Nadzór korporacyjny – wprowadzenie oraz rys historyczny

Pojęcie nadzoru korporacyjnego sięga już starożytności. Po raz pierwszy nadzór korporacyjny opisał Homer w Odysei, przedstawiając problemy wynikające z rozdzielenia własności i zarządzania tą własnością.

Do ekonomii to pojęcie wprowadził A. Smith w 1776 roku, gdzie w swojej książce pod tytułem: „ The Wealth of Nations”, opisał i zanalizował rozdzielenie własności i kontroli w ówczesnych korporacjach, jak i wynikające z tego konsekwencje.

Natomiast do współczesnej teorii ekonomii CORPORATE GOVERNANCE ( nazwany w Polsce: nadzorem korporacyjnym ) został wprowadzony przez A. Berle’a i G. Meansa w połowie lat trzydziestych XX wieku.

Pomimo tego, że A. Smith „dotknął” problemu nadzoru korporacyjnego już w 1776 roku, jednak nadzór korporacyjny zaczęto doceniać i dostrzegać znacznie później, wtedy, gdy następował coraz większy rozwój i skomplikowanie się kapitalizmu, różnych form prawnych zorganizowania się działalności podmiotów gospodarczych, w szczególności zaś korporacji.

Zainteresowanie nadzorem korporacyjnym nastąpiło zatem od początku XIX wieku, z trzech powodów:
potrzeba istnienia firm znacznie większych niż dotychczas ( rozwój firm wraz z postępem technologicznym );
wzrost zapotrzebowania na kapitał i poszukiwanie nowych jego źródeł;
konieczność uzyskania społecznej akceptacji dla powszechnego posiadania dóbr inwestycyjnych;

Definicje pojęcia nadzór korporacyjny przytoczymy w następnym punkcie, żeby jednak dobrze zrozumieć późniejsze definicje należałoby wspomnieć kilka słów o definicji i sposobie działania korporacji, która jest jednym z kluczowych słów nadzoru korporacyjnego.

Korporacja po raz pierwszy została zdefiniowana przez prawo brytyjskie w XV wieku. Natomiast w 1886 roku Sąd Najwyższy Stanów Zjednoczonych stwierdził, że korporację należy traktować jako osobę prawną.

Korporacja może być rozumiana w różny sposób, przytoczymy zatem tylko niektóre z jej określeń, takie jak:
- stowarzyszenie, związek, zrzeszenie osób, uznane za osobę prawną, mające na celu realizację określonych wspólnych zadań i interesów;
- korporacja organizacyjna ( w sensie ekonomicznym ) forma fuzji kapitałowych;
- korporacja rozumiana jako spółka akcyjna;
- „osoba prawna posiadająca moralność, odpowiedzialna za etyczne działanie i podejmowanie decyzji” ( A. Monks, N. Minnow ).

Na rozwój korporacji istotny wpływ wywarły cztery podstawowe cechy:
- ograniczenie odpowiedzialności inwestorów – wraz z rozpoczęciem traktowania korporacji jako osoby prawnej, zaczęto traktować korporację odrębnie od jej właścicieli i pracowników. Oznaczało to, że błędy popełniane w korporacji są mniej dotkliwe dla jej właścicieli, gdyż w przypadku bankructwa korporacji jej członkowie nie odpowiadają indywidualnie za jej długi. Dzięki temu zdynamizował się rozwój dużych przedsiębiorstw, gdyż nikt nie inwestowałby w takie jednostki, gdyby ryzyko poniesienia strat było nieograniczone. W związku z wprowadzonymi założeniami, ryzyko ograniczyło się tylko do wielkości zainwestowanego kapitału.
- Swobodny przepływ kapitałów ( swoboda obrotu walorami ) – polegała ona na płynności akcji. Stały się one tak płynne jak gotówka i mogły być sprzedane w każdym dowolnym momencie, co ograniczało władzę nad podmiotem gospodarczym.
- Uzyskanie przez spółki osobowości prawnej, co zapewniło ciągłość działalności danego przedsiębiorstwa na rynku.
- Scentralizowane zarządzanie – akcjonariusze ( inwestorzy ) zrzekli się prawa do podejmowania „codziennych” decyzji, z wyjątkiem tych dotyczących najbardziej podstawowych problemów spółki. Menedżerowie rozpoczęli ustanawianie „codziennych” celów działania i zaczęli sprawować kontrolę nad operacjami spółki.

W ramach zmian związanych z rozwojem dużych przedsiębiorstw na rynku, dominującą rolę zaczęły odgrywać dwie formy prawne spółek.


Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością Spółka akcyjna



bardzo dobra dla współdziałania niewielu bardzo dobra dla współdziałania wielkich
osób przy prowadzeniu wspólnego przedsiębiorstw handlowych z udziałem
przedsięwzięcia drobnych „ciułaczy”


powołana do realizacji poważnych najważniejsza w gospodarce rynkowej
przedsięwzięć wymagających powołania
silnej struktury z osobowością prawną
i władzami

II. Nadzór korporacyjny – definicje

Pierwotna nazwa nadzoru korporacyjnego pochodzi, tak jak wspomniałyśmy wcześniej, z języka angielskiego, od terminu: CORPORATE GOVERNANCE.
Według ekspertów , nadzór korporacyjny stał się zasadniczym czynnikiem przetrwania korporacji w warunkach globalizacji rynku. Dlatego też powstało bardzo wiele definicji nadzoru korporacyjnego, które postaramy się przytoczyć poniżej.


Lp. Autor/autorzy definicji Definicja nadzoru korporacyjnego
1. J. Kay, A. Silberstone Uważali, że corporate governance zależy przede wszystkim od zastosowanego podejścia teoretycznego, gdyż wszystko jest ukształtowane przez wpływy historyczne, instytucjonalne struktury, które to prowadzą do określonego sposobu widzenia tego czym jest, a czym powinien być nadzór korporacyjny.
2. J. Brooks Nadzór korporacyjny to nowoczesna nazwa problemu przez dekady nurtującego spółki , określonego w języku angielskim accountability (odpowiedzialność <=> rozrachunek ). Dotyczy sposobu, w jaki menedżerowie odpowiadają przed akcjonariuszami i innymi grupami udziałowymi ( rozliczają się przed nimi ) oraz zapewniają spółce strukturę właściwie służącą realizacji tego celu.
3. K. Lannoo Nadzór korporacyjny można utożsamiać z organizacją relacji pomiędzy właścicielami a menedżerami korporacji, które to są zróżnicowane w zależności od warunków ekonomicznych i tradycji narodowych.
4. M. C. Jensen, W.Mecking Nadzór korporacyjny koncentruje się na badaniu powiązań ( relacji ) pomiędzy właścicielami firmy a najętymi przez nich agentami, którzy w ich imieniu zarządzają firmą (kontrolują ją ) i mają obowiązek maksymalizowania posiadania jej właścicieli. Właściciele cedują zaś część swoich uprawnień do podejmowania decyzji. Celem nadzoru korporacyjnego jest zapewnienie zgodności tych decyzji z interesami właścicieli firmy.
5. K.Keasey, M. Wright Nadzór korporacyjny to struktury (mechanizmy) i procesy związane z produkcją, podejmowaniem decyzji i kontrolą wewnątrz jednostki organizacyjnej. Mechanizmy te obejmują regulacje ekonomiczne i prawne ulegające zmianom w wyniku procesów politycznych w danym państwie. Odpowiedzialność = monitorowanie, wartościowanie i kontrola agentów ( menedżerów ) w celu zapewnienia zgodności ich działania z interesem właścicieli firmy.
6. A. Shleifer, R.W.Vishny Nadzór korporacyjny poszukuje odpowiedzi na pytania:- w jaki sposób dostawcy kapitału mają sobie zapewnić zwrot z dokonanych inwestycji?- W jaki sposób zmuszają oni menedżerów do oddania im części wygospodarowanych zysków?- W jaki sposób upewniają się, że menedżerowie nie zdefraudują ich pieniędzy lub niewłaściwie ich nie zainwestują?- W jaki sposób wierzyciele mogą kontrolować kierownictwo firmy?
7. R. I. Tricker Nadzór korporacyjny identyfikuje prawa i obowiązki, legitymizuje działania i determinuje odpowiedzialność. Według Trickera można wyróżnić dwa działania z zakresu nadzoru korporacyjnego:- nadzorowanie – monitorowanie wyników działania menedżerów- odpowiedzialność (rozliczanie) - rozliczanie menedżerów wobec tych, którzy mają prawo do rozliczania;

Źródło: Tabela własna na podstawie książki M. Jerzemowska „Nadzór korporacyjny”.

III. Nadzór korporacyjny a interesy akcjonariuszy i menedżerów

Pojęcie nadzoru korporacyjnego jest nierozłączne ze zdefiniowaniem relacji pomiędzy akcjonariuszami a menedżerami korporacji. Wszystkie przytoczone w poprzednim punkcie definicje wyrażają konieczność usystematyzowania relacji właśnie pomiędzy tymi grupami.
Zainteresowanie nadzorem korporacyjnym wymusili głównie menedżerowie zajmujący się inwestycjami. Celem ich działań był wzrost dochodów klientów na skutek egzekwowania przysługujących im, jako akcjonariuszom praw, w tym także uczestnictwo w zgromadzeniach akcjonariuszy spółek handlowych na giełdzie.
Poniżej postarajmy się trochę przyjrzeć relacjom akcjonariuszy i menedżerów oraz poznajmy hierarchię nadzoru korporacyjnego.

Możemy wyróżnić dwie grupy interesów:











Jak widać z powyższego rysunku interesy akcjonariuszy i interesy menedżerów nieco się różnią, dlatego też najważniejszym wyzwaniem dla obecnych i przyszłych polityków będzie stworzenie i rozwój odpowiednich ram koncepcyjnych nadzoru korporacyjnego, które zapewniłyby uzyskanie korzyści z bezpośredniego monitorowania spółek przez akcjonariuszy i jednocześnie skutecznie przeciwdziałałyby uzyskiwaniu przez akcjonariuszy nadmiernych korzyści kosztem pozostałych grup udziałowych spółki.

Obecnie można wyróżnić następującą ideę strukturalną w korporacji:


AKCJONARIUSZE

Jako właściciele spółki ponoszą ryzyko i mają prawo do zysków rezydualnych
Mają również prawo do sprawowania nadzoru nad spółką w celu uzyskania korzyści




RADA NADZORCZA

Najbardziej efektywne narzędzie nadzoru korporacyjnego zależne od właścicieli
Wybierani często przez rozproszonych akcjonariuszy.





DYREKTORZY ZARZĄDZAJĄCY
( MENEDŻEROWIE)
Efektywnie zarządzają korporacją w imieniu akcjonariuszy, wybierani przez radę nadzorczą
Mają obowiązek uzyskiwania i maksymalizowania zysków akcjonariuszy przy zachowaniu zasady ostrożności.
Ponoszą pełną odpowiedzialność przed akcjonariuszami za podejmowane decyzje i działania.


IV. Nadzór korporacyjny w Polsce

Dogłębne scharakteryzowanie nadzoru korporacyjnego w Polsce wymaga prześledzenia kilku ważnych elementów, do których należą:

1. Przeprowadzenie procesu prywatyzacji w Polsce;
2. Charakterystyka aktów normatywnych (ustaw) w Polsce, które stanowią bazę prawną nadzoru korporacyjnego;
3. Zgodność uregulowań polskich z zasadami OECD;
4. Analiza porównawcza nadzoru korporacyjnego w Polsce i za granicą;

Ad.1.
Proces prywatyzacji w Polsce rozpoczął się w 1990 roku.
Jako główną zasadę niniejszego procesu przyjęto, że będzie odbywał się on stopniowo i w różnych formach. W celu zabezpieczenia przed uzyskiwaniem niezasłużonych korzyści prywatyzacyjnych były prywatyzowane całe sektory, a nie pojedyncze przedsiębiorstwa.
Prywatyzacja masowa rozpoczęła się w momencie rozpoczęcia programu powszechnej prywatyzacji ( PPP ) , czyli w 1994 roku.
Program prywatyzacyjny polegał na wniesieniu 512 zróżnicowanych branżowo i średniej wielkości przedsiębiorstw do 15 nowo utworzonych funduszy inwestycyjnych ( NFI ) zarejestrowanych jako spółki akcyjne. NFI znalazły się na warszawskiej giełdzie w czerwcu 1997 roku.

Można wyróżnić w Polsce dwie ścieżki prywatyzacji:
























Źródło: rysunek własny na podstawie książki M. Jerzemowska „Nadzór korporacyjny”;



Tworząc NFI stworzono również grupy menedżerskie, których zadaniem było zarządzanie funduszami. Niniejsze grupy składały się z konsorcjów polskich i zagranicznych banków oraz profesjonalnych konsultantów. Zespoły zarządzające poszczególnymi funduszami były zobligowane kontraktami menedżerskimi do składania sprawozdań Radzie Nadzorczej. Rady Nadzorcze otrzymały zaś obowiązek rzetelnego reprezentowania interesów swoich akcjonariuszy, innych NFI oraz pracowników i rządu.

Z punktu widzenia nadzoru korporacyjnego utworzenie NFI miało trzy zalety:

zredukowanie problemu free rider związanego z koordynacją i monitorowaniem menedżerów poszczególnych spółek, a występującym przy rozproszonym akcjonariacie;
zobligowanie menedżerów do uwzględniania interesów wszystkich grup udziałowych ( pracowników, rządu, akcjonariuszy ) poprzez rozliczanie menedżerów przed Radą Nadzorczą;
rozpoczęcia pełnienia kontroli przez właścicieli kapitału akcyjnego (kontrola przeszła z „wnętrza” przedsiębiorstwa na „zewnątrz” );

Ad.2.

Nadzór korporacyjny w Polsce opiera się na następujących regulacjach prawnych:

a) Prawo działalności gospodarczej; Ustawa z dnia 19 listopada 1999 roku;
b) Ustawa z dnia 20 sierpnia 1997 roku o Krajowym Rejestrze Sądowym;
c) Ustawa z dnia 8 listopada 2000 roku Kodeks Spółek Handlowych;
d) Rozporządzenie Rady Ministrów w sprawie rodzaju, formy i zakresu informacji bieżących i okresowych;

Każde z powyższych uregulowań prawnych odgrywa znaczącą rolę w zakresie nadzoru korporacyjnego, gdyż systematyzuje funkcjonowanie gospodarki rynkowej w Polsce.

Kodeks Spółek Handlowych liczący 633 artykuły jest najważniejszym aktem ustawowym, który odnosi się do najliczniejszej i najważniejszej grupy przedsiębiorców, którzy wybrali spółkę handlową jako formę prawną wykonywanej przez nich działalności gospodarczej.
W ustawie tej są regulowane między innymi takie zagadnienia jak:
- utworzenie danej spółki
- prawa i obowiązki wspólników ( i akcjonariuszy)
- zdefiniowanie takich organizmów, jak: rada nadzorcza, zgromadzenie wspólników, walne zgromadzenie
- rozwiązywanie i likwidowanie spółek
- odpowiedzialność cywilnoprawną.









Rozporządzenie cytowane w punkcie d przykładowo obliguje przedsiębiorstwa do dostarczania odpowiednich informacji w formie bieżących i okresowych raportów, których forma i zakres są ściśle uregulowane.


Przedsiębiorstwa są zobowiązane dostarczać RAPORT.....

MIESIĘCZNY
Zawierający informacje o:

przychodach netto ze
sprzedaży towarów
i produktów

zysku (stracie) na
działalności operacyjnej

zysku (stracie) brutto

zysku (stracie) netto

czynnikach mających
znaczący wpływ na
osiągnięty zysk lub
poniesioną stratę

ewentualnych korektach
z tytułu rezerw i odpisów
aktualizujących wartość
składników majątkowych

POWINIEN BYĆ
PRZYGOTOWANY
W SPOSÓB
ZAPEWNIAJĄCY
PORÓWNYWALNOŚĆ
DANYCH

W STOSUNKU DO
RAPORTÓW
Z ANALOGICZNYCH
MIESIĘCY
ROKU
POPRZEDNIEGO




Źródło: opracowanie własne na podstawie M. Jerzemowska „Nadzór korporacyjny”


Ad. 3 Zgodność uregulowań polskich z zasadami OECD.

W dniu 27 i 28 kwietnia na spotkaniu OECD ( Organization for Economic Cooperation and Development) opracowano zbiór standardów i wskazówek dla nadzoru korporacyjnego.
Zbiór ten nie powstał w celu nakazywania określonego sposobu postępowania, ale w celu wyrażenia poglądów krajów członkowskich na temat nadzoru korporacyjnego.

Poniżej postaramy się w skrócie omówić kilka podstawowych zasad OECD, aby móc się odnieść do respektowania tych zasad w Polsce.

OECD

POLSKA

PIERWSZA ZASADA OECD –prawa akcjonariuszy;
Zasady nadzoru korporacyjnego powinny chronić akcjonariuszy!

Do podstawowych praw akcjonariuszy należą:

- bezpieczne metody rejestracji własności => POLSKA RESPEKTUJE

- przenoszenie lub transfer akcji => POLSKA RESPEKTUJE


- regularne i terminowe otrzymywanie odpowiednich informacji dotyczących korporacji => POLSKA RESPEKTUJE

- uczestniczenie i głosowanie na zgromadzeniu akcjonariuszy => POLSKA RESPEKTUJE


- wybór członków rady => POLSKA RESPEKTUJE

- udział w zysku korporacji => POLSKA RESPEKTUJE


DRUGA ZASADA OECD – równe traktowanie wszystkich akcjonariuszy;
Zgodnie z tą zasadą wszyscy akcjonariusze powinni mieć możliwość uzyskania wymiernego zadośćuczynienia za krzywdy wynikające z naruszenia ich praw oraz wszyscy akcjonariusze należący do tej samej klasy powinni być jednakowo traktowani – łącznie z takim samym prawem głosu.

POLSKA

Teoretycznie jest przestrzegana w Polsce.
Niniejszą zasadę regulują ustawy omówione w punkcie 2 podpunktach c i d, czyli Rozporządzenie Rady Ministrów w sprawie rodzaju, formy i zakresu informacji bieżących i okresowych, jak również Kodeks Spółek Handlowych.

TRZECIA ZASADA OECD – rola grup udziałowych w nadzorze korporacyjnym;
Zasada ta mówi o tym, że nadzór korporacyjny powinien uwzględniać prawa akcjonariuszy i zachęcać do aktywnej kooperacji między korporacjami a grupami udziałowymi w kreowaniu bogactwa, miejsc pracy i tworzenia solidnych finansowo przedsiębiorstw.

POLSKA
Można uznać, że trzecia zasada jest również respektowana w Polsce, w szczególności w zakresie uczestnictwa przedstawicieli pracowników w zarządzaniu przedsiębiorstwem i silnej pozycji związków zawodowych.

CZWARTA ZASADA – publikowanie i przejrzystość informacji;

Niniejsza zasada dotyczy ujawniania w odpowiednim czasie dokładnych informacji dotyczących istotnych spraw korporacji, w tym jej sytuacji finansowej, wyników działania, własności i nadzoru.

POLSKA

Wymienione przez nas wcześniej informacje na temat raportów do jakich przygotowania są zobligowane firmy w Polsce, świadczą między innymi o tym, że niniejsza zasada jest respektowana – w zakresie ujawniania przejrzystej informacji dotyczących korporacji, w szczególności danych finansowych, które są zgodne z wszelkimi regulacjami prawnymi oraz z Ustawą o Rachunkowości, która respektuje międzynarodowe standardy rachunkowości, jak również wymogi stawiane w tym względzie przez Unię Europejską, do której Polska dołączyła w maju bieżącego roku.

PIĄTA ZASADA – odpowiedzialność rady;
Zasada ta dotyczy zawartości wszelkich wskazówek tworzenia strategii spółki, efektywnego monitorowania rady oraz odpowiedzialności (rozliczania) rady przed spółką i akcjonariuszami, które to wskazówki powinien zawierać nadzór korporacyjny.
Zgodnie z niniejszą zasadą rada powinna uwzględniać interesy wszystkich grup udziałowych oraz powinna zapewnić przestrzeganie prawa. Ta zasada określa również zakres funkcji, jakie powinna pełnić rada, między innymi jest to: weryfikacja i ukierunkowanie strategii spółki, polityka w zakresie ryzyka, budżetów rocznych i biznes planów, monitorowanie docelowych wyników działania korporacji, nadzór wydatków kapitałowych, wybór i ustalenie wynagrodzeń, monitoring i rozwiązanie potencjalnych konfliktów, itd. Przede wszystkim zaś, zgodnie z piątą zasadą, rada powinna w sposób niezależny od menedżerów oceniać spółkę, jak również poświęcać dostateczną ilość czasu na wypełnianie swoich obowiązków.

POLSKA

Odpowiedzialność Rady Nadzorczej w spółkach akcyjnych w Polsce, reguluje dość szczegółowo polski kodeks spółek handlowych. Właśnie w tej ustawie określone są szczegółowo obowiązki i kompetencje rady nadzorczej.







V. Nadzór korporacyjny w wybranych krajach Europy.


Aby dokonać analizy rozwoju nadzoru korporacyjnego w Polsce, w tej części pracy postaramy się pokrótce przedstawić, jakie rozwiązania dotyczące nadzoru stosowane są w wybranych krajach europejskich.

Pod koniec 1999r. firma Davis Global Advisors, specjalizująca się w nadzorze korporacyjnym, dokonała podsumowania informacji dotyczących rozwoju nadzoru korporacyjnego w krajach o najbardziej rozwiniętych gospodarkach rynkowych.
Z podsumowania tego wynika, iż najbardziej znaczącą rolę w kreowaniu standardów nadzoru korporacyjnego wśród państw Europy odgrywają Wielka Brytania, Francja oraz Niemcy. Oceny takiej można dokonać dzięki analizie rozlicznych wskaźników. Dlatego też w naszej pracy przedstawimy właśnie podstawy systemu nadzoru korporacyjnego w tych 3 europejskich potęgach.


5.1 Nadzór korporacyjny w Wielkiej Brytanii.


Problemy nadzoru korporacyjnego mają tu istotne znaczenie. Wraz z rozwojem koncepcji dotyczących nadzoru w tym państwie powstawały kolejno dokumenty regulujące i ustalające jego założenia:

- dokument Join – Stock Companies Act zaprezentował pierwszy, klasyczny model nadzoru już w roku 1844.
- kodeks Cadbury’ego opublikowany w 1992r. zawierał rekomendacje dotyczące nadzoru korporacyjnego,
- kodeks Greenbury’ego to kolejny dokument, wydany w 1995r.
- The Combined Code – dokument ten powstał w czerwcu 1998r.

Z uwagi na rangę The Combined Code dokonamy szczegółowej analizy najważniejszych jego zaleceń.

Dokument ten składa się z preambuły i dwóch części. Pierwsza z nich zawiera zasady dobrego nadzoru (Principles of Good Governance), druga zaś kodeks najlepszej praktyki (Code of Best Practice).

Treść obu części tego dokumentu porusza następujące zagadnienia:

1) Dyrektorzy (rada, przewodniczący i naczelny dyrektor zarządzający, równowaga w radzie, dopływ informacji, wyznaczenie członków rady, reelekcja),

2) Wynagrodzenia dyrektorów (poziom i struktura wynagrodzeń, procedury ustalania wynagrodzeń, publikacja informacji o wynagrodzeniach),

3) Kontakty z akcjonariuszami (dialog z akcjonariuszami instytucjonalnymi, konstruktywne wykorzystanie dorocznego walnego zgromadzenia),

4) Rozrachunek i audyt (sprawozdawczość finansowa, kontrola wewnętrzna, komitet ds. audytu, i audytorzy),

5) Akcjonariusze instytucjonalni (głosowanie akcjonariuszy, dialog ze spółką, ocena sprawozdawczości w zakresie nadzoru korporacyjnego).

Ad.1.

- na czele każdej spółki notowanej na giełdzie powinna stać efektywna rada, której zadaniem jest prowadzenie i kontrolowanie spółki
- należy rozgraniczyć podział obowiązków na szczeblu kierownictwa – kierowanie spółką i kierowanie radą
- należy wyznaczyć niezależnego niezarządzającego dyrektora, który rozpatrywałby istniejące problemy
- przewodniczący rady, naczelny dyrektor zarządzający i najważniejszy niezależny dyrektor powinni być przedstawieni w raporcie rocznym spółki
- w radzie powinna występować równowaga między dyrektorami zarządzającymi i niezarządzającymi, aby żaden nie miał dominującego wpływu na podejmowanie decyzji
- rada powinna otrzymywać informacje w odpowiednim czasie, formie i jakości, umożliwiające jej wypełnianie obowiązków
- powinny istnieć przejrzyste, formalne procedury wyznaczania członków rady
- każdy z dyrektorów powinien poddawać się reelekcji w regularnych odstępach czasu – co najmniej co 3 lata.

Ad.2.

- poziom wynagrodzenia powinien być dostateczny w celu pozyskania i utrzymania dyrektorów potrzebnych do efektywnego zarządzania spółką, jednakże spółki powinny unikać płacenia wynagrodzeń przewyższających wynagrodzenia konieczne do osiągnięcia tego celu
- struktura wynagrodzeń powinna wiązać wyniki spółki z wynikami działania poszczególnych osób
- spółki powinny ustanowić formalną i przejrzystą politykę wynagradzania członków zarządu oraz indywidualnych dyrektorów
- powinno się powoływać komitety ds. wynagrodzeń
- roczny raport spółki powinien zawierać sprawozdanie dotyczące polityki płacowej i szczegóły dotyczące wynagradzania każdego z dyrektorów

Ad.3.

- spółki powinny być gotowe do rozpoczęcia dialogu z akcjonariuszami instytucjonalnymi
- rady powinny wykorzystywać doroczne zgromadzenie akcjonariuszy do komunikowania się z inwestorami prywatnymi i zachęcania ich do aktywności.

Ad.4.

- rada powinna stworzyć wyważoną i zrozumiałą ocenę pozycji spółki i jej perspektyw
- rada powinna ustanowić solidny system kontroli wewnętrznej w celu ochrony inwestycji akcjonariuszy i aktywów spółki
- rada powinna ustanowić formalne i przejrzyste uzgodnienia dotyczące sposobu stosowania zasad sprawozdawczości finansowej i kontroli wewnętrznej oraz ustalenia właściwych kontaktów z audytorami spółki


Ad.5.

- akcjonariusze instytucjonalni powinni dążyć do eliminowania zbędnych zmian kryteriów odnoszących się do ustaleń systemu nadzoru korporacyjnego wyników działania spółek, w które inwestują
- akcjonariusze powinni udostępniać na żądanie swoich klientów informacje dotyczące struktury głosowania nad rezolucjami
- w razie potrzeby inwestorzy instytucjonalni powinni prowadzić dialog ze spółka opierający się na wzajemnym zrozumieniu celów
- przy ocenie rozwiązań dotyczących nadzoru inwestorzy instytucjonalni powinni rozważyć wszystkie czynniki


5.2. Nadzór korporacyjny we Francji.


Istotne znaczenie mają uregulowania nadzoru korporacyjnego we Francji.
Państwo to charakteryzuje się dużą aktywnością w budowaniu tych zagadnień, jest przykładem dynamicznego sposobu reagowania na pojawiające się problemy gospodarcze.

W pewnym momencie konieczne było rozpoczęcie prac nad regulacjami w dziedzinie nadzoru korporacyjnego we Francji. Potrzeba ta wynikała z konieczności stworzenia przejrzystego i uregulowanego sposobu zarządzania spółkami notowanymi na giełdzie, uwzględnieniem interesów właścicieli mniejszościowych pakietów akcji, którzy posiadają około 1/3 akcji notowanych na giełdzie w Paryżu.

Zadanie zanalizowania roli rad nadzorczych we francuskich spółkach zostało powierzone M. Vienotowi, który przewodniczyć miał komitetowi składającemu się z liderów czternastu najbardziej prestiżowych spółek francuskich.

W rezultacie pracy tego zespołu powstał w 1995r. raport, który upubliczniono. Dokument ten zawiera listę rekomendacji, które umożliwiają adaptację zasad nadzoru korporacyjnego radom nadzorczym francuskich spółek giełdowych.
W 1999r. kodeks ten został ostatecznie skorygowany, a zmiany w nim uwzględniały planowane przez rząd reformy prawa spółek.

Omawiany raport składa się z dwóch części i zawiera następującą problematykę:


1) Część I:

· Rozdzielenie stanowisk przewodniczącego rady i naczelnego dyrektora zarządzającego
· Ujawnienie wynagrodzeń menadżerów spółek notowanych na giełdzie
· Publikacja informacji o opcjach na akcje lub planach zakupu akcji w korporacjach notowanych na giełdzie.

2) Część II

· dyrektorzy
· działanie rady dyrektorów
· działanie komitetów rady
· publikacja informacji finansowych
· zgromadzenie akcjonariuszy
· wdrażanie rekomendacji

Najważniejsze ustalenia komitetu dotyczące poszczególnych zagadnień to między innymi:

Ad.1)

- Wprowadzenie w prawie francuskim przepisu zezwalającego radzie dyrektorów na połączenie lub rozdzielenie stanowisk przewodniczącego naczelnego dyrektora zarządzającego.
- Reguły działania rady powinny jasno precyzować podział władzy pomiędzy radę dyrektorów przewodniczącego i naczelnego dyrektora zarządzającego
- Postanowienia rady dotyczące łączenia stanowisk powinny znaleźć się w raporcie rocznym
- Raporty roczne spółek notowanych na giełdzie powinny mieć rozdział, przygotowany przez komitet ds. wynagrodzeń, zawierający dane dotyczące wynagrodzeń menażerów danej spółki
- Raporty roczne spółek notowanych na giełdzie powinny zawierać rozdział informujący o przyznanych opcjach na akcje w tej części raportu, która prezentuje strukturę i zmiany w zakresie akcji
- Należy określać zagregowane i indywidualne kwoty uzyskiwane przez dyrektorów – członków rady z tytułu posiedzeń rady oraz reguły ich przyznawania poszczególnym z nich


Ad.2)

- ustalony czas urzędowania dyrektorów nie powinien przekraczać okresu czterech lat, okresy działania dyrektorów powinny być zróżnicowane i tak określone, by możliwie jak najlepiej łagodzić problemy związane z wymianą dyrektorów
- liczba akcji danej korporacji będąca w posiadaniu każdego dyrektora powinna być ujawniona w raporcie rocznym i dokumencie zwołującym zgromadzenie akcjonariuszy
- dyrektor zarządzający korporacji notowanej na giełdzie powinien ograniczyć liczbę pełnionych funkcji dyrektorskich na zewnątrz (do pięciu)
- potrzeba okresowej weryfikacji członków rady dyrektorów – jej składu, organizacji i działań
- raport roczny winien zawierać informacje o nazwiskach niezależnych dyrektorów, a także o liczbie posiedzeń rady dyrektorów oraz informować akcjonariuszy o obecności dyrektorów na nich
- komitety rady, po poinformowaniu przewodniczącego mogą kontaktować się z najważniejszymi menedżerami firmy , składając z tego sprawozdanie radzie
- komitet rekomenduje, aby korporacje zaprzestały przedkładania zgromadzeniom nadzwyczajnym akcjonariuszy rezolucji przyzwalających na delegowanie uprawnień do podwyższania kapitału po dokonaniu przejęcia.

Spółki francuskie cechują się dużymi sukcesami w dostosowywaniu się do ww. rekomendacji. Można stwierdzić, że Francja bardzo dynamicznie rozwiązuje problemy nadzoru korporacyjnego, oraz że jej wkład w przygotowanie gruntu dla regulacji w tym zakresie na arenie międzynarodowej, jest bardzo znaczący.


5.3. Nadzór korporacyjny w Niemczech.


Problemom nadzoru korporacyjnego bardzo dużo uwagi poświęca się też w Niemczech.

Niemiecki kodeks najlepszej praktyki składa się z trzech części dotyczących:

1) ogólnych problemów nadzoru korporacyjnego
2) zarządu (odpowiedzialności i obowiązki, wymogi dotyczące informacji i publikacji, wynagrodzenia, reguły rządzące konfliktami interesów z transakcjami na własny rachunek)
3) rady nadzorczej (skład, odpowiedzialność za obowiązki, tworzenie komitetów, reguły rządzące konfliktami interesów z transakcjami na własny rachunek).

Wymienione powyżej zagadnienia są regulowane między innymi poprzez następujące postanowienia dotyczące spółek:

Ad.1.

- informacje o zasadach nadzoru, ich akceptacji, wdrażaniu i odpowiednim dostosowaniu do specyfiki danej spółki powinny być prezentowane w raporcie rocznym
- w nawiązaniu do wprowadzonego w 1998r. niemieckiego dokumentu Act On Corporate Control and Transparenty (KonTraG) stworzono German Stock Corporation Act, w którym uwzględniono postanowienia chroniące prawa akcjonariuszy
- w spółkach niemieckich ma mieć miejsce równe traktowanie akcjonariuszy, wymagane przez OECD
- zarząd powinien regularnie, uwzględniając zasadę równego traktowania akcjonariuszy, składać sprawozdania ze wszystkich spraw spółki w raportach rocznym i innych, komunikatach ogłaszanych ad hoc, analizach i konferencjach prasowych
- spółka powinna przyjąć standardy rachunkowości odpowiednie do dokonywania międzynarodowych porównań




Ad.2.

- w zarządzaniu spółką zarząd jest związany interesem spółki, jej polityką i dobrem grupy spółek, a także podstawowymi zasadami właściwego zarządzania
- zarząd rozwija, po konsultacjach z radą nadzorczą, strategię dla grupy i jest odpowiedzialny za jej wdrażanie
- zarząd jest odpowiedzialny za zapewnienie przestrzegania prawa przez grupę jako całość i jej spółki
- zarząd powinien natychmiast ujawniać każdy nowy fakt zaistniały w działaniu spółki, który poprzez wpływ na kondycję finansową lub działalność gospodarczą może istotnie oddziaływać na cenę spółki notowanej na giełdzie
- spółka przy podawaniu informacji powinna stosować zasadę równego traktowania wszystkich akcjonariuszy
- sprawozdawczość finansowa winna być sporządzana systematycznie
- zarząd winien regularnie, w odpowiednim czasie i zakresie, przekazywać radzie nadzorczej informacje o wszelkich zdarzeniach dotyczących rozwijania działalności, o ryzyku i zarządzaniu ryzykiem w spółce i jej filiach
- w informacji dodatkowej zarząd powinien wyszczególnić korporacje, w których spółka ma minimum 10% kapitału akcyjnego
- wynagrodzenia dyrektorów zarządzających powinny zawierać istotny czynnik motywujący, zapewniający kreowanie wartości rynkowej przedsiębiorstwa w długim okresie
- wszystkie transakcje między spółką a członkami zarządu, jak też powiązanymi osobami lub spółkami, muszą być zgodne ze standardami branżowymi oraz zaakceptowane ex ante przez radę nadzorczą
- członkowie zarządu i dyrektorzy zarządzający najwyższego szczebla nie mogą wykorzystywać możliwości biznesowych dostępnych spółce dla własnych korzyści lub korzyści powiązanych osób czy spółek
- kierownictwo winno powstrzymywać się od tzw. działań spekulacyjnych, czyli zorientowanych na krótkookresowy zysk
- członkowie zarządu nie powinni dążyć do realizacji własnych interesów lub też osób i spółek z nimi związanych, które pozostawałyby w konflikcie z interesami spółki
- członkowie zarządu za swoją działalność nie mogą wymagać ani też przyjmować podarunków lub innych korzyści dla siebie lub strony trzeciej, jeśli miałoby to narazić na szwank interesy grupy lub jej klientów

Ad.3.

- kandydaci na członków rady winni mieć wymaganą wiedzę oraz odpowiednia praktykę zawodową
- jeśli członek Rady Nadzorczej nie uczestniczy w ponad połowie posiedzeń rady w danym roku podatkowym, powinno być to ujawnione w raporcie rocznym
- rada regularnie doradza zarządowi w sprawach dotyczących zarządzania spółką oraz monitoruje osiąganie długoterminowych celów korporacji
- członkowie rady są zobowiązani do zachowania tajemnicy służbowej w odniesieniu do wszystkich specjalnych informacji i sekretów spółki
- Rada Nadzorcza powinna utworzyć komitety do rozwiązywania złożonych spraw związanych z działalnością spółki (komitety: ogólny, do spraw rachunkowości i audytu personalnego, do spraw nominacji, do spraw rynku i ryzyka kredytowego oraz mediacyjny)
- członkowie Rady Nadzorczej mają obowiązek ujawniania przewodniczącemu Rady Nadzorczej lub jego zastępcy wszelkich istniejących konfliktów interesów
- członkowie Rady Nadzorczej nie powinni dążyć do realizacji własnych interesów lub też osób i spółek z nimi związanych, które pozostawałyby w konflikcie z interesami spółki
- członkowie Rady Nadzorczej za swoją działalność nie mogą wymagać ani też przyjmować podarunków lub innych korzyści dla siebie lub strony trzeciej, jeśli miałoby to narazić na szwank interesy grupy lub jej klientów.

Powyższe ustalenia to niektóre z najważniejszych regulacji dotyczących nadzoru korporacyjnego w Niemczech. Regulacje te, są nieodzowne w procesie inicjowania oraz wspierania tendencji globalizacyjnych ujawniających się w niektórych z niemieckich spółek. Są również bardzo ważne dla budowy efektywnego systemu nadzoru korporacyjnego w tym kraju.

VI. Podsumowanie

W niniejszej pracy staraliśmy się przedstawić pojęcie nadzoru korporacyjnego, przytoczyć kilka jego definicji oraz ukazać rolę i przestrzeganie nadzoru korporacyjnego w Polsce i w wybranych krajach Europy Zachodniej.

W świetle faktu, że Polska od maja 2004 roku została członkiem Unii Europejskiej, stawia to przed nią nowe wyzwania również w zakresie nadzoru korporacyjnego. Naszym głównym zadaniem, na przykładzie opisanych powyżej pozostałych członków Unii Europejskiej, będzie stworzenie polskiego kodeksu najlepszej praktyki, który określi usystematyzowane w naszych dotychczasowych ustawach ramy nadzoru korporacyjnego, jak również usystematyzuje właściwe relacje pomiędzy menedżerami a właścicielami.
Ważnym zadaniem natomiast dla wszystkich uczestników gospodarki rynkowej będzie kreowanie reform w zakresie nadzoru korporacyjnego. Postęp technologiczny idzie naprzód, duże przedsiębiorstwa i korporacje nadal się rozwijają, nadzór korporacyjny zatem będzie odgrywał coraz większe znaczenie w gospodarce rynkowej i będzie narzędziem, które pomoże uczestnikom gospodarki rynkowej systematyzować i kontrolować interesy wszystkich grup udziałowych w korporacjach, czyli akcjonariuszy, menedżerów, rządu, pracowników i nas zwykłych konsumentów.


Bibliografia:

1. Jerzemowska Magdalena „Nadzór Korporacyjny” ,Warszawa 2002
2. www.pfcg.org.pl
3. www.gcgf.org