Ponadczasowe osiągnięcia Wielkiej Rewolucji Francuskiej.

Mianem Wielkiej Rewolucji Francuskiej historycy nazywają okres w dziejach Francji zapoczątkowany symboliczną datą 14 lipca 1789 roku, kiedy to lud Paryża zdobył symbol władzy absolutnej króla - twierdzę Bastylię i zakończony 10 listopada 1799 roku zamachem stanu przeprowadzonym przez Napoleona I Bonaparte, na mocy którego obalił on Dyrektoriat i objął władzę jako Pierwszy Konsul. Rewolucja Burżuazyjna miała mogłoby się wydawać zasięg wyłącznie lokalny, ograniczony do terenów Francji, ale jej znaczenie, osiągnięcia i nowatorskie reformy odcisnęły swoje głębokie piętno w historii nie tylko Francji, ale także Europy i całego świata. Nawet teraz, my – obywatele globalnej wioski, ludzie XXI wieku, żyjący ponad 200 lat po ścięciu Ludwika XVI, na co dzień korzystamy z obszernego i wspaniałego dziedzictwa tamtych wydarzeń.


Niewątpliwie jednym z najważniejszych dokumentów powstałych w okresie rewolucji była uchwalona dnia 26 sierpnia 1789 roku przez konstytuantę „Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela”. Ten niezwykle postępowy, wyprzedzający swoją epokę dokument określa podstawy, na których opierają się wszystkie współczesne demokratyczne konstytucje.
To dzięki Rewolucji Adwokatów określone są prawa niezbywalne, wszyscy ludzie są równi wobec prawa, wolni, mają prawo do własności i bezpieczeństwa. Dla nam współczesnych, dla nas wydaje się to oczywiste, lecz w XVIII wieku w walce o te podstawowe prawa przelały się tysiące litrów krwi.
Deklaracja wprowadziła też Monteskiuszowski system trójpodziału władzy na władzę ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą. System ten istnieje dziś w niemalże wszystkich krajach na Ziemi, również w Polsce, mówi o tym artykuł dziesiąty Konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej, która powstała notabene 208 lat później.
Wolność słowa i wyznania to także wartości, które przejęliśmy od francuskich rewolucjonistów. Czy nie jest dziwnym, że te podstawowe zasady w wielu częściach świata do dziś nie są przestrzegane, a już kilkaset lat temu zdawano sobie sprawę z tego jak ważnymi są one do prawidłowego funkcjonowania społeczeństwa?
Likwidacja feudalizmu przyczyniła się do powstania możliwości awansu społecznego, odtąd każdy dzięki swojej ciężkiej pracy mógł w życiu osiągnąć sukces, rola dobrego urodzenia wyraźnie zmalała, teraz teoretycznie nawet ktoś pochodzący z ubogiej rodziny może stać się kimś.
W deklaracji uwzględniono także zasadę domniemania niewinności, będącą podstawą istnienia współczesnych systemów sądowniczych.

Bez wątpienia wielkim osiągnięciem Rewolucji Francuskiej jest zmiana, która dokonała się w strukturze społecznej, upadek feudalizmu, zmiana która zmieniła losy wszystkich obywateli, a także zmieniła system gospodarczy, na jakże dobrze nam znany kapitalizm.
Po 1789 roku pozycja dotąd najbardziej uprzywilejowanego stanu – szlachty spadła na rzecz nowo powstałej grupy, bogatego mieszczaństwa – burżuazji. To właśnie mieszkańcy miast, bogaci, wykształceni mieli największy interes w zmianie starego porządku. To oni zakładali nowoczesne fabryki, które napędzały proces urbanizacji i dzięki zdobyczą rewolucji przemysłowej produkowały masowo towary do niedawna luksusowe produkowane tylko przez wykwalifikowanych rzemieślników.
26 sierpnia 1789 ogłoszono dekret o zniesieniu ciężarów feudalnych, który znosił wszelkie obciążenia z tytułu praw senioralnych, likwidował sądy patrymonialne oraz dziesięcinę, czynsze miały obowiązywać nadal, ale chłopi mogli się z nich wykupić. Skutkiem tych zmian była emigracja części chłopów do ośrodków miejskich, w których zasilili oni proletariat, czyli biedniejszą część mieszczaństwa nieposiadającą środków produkcji i przekształcili się z czasem w robotników. Głosząc wolność pracy, rewolucja stworzyła warunki nieskrępowanego rozwoju dla wszelkiej inicjatywy indywidualnej i przyspieszyła rozkwit gospodarki kapitalistycznej, ale nie zmieniła ona specjalnie losów najbiedniejszych, którzy z wiejskich pól, gdzie byli praktycznie własnością szlachcica przeszli pod jarzmo właścicieli wielkich fabryk w nowo powstałych ośrodkach przemysłowych.

Kolejnym osiągnięciem Rewolucji Adwokatów, który zachował się do naszych czasów jest zeświecczenie rozdział kościoła od państwa. Stosunek rewolucjonistów do duchowieństwa należy do najciemniejszych kart rewolucji. Kler od wieków stanowił stan bardzo bogaty i posiadający wielkie wpływy polityczne, toteż tak samo jak szlachta był naturalnym wrogiem nowego porządku.
Pierwszym aktem procesu likwidacji kościoła we Francji były wydarzenia tzw. „Wielkiej Trwogi”, kiedy to z rąk chłopskich zginęło około tysiąca księży. Zostały spalone setki klasztorów, plebanii, kościołów. Kościół został opodatkowany, zniesiono dziesięcinę, kapłańskie przywileje i chłopskie powinności względem Kościoła.
2 grudnia 1789 roku Konstytuanta wydała dekret sekularyzacyjny. Na jego mocy państwo przejęło wszystkie posiadłości kościelne, a duchowni stali się urzędnikami państwowymi i od tej pory dostawali państwową pensję. Duchowni byli zmuszani do złożenia przysięgi na przestrzeganie obowiązujących we Francji praw.
Najbardziej radykalnym ruchem antyklerykalnym byli hebertyści, dążyli oni do całkowitego rozbicia katolicyzmu. Hebertyści mając duże poparcie społeczne niszczyli kościoły, a w nich wszelkie oznaki kultu. Niektóre kościoły przekształcano w „Świątynie Rozumu”, prześladowano wszystkich, którzy nie zadeklarowali się jako ateiści. Do Sekwany wrzucono m.in. szczątki Ludwika XIV.
Do tej pory jakobini i dantoniści obawiali się przeciwstawienia się hebertystom, z racji poparcia, jakim cieszyli się wśród sankiulotów. Ale tego było już za wiele. Antykościelna i dechrystianizacyjna działalność była głównym powodem rozbicia ugrupowania hebertystów. Za swoje postępowanie zapłacili głową.
Do normalizacji stosunków miedzy Francją a kościołem doszło dopiero po objęciu władzy przez Napoleona, a model powstałego rozdziału państwa od kościoła przyjął się tak dobrze, że istnieje do dziś, na potwierdzenie czego przytoczę Art.1 Konkordatu między Stolicą Apostolską i Rzeczpospolitą Polską z 1993 roku: „Rzeczpospolita Polska i Stolica Apostolska potwierdzają, że Państwo i Kościół Katolicki są - każde w swej dziedzinie - niezależne i autonomiczne oraz zobowiązują się do pełnego poszanowania tej zasady we wzajemnych stosunkach i we współdziałaniu dla rozwoju człowieka i dobra wspólnego.”

Do trwałego dziedzictwa lat 1789-99 należy też trwały podział partii politycznych na całym świecie na lewicę, centrum i prawicę. Nazwy te wzięły się z kolejności zasiadania poszczególnych stronnictw w Sali posiedzeń Legislatywy, czyli organu prawodawczego Francji, który funkcjonował w 1791 i 1792 roku na podstawie konstytucji z 1791 roku. Na prawicy zasiadali wtedy zwolennicy monarchii, lewą stronę zajmowali republikanie, w centrum zaś zasiadała grupa deputowanych nieposiadających określonych poglądów politycznych.

Szczególnie ważnym dla pokoleń francuzów skutkiem rewolucji było zrodzenie się patriotyzmu i społeczeństwa obywatelskiego. Dzięki wielu prospołecznym reformom nawet w warstwie chłopów pojawiła się świadomość narodowa.
To właśnie w tych latach powstały francuskie barwy narodowe niebieski i czerwony to barwy Paryża, a biel to kolor monarchii. Podobno barwy te złączył Ludwik XVI, który po przybyciu do Paryża połączył swoją białą kokardę przy kapeluszu z dwukolorową kokardą gwardii.
W czasie rewolucji burżuazyjnej powstał również drugi z francuskich symboli narodowych – Marsylianka. Słowa i muzykę tej pieśni napisał 24 kwietnia 1792 Claude Joseph Rouget de Lisle na cześć rewolucyjnej Armii Renu. Stąd jej oryginalna nazwa to „Pieśń wojenna Armii Renu”. Jako pierwsi na ulicach Paryża zaśpiewali ją żołnierze z Marsylii. Tak powstała jej nowa nazwa, La Marseillaise, czyli Marsylianka. 14 lipca 1795 została ogłoszona hymnem państwowym.
Zjednoczona postawa francuzów w walce z monarchią absolutną stała się inspiracją dla wielu rewolucji i powstań narodowowyzwoleńczych w porewolucyjnej Europie. Wielka Rewolucja Francuska miała także swoje niepodważalne znaczenie w zorganizowaniu Powstania Kościuszkowskiego.

Pisząc na temat dziedzictwa Wielkiej Rewolucji Francuskiej nie można nie wspomnieć o reformie oświaty. Przedstawiony władzom rewolucyjnym w 1792 roku „Projekt organizacji wychowania publicznego” Condorceta postulował publiczne, powszechne, obowiązkowe, bezpłatne (tzn. dostępne) dla wszystkich nauczanie na wszystkich poziomach oświatowych. Celem wychowania powinno być rozwijanie każdej generacji zdolności fizycznych, intelektualnych i moralnych, aby w ten sposób przyczynić się do stopniowego i ogólnego podnoszenia ludności na wyższy poziom. Każdy człowiek przez wychowanie musi mieć możliwość rozwijania swoich talentów, zaspokajania swych potrzeb, musi znać i umieć korzystać ze swych praw, rozumieć i spełniać swoje powinności, aby podnosić ogólny dobrobyt społeczności „równych obywateli”. Niestety tego planu nie udało się w całości zrealizować. Rzecz w tym, że przed rewolucją niemal całe szkolnictwo było we Francji dziełem Kościoła. Rewolucja zniszczyła je, a konfiskując dobra kościelne zniszczyła także materialne i organizacyjne podstawy funkcjonowania francuskiego szkolnictwa.

Podsumowując. Rewolucja końca XVIII wieku we Francji miała swoje pozytywne jak i negatywne strony. Daje ona początek urzeczywistnienia idei wolności i równości oraz praw człowieka, ale także źródła systemów totalitarnych - zniewalających ludzi. Można przyjąć, że jest ona taką cezurą, która rozdziela czasy dawne i nowoczesne. Europejczycy czerpią z niej w równym stopniu jak z kultury antycznej. To ona stworzyła podwaliny pod współczesną demokrację i choć jej reformy były nazbyt nowoczesne jej na czasy ich powstania to teraz jej skutki, dziedzictwo jest najbardziej widoczne. Gdyby nie francuscy rewolucjoniści nie żylibyśmy w tym, znanym nam świecie. Zapewne – w dużo gorszym.