w zimie bieguny pokrywaja się czapami lodowymi , ze zmrożonego dwutlenku węgla , a latem topnieją . Mars ma dwa księżyce : PHOBOS i DEIMOS - można je zobaczyć tylko przez duże teleskopy. Na Marsie nie ma życia .
JOWISZ - jest gigantem Układu Słonecznego odległym od Słońca o 778 mln km , którego średnica wynosi 142 800 km . Wokół Jowisza , który dokonuje obrotu wokół swej osi w czasie krótszym niż 10 godzin , kłębią się warstwy chmur , ale pod nimi nie kryje się twarda powieżchnia - w przeciwieństwie bowiem do innych planet skalnych Jowisz jest olbrzymią kulą gazu , przede wszystkin wodoru . Elementem najbardziej widocznym w chmurach jest wielka , czerwona plama , istniejąca co najmniej 140 lat . Dookoła Jowisza krąży 16 księżyców , Cztery z nich - największe można łatwo dostrzec przez niewielki teleskop . Ich układ zmienia się z dnia na dzień , gdyż każdy z nich krąży we własnym rytmie . Najbardziej niezwykłym księżycem Jowisza jest Io . Z kilku czynnych na nim wulkanów wydobywa się siarka , która nadaje powierzchni planety żółtopomarańczowoczerwoną barwę . Powierzchnia CALLISTO jest najbardziej w całym Układzie Słonecznym pokryta kraterami , ale z kolei kratery GANIMEDESA są głębsze . Gładką lądową powierzchnie EUROPY przecina wiele tajemniczych lini .
SATURN - jest to gazowa kula o średnicy 120 000 km - pod wieloma względami przypomina Jowisza . Różni się od niego wątłymi pasmami chmur burzowych i oczywiście słynnymi pierścieniami które składają się z milionów drobin lodu . Saturn okrąża Słońce po orbicie odległej od niego o 1427 mln km , a pełny obieg trwa 29 lat . Jego liczne pierścienie są nachylone względem orbity , tak że w rezultacie widzimy je pod różnymi kątami w różnym czasie . Saturn ma co najmniej 21 księżyców . Największy z nich - Tytan - jest jedynym satelitą posiadającym atmosferę .
URAN -jest gazową planetą , około cztery razy większą od Ziemi. Posiada także pierścienie ale są one bardzo niewidoczne . W okół tej planety krąży 15 księżyców , z których tylko pięć największych jest widocznych z Ziemi . Rok Urana jest bardzo długi , jego pełny obrót wokół Słońca trwa 84 lata ziemskie . Ciekawą właściwością Urana jest sposób , w jaki obraca się wokół własnej osi , która jest przechylona pod kątem 98 , tak że wydaje się , że planeta leży na boku .W trakcie obrotu Urana po orbicie zarówno jego boki , bieguny, jak i równik ustawiają się do Słońca . Toteż są okresy , kiedy na biegunach Urana jest cieplej niż na równiku .
NEPTUN - jest najbardziej odległą planetą gazową . Krąży po orbicie wokół Słońca o miliony kilometrów dalej niż Uran , co zajmuje mu około 165 lat . Neptun ma jeden duży księżyc - Tryton , prawie tej wielkości co Ziemia i co najmniej siedem innych .
PLUTON - jest najbardziej zewnętrzną planetą Układu Słonecznego . Jest on mały , słabo widoczny i mało o nim wiemy . Jest zlodowaciałą planetą zbliżoną wielkością do naszego Księżyca . Ma swój własny Księżyc - Charona . Okres obiegu Plutona wokół Słońca wynosi 248 lat , a odległość jego owalnej orbity od Słońca zmienia się od 7 400 mln do 4 400 mln km . Z powodu tak dużej odległości dociera do Plutona bardzo mało ciepła , toteż temperatura na jego powierzchni wynosi około -230C .
Być może poza Plutonem istnieją jeszcze inne nie odkryte planety. Niewykluczone , że kiedyś możliwe stanie się odkrycie takich ciał niebieskich .
W przestrzeni między orbitami Marsa i Jowisza krążą wokół Słońca tysiące małych obiektów skalnych . Są to Planetoidy , zwane też asteroidami lub planetkami . Największa z nich , Ceres,została odkryta w 1801 roku . Ma ona około 940 km średnicy . Większość planetoid ma kształt nieregularny . Kiedyś astronomowie sądzili , że planetoidy są pozostałościami rozbitej planety , ale bardziej prawdopodobna jest teoria , że są one odpryskami , z okresu formowania się Układu Słonecznego .
W Układzie Słonecznym poruszają się też ciała niebieskie zwane Kometami . Są one bardzo małe i można je obserwować jak przelatują w pobliżu Słońca . Składają się z wody , lodu i pyłu . Gdy kometa zbliża się do Słońca , ogrzewa się , lód topi się , a gazy i pyły uwalniając się tworząc wokół komety obłok gazowo pyłowy . Od czoła komety ciągnie się rozproszony pył i gaz , który tworzy warkocz komety . Kometa pędząca ku Ziemi staje się w ciągu kilku tygodni coraz jaśniejsza . Potem stopniowio ciemnieje i znika . Większość komet można zobaczyć tylko raz . Mkną ku Słońcu przyciągane przez nie , potem znikają w odległym kosmosie .
Gdy kometa przebiega wokół Słońca , pozostawia za sobą pyły , które rozprzestrzeniają się wzdłuż jej drogi . Gdy pyły przelatują blisko Ziemi , mogą być przyciągnięte przez jej pole grawitacyjne . W atmosferze ziemskiej pył kosmiczny , poruszający się z dużą prędkością , spala się . Jest to meteor widziany z Ziemi jako smuga światła . Nazywane są one często spadającymi gwiazdami , chociaż nie mają z nimi nic wspólnego . Niektóre fragmenty są na tyle duże , że mogą nie spłonąć w atmosferze i spadają na powierzchnię Ziemi . Spadając na Ziemię mogą tworzyć kratery , jak na Księżycu . Znanych jest wiele takich miejsc na Ziemi , lecz nie znane są wypadki czyjejkolwiek śmierci związanej z ich upadkiem .
I to są podstawowe wiadomości o Układzie Słonecznym . Ciekawym tematem są Pulsary , Kwazary , mgławice , gwiazdy , gwiazdozbiory , galaktyki , czarne dziury , ale to już tematy do następnego referatu.