Dorobek kulturowy baroku w Europie i w Polsce

Dorobek kulturowy baroku w Europie i w Polsce
1.Geneza epoki :
Barok - z por. barocco – "perła o nieregularnym kształcie", lub z fr. baroque – "bogactwo ozdób") – główny kierunek w kulturze środkowo i zachodnioeuropejskiej. Barok obejmował wszystkie przejawy działalności literackiej i artystycznej, a także filozofię i architekturę. U jego podstaw leżał sprzeciw wobec renesansowego klasycyzmu, głęboka religijność, mistycyzm i egzystencjalny niepokój. W epoce zwanej barokiem wykształciły się dwa zasadnicze nurty myślowe: racjonalizm, który zakładał, że mądrość uzyskać można jedynie dzięki potędze umysłu oraz empiryzm, którego z kolei założeniem było poznawanie świata dzięki zmysłom, doświadczeniu, umysł odgrywał tutaj mniejsze znaczenie.
Tło historyczne epoki to przede wszystkim wojny (z wojną trzydziestoletnią 1618 - 1648 na czele) oraz powolne wyniszczanie wewnętrzne kraju i osłabianie jego międzynarodowej pozycji. Początek upadku Rzeczypospolitej sygnalizowały wystąpienia opozycji magnacko - szlacheckiej przeciwko projektom reform (m.in. wzmocnienia władzy królewskiej, uporządkowania spraw skarbu, państwa i wojska), rokosz Lubomirskiego skierowany przeciw królowi w roku 1665 i abdykacja Jana Kazimierza w 1668. Dopiero Jan III Sobieski swym zwycięstwem pod Wiedniem w 1683 r. częściowo przywrócił dawną świetność Rzeczypospolitej, jednak na krótki okres czasu.
Kontekstem społecznym dla rozwoju baroku była w krajach katolickich kontrreformacja, a w krajach protestanckich ustabilizowanie się i instytucjonalizacja Kościołów reformowanych, co sprzyjało kształtowaniu się nowego typu religijności. W Polsce do głosu dochodził natomiast nurt sarmacki.
Sarmatyzm to pogląd o szczególnym pochodzeniu szlachty polskiej. W oparciu o XVI - wiecznych historyków twierdzono, że szlachta polska wywodzi się od Sarmatów, starożytnego plemienia, zamieszkującego przed wiekami ziemie polskie (w rzeczywistości Sarmaci zasiedlali w połowie pierwszego tysiąclecia p.n.e. ziemie nad dolną Wołgą). Sarmatom przypisywano wiele wspaniałych cech charakteru, jak np. wrodzoną dumę, waleczność, odwagę, męstwo, wierność, itp.. Szlachcie taka koncepcja własnego pochodzenia i własnych przodków bardzo przypadła do gustu - zaczęto więc poszukiwać własnych korzeni, tworzyć rodowody oparte na sarmackim pochodzeniu, powstał właściwie jeden ogromny sarmacki mit szlachecki. Dopiero w późniejszym okresie czasu określenie to zaczęło wiązać się z negatywnymi cechami szlachty: megalomanią, ksenofobią ( czyli lękiem przed wszystkim, co obce), nacjonalizmem, nietolerancją religijną, awanturnictwem, sobiepaństwem, skłonnościami do pijatyk, umiłowaniem zbytku, ciasnymi horyzontami myślowymi i dewocyjną pobożnością. Sarmatyzm to również pewna niechęć do nauki - za wystarczające wiadomości sarmaci uznawali te wyniesione z kolegiów jezuickich. Pod koniec baroku najjaskrawiej chyba uwidocznił się zanik ducha obywatelskiego i brak troski o losy ojczyzny. Sarmatyzm stał się synonimem upartego konserwatyzmu i warcholstwa, rozpadu i zaniku kultury dawnego rycerstwa polskiego.Rozwijająca się kontrreformacja i tworzący się nurt sarmatyzmu nie była jedynymi ważkimi zjawiskiami społecznym w XVII - wiecznej Rzeczypospolitej. Potęga ówczesnej Polski (drugiego co do wielkości państwa Europy) nie równoważyła panujących w niej konfliktów narodowościowych i społecznych.
W wielonarodowościowej Rzeczypospolitej Polacy stanowili zaledwie ok. 40 % ludności, a liczba obywateli obcej narodowości zwiększała się wraz z włączaniem do jej obszarów nowych ziem wschodnich. Ponadto fakt, iż Polska była jednym z najbardziej na wschód wysuniętych państw Europy czynił z niej swoiste przedmurze kultury chrześcijańskiej, narzucając jej niejako rolę swoistego bufora przed zapędami Turków i Tatarów.
Do głosu dochodziły powiększające się różnice społeczne i majątkowe pomiędzy stanem szlacheckim i coraz bardziej wyzyskiwanym stanem chłopskim. Konflikty te przybierały często bardzo radykalne formy, a na ziemiach południowej Ukrainy doprowadziły do wybuchu powstania Kozaków zaporoskich w roku 1648. Były to pierwsze oznaki schyłku świetności Rzeczypospolitej.
Różnice majątkowe istniały również wewnątrz stanu szlacheckiego. Obejmował on tak skrajnie różne grupy majątkowe, jak magnaterię i szlachtę bezrolną. Jednak mimo, iż bardzo dbano o spójność i odrębność tego stanu często dochodziło w nim do różnych scysji i sporów, nie tylko na tle majątkowym, ale i politycznym. Ponadto dostrzec można było przypadki nobilitacji ludzi nie wywodzących się z tego stanu. Wszystko to prowadziło do napięć społecznych, które umiejętnie wykorzystywała i podsycała magnateria, narzucając swoją politykę wewnętrzną Rzeczypospolitej

2. Ramy czasowe baroku

Dla baroku nie można wyznaczyć dokładnych dat początkowej i końcowej. Należy traktować je jako umowne. Dzieje się tak, ponieważ krańcami epoki nie są pojedyncze wydarzenia, a trwające w czasie zjawiska. Barok nastąpił po zwątpieniu przez ludzi w ideały, które przyświecały renesansowi. Nastąpiło zaniepokojenie i utrata wiary w możliwości człowieka. Przyczyniły się do tego zarówno rozbicie chrześcijaństwa na kilka odłamów, sytuacja polityczna (zwłaszcza wojny), jak i wynalazki naukowe, które zmieniały sposób patrzenia na świat (mikroskop i teleskop). Barok hołduje podobnym wartościom jak średniowiecze, a później romantyzm i Młoda Polska. Epoka trwała dość długo.
W Europie:
W kulturze europejskiej początek baroku przypada na połowę XVI, a schyłek na koniec XVII wieku. Natomiast na terenie Polski barok zaczyna i kończy się później. Początek to lata siedemdziesiąte/osiemdziesiąte XVI wieku. Wówczas powstają pierwsze literackie manifestacje barokowe (mimo że właśnie w tym czasie kwitnie twórczość renesansowa, tworzy Jan Kochanowski). Schyłek epoki to lata czterdzieste XVIII wieku.
W Polsce:
Barok w Polsce trwał od końca lat 80-tych XVI w. do połowy XVIII wieku. (śmierć Sępa Szarzyńskiego).Wyróżnia się trzy etapy tej epoki: okres wstępny1580–1620r.,
rozkwit baroku: lata 30 XVII w. Do 1700 r. (panowanie Zygmunta III Wazy, Władysława IV, Jana Kazimierza, Jana III Sobieskiego) , schyłek baroku: 1700 – 1730 r. (panowanie Augusta III Mocnego i Augusta III, tzw. czasy saskie).

3. Cechy stylu barokowego
-typy budowli wzorowane dokładnie na renesansie, ale „ze zwiększonym efektem optycznym”, duży rozmach budowli, monumentalizm, ciężkie proporcje, dynamika widziana w budynku, rzeźbie, malarstwie, bogactwo dekoracji i form ornamentalnych, przepych, podporządkowanie wielu elementów jednemu głównemu, występowanie silnych kontrastów form, powierzchnia ścian wewnętrznych i zewnętrznych otrzymywała linię zmienną, stosowano cofnięcia elementów lub wyjścia naprzód, bogactwo złotej polichromii, zastosowanie światłocienia poprzez np. wygięcie elewacji, silne podkreślenie przestrzeni, zwracano dużą wagę na dekoracje rzeźbiarskie – charakterystyczne aniołki (zwane putta), girlandy, fantazyjne obramienia itp., bogata sztukateria, zastosowanie bogactwa formy architektonicznej np: bryła, kopuła, wieżyczka, itp., stosowano pilastry pojedyncze lub zwielokrotnione, czyli filary ustawione tuż przy ścianie pełniące rolę dekoracyjną, ale też podtrzymujące budowle, rzeźba przedstawiana w głębokiej dynamice, liczne zdobienia i złote polichromie, śmiałe wyczucie fikcji, wizyjność, wyzwolenie indywidualności, w malarstwie zastosowano zmienne oświetlenie, mistycyzm, występowanie tematów religijnych obok świeckich, realizm, koloryt w odcieniach brązu, szarości, czerni, w architekturze wykorzystano krzywizny, zaokrągleń i nieregularne wygięć, wnętrze miało być intymne, wygodne, asymetria, różnorodna tematyka dzieł sztuki np.: rośliny, zwierzęta, fantastyczne twory, przepych w zdobnictwie, brak uporządkowania i brak przesłania artystycznego, parki stylizowane na naturalny, „dziki” krajobraz, dużą popularnością cieszyły się kręcone kolumny szczególnie we wnętrzu budowli barokowej), budowano obiekty o charakterze religijnym i świeckim, przebudowywano fosy na aleje spacerowe oraz zamki obronnych na pałace, ważną rolę zaczął spełnić ogrody jako element architektoniczny, najładniejszym przykładem był w Polsce pałac w Wilanowie, zwrócenie uwagi na architekturę ogrodową – alejki, altanki, oranżerie, stawy, rzeźba ogrodowa .
3. Sztuka
Sztuka barokowa we wszystkich swoich przejawach posiada zbieżne cechy. Z założenia ma być skomplikowana i niejasna, a co za tym idzie – pozbawiona ładu, dysharmonijna. Odwoływać ma się do wartości indywidualnych, nie zbiorowych, wywoływać u odbiorcy niepokój i oddziaływać na możliwie największą liczbę jego zmysłów. Charakterystyczne są dla niej ruch i zamiłowanie do ogromu.

4. Malarstwo
Nowością, jaką wprowadził Barok w dziedzinie malarstwa, było pokrycie ścian rozległą, iluzjonistyczną dekoracją malarską. Miała ona optycznie powiększać pomieszczenie, dawać wrażenie, iż mury się rozszerzają. Malarstwo iluzjonistyczne było monumentalne, charakteryzowało się teatralnością, ruchem, chęcią oddania nieskończoności. Typowa dla Baroku była też chęć łączenia różnych dziedzin sztuki. Tym samym w malarstwie iluzjonistycznym zacierały się granice między obrazem a architekturą. Malarstwo barokowe to także nurt sztalugowy. W nurcie tym powstało wiele szkół lokalnych, które znacząco różniły się miedzy sobą. Pośród technik przeważał światłocień, kontrasty barw i świateł, skróty perspektywiczne. Pod względem tematycznym sceny były bardzo zróżnicowane. Pokazywały np. wydarzenia z życia świętych, władców, herosów, postaci mityczne i mitologiczne, zawsze jednak rozgrywały się w podobnym otoczeniu. Stale towarzyszyły im strzeliste budowle, aniołowie, święci, postaci, które na wietrze unosiły się jak dym. Wprowadzano też chętnie tematykę pospolitą. Często tworzono obrazy zbiorowe. Miały one przedstawiać grupę osób, z których każda jest tak samo ważna. Z czasem charakter malowideł uległ zmianie – stały się one jaśniejsze, bardziej radosne i wyreżyserowane.
Tematem malarstwa barokowego była również erotyka. Sensualizm panował zarówno w ujęciach przyrody, przedmiotów, jak i ludzkiego ciała oraz emocji. Sceny zmysłowe, nierzadko perwersyjne, opatrywano tytułami mitologicznymi lub biblijnymi. Stałym motywem sztuki była makabreska, brzydota. Większość barokowych dzieł opartych była na zasadzie symbolu i alegorii. Ważnym tematem w sztuce XVII wieku był również motyw vanitas – czyli śmierci i przemijania. Dużą rolę odgrywały biblijne przypowieści o marności świata, kruchości ludzkiego życia, nietrwałości dóbr materialnych. Do medytacji nad śmiercią zachęcały nie tylko pisma świętych, np. św. Ignacego Loyoli. Symbole śmierci zaczęły pojawiać się w akcesoriach kościelnych. Przemijanie i śmierć stały się elementami XVII wiecznych moralitetów. Na obrazach zaczęły pojawiać się motywy klepsydry i czaszki.
Do wielkich przedstawicieli malarstwa barokowego należy Caravaggio. Jego twórczość, niedoceniona przez współczesnych, wytyczyła początek epoki w malarstwie. Artysta osiągnął mistrzostwo w realistycznym ukazywaniu natury. Na obrazach ukazywał krzepkich karczmarzy, grabarzy, ubierał ich w szaty Ojców Kościoła, zrywając tym samym z renesansową zasadą malowania szlachetnych postaci i w wyidealizowanym otoczeniu. Światło tworzyło na jego obrazach plamy, nie oświetlało jednolicie całości dzieła. Światło wydobywało w ten sposób na pierwszy plan poszczególne części malowidła, które autor chciał uwypuklić. W malarstwie flamandzkim da się wyodrębnić nurt, który czerpał z codziennych wydarzeń, wiernie je odtwarzając. Malarstwo flamandzkie wiąże się z dwoma wielkimi postaciami – Rubensem i Rembrandtem. Dzieła Rubensa są dynamiczne, zmysłowe, dekoracyjne. Charakteryzuje je również monumentalizm i teatralność. Rubens był mistrzem w malowaniu dynamicznych ludzkich postaci. Malował kobiece ciała o bujnych kształtach. Jego obrazy stanowią przykłady krzywizn, które się ze sobą przeplatają, tworząc schematy kompozycyjne. Uczniem Rubensa był von Dyck, portrecista, jego postaci są bardziej powściągliwe niż na obrazach Rubensa. Przedstawiał je podczas odpoczynku, w zamyśleniu. Rembrandt natomiast uprawiał malarstwo introwertyczne, pełne dynamizmu. Posługiwał się w sposób mistrzowski światłem, wydobywając najlepsze cechy z twarzy swojego modela. Jego malarstwo wymyka się schematom klasyfikującym epokę, stosował się on bowiem tylko do jednej zasady – światło miało komponować obraz i wydobywać temat. Obecnie zwraca się uwagę na genialność sposobów ujmowania emocji przez Rembrandta. Jego malarstwo stanowi właściwie wielkie studium ludzkich emocji. Nowością było też wprowadzenie przez Holendra autoportretu, który doskonalił przez całe życie.
Przedstawiciele malarstwa i ich najważniejsze dzieła :
5 Architektura
Budowle barakowe występują na terenie całej Europy i Ameryki Łacińskiej. Są jednak bardzo różnorodne, związane z lokalnymi tradycjami i uwarunkowaniami. Łączy je jednak jeden wspólny element, którym jest tzw. kapryśność, przesada i brak logiki. Charakterystyczny dla Baroku jest wariabilizm – tendencja, aby każda budowla była oryginalna. Nie sporządzano kopii. Stawiano na indywidualny styl architektoniczny, typ zdobień i rozwiązań technicznych. Cechami, które określają architekturę tego okresu, są m.in. poszukiwanie ruchu (wyrażonego np. przez falistą powierzchnię, uchwycenie postaci w ruchu), odtwarzanie optycznych efektów, które dają wrażenie nieskończoności (np. przez linie ciągnące się za horyzont, freski naśladujące niebo, system luster dający wrażenie perspektywy). Często i chętnie wykorzystywano efekty świetlne, scenografie przypominające dekoracje teatralną. Skłonność do przesady była typowa dla wszystkich poczynań baroku. Dla uwypuklenia efektu łączono ze sobą różne elementy – z malarstwa, rzeźby i architektury. Znawcy sztuki uważają więc, że Barok był nie tyle zespołem charakterystycznych wyznaczników sztuki, co raczej zmysłem estetycznym, stylem życia.

Budowle barokowe cechowały: wolność, dynamizm i życie, malarskość, wielkość, bogactwo. Wolność nie była sprzeciwieniem się wszelkim regułom, bo istniał wzór sztuki, zaproponowany przez sobór trydencki. Swoboda w architekturze oznaczała natomiast rezygnację z renesansowych regularności i proporcji: Typowymi budowlami epoki są: kościoły i pałace. Budowano liczne katedry, kościoły zakonne i parafialne, pałace miejskie, rezydencje wiejskie, pałace królewskie. Wysoki poziom osiągnęły rozwiązania urbanistyczne – planowe uregulowania sieci ulic i zabudowy miejskiej. Konstrukcja budowli polegała na nakładaniu na siebie kolejnych pięter. Budowle traktowane były jako jednolite bryły, które należało dopiero odpowiednio wymodelować. Zerwano z jasnymi założeniami sztuki Renesansu. Zastąpiono ją teraz elementami złożonymi, strojnymi, bogato zdobionymi.
Budynki, które w Renesansie stawiano na planie koła, kwadratu lub greckiego krzyża, teraz zaczęto budować na planie elipsy, owalu lub też figur powstałych z połączenia różnych innych elementów geometrycznych.

Dominującym motywem całej sztuki baroku stało się korzystanie z krzywizn i nieregularnych linii. Fasadom i wnętrzom nadawano faliste bądź łamane kształty. Stosowano skręcane kolumny, faliście wygięte elementy konstrukcyjne. Wprowadzano również ideę ruchu. Wszelkie logiczne rozwiązania zastępowane były zaskakującymi efektami. Osiągano je przez zastosowanie rozmaitych efektów świetlnych, np. poprzez koncentrowanie światła na określonym fragmencie budowli, pozostawiając resztę w cieniu. Służyły temu np. kontrasty pomiędzy elementami wypukłymi i wklęsłymi, załamujące się linie, krzywizny. Dynamikę zwiększały również małe elementy rzeźbiarskie. Barok był bez wątpienia epoką wielkiej ekspresji w dekoracjach architektonicznych. Bogato zasłaniano dekoracjami wszelkie krawędzie i spojenia. Dekoracje cechowało ponadto bogactwo form, kapryśność, przesada, przepych i różnorodność.

Okna, które można zaobserwować w budowlach epoki, mają najczęściej owalny kształt. Występowały też okna kwadratowe, zwieńczone pełnymi łukami. Rodzajem barokowej dekoracji były również dzwonnice, pojedyncze lub podwójne.

Barok zasłynął ze sztuki ogrodowej. Do tej pory zakładano głównie ogrody włoskie, małe, z trawnikami i zielenią rozmieszczonymi według wzorów geometrycznych. Andre le Notre, projektant ogrodów, zastąpił dawny wzorzec ogrodami francuskimi, których prototypem był park w Wersalu. Centralnym elementem takiego parku był pałac, poprzedzony aleją dojazdową. W ogrodach po drugiej stronie można było znaleźć fontanny, kanały, baseny.

W baroku niemieckim znawcy wyróżniają dwie oryginalne i specyficzne cechy – bardzo dekoracyjne wnętrza i łagodne, delikatne oświetlenie. Cechy te zapowiadały już element z późniejszego stylu, rokoko.

Osiągnięcia Baroku w dziedzinie urbanistycznej polegały na stworzeniu przemyślanych przestrzeni miejskich. Zaczęto budować ronda, okrągłe place, nad którymi dominowały ogromne budowle – pałace lub kościoły. Ronda łączono ze sobą prostymi alejami w układzie osiowymi, których optycznym zamknięciem były dominujące budowle. Tak budowane miasta stały się bardziej przejrzyste, funkcjonalne, także piękniejsze. Dużą rolę w układzie przestrzennym miast zaczęły pełnić fontanny, stanowiące połączenie architektury, rzeźby i wody. Wyznaczały one centrum okrągłego placu, były też okazją do połączenia elementów wielu sztuk z efektami ruchu.
Przedstawiciele polskiego i europejskiej architektury i ich najważniejsze dzieła:





Rzeźba była dla Baroku najbardziej charakterystyczną dziedziną sztuki. Rzeźba barokowa jest wszechobecna. Można ją podzielić na dwa nurty – o charakterze dekoracyjnym, będącą uzupełnieniem architektury, oraz na rzeźbę właściwą. Rzeźba była włączana w konstrukcję większej całości na trzy sposoby. Jeden polegał na umieszczeniu rzeźby w górnej części poziomego pasa z dekoracją rzeźbiarską. Był to sposób zaczerpnięty jeszcze z Renesansu. Drugim sposobem włączania do architektury dzieł rzeźbiarskich było zastępowanie kolumn postaciami ludzkimi – kariatydami (postaci kobiece) lub atlantami (postaci męskie). Był to element znany już w sztuce Antyku. Możliwością trzecią było zastosowanie fryz. Rzeźba pełniła w baroku rolę wykończenia, służyła zakryciu pewnych niedociągnięć, zacierała też granice pomiędzy różnymi dziedzinami sztuki.

Rzeźba barokowa to również rozwój sztuki nagrobkowej, ołtarzy i pomników. Postaci bardzo często przedstawiano w ruchu, w lekkim półobrocie, z uniesioną stopą. Często, chcąc osiągnąć jak najlepszy efekt ruchu, kompozycja traciła przejrzystość i harmonię. Ciekawe jest to, że nawet postaci zmarłych ukazywano w ruchu, z emocją na twarzy, z dramatycznym gestem. Barokowa znajomość anatomii jest bardzo dobra, ujawnia się właśnie w rzeźbie. Panowała w epoce tendencja do rzeźb wielkich rozmiarów, np. św. Longinus w Bazylice św. Piotra.

Przykłady rzeźby ba Nowatorstwo muzyki baroku dotyczy trzech dziedzin: gatunków muzycznych, stylu wykonawczego, stylu kompozycyjnego. Formą wypracowaną przez barok jest opera.

Muzykę barokową cechują: ekspresyjność, czyli doskonalenie siły wyrazu muzyki; indywidualizacja, która w muzyce oznacza wprowadzenie głosu dominującego, podporządkowującego sobie wszystkie pozostałe linie melodyczne; kontrastowanie akcentów lirycznych i dramatycznych; zamiłowanie do wielkich form (np. oratoria Haendla); kontrastowanie różnych instrumentów oraz głosów (chóru z solistą).rokowej:
Do twórców muzyki z tego okresu należą:
• Włochy: Antonio Vivaldi, Arcangelo Corelli, Giovanni Battista Pergolesi, Scarlatti;
• Francja: François Couperin, Jean-Philippe Rameau;
• Niemcy: Johann Sebastian Bach, Georg Friedrich Händel, Georg Philipp Telemann, Dietrich Buxtehude;
• Polska: Bartłomiej Pękiel, Marcin Mielczewski, Grzegorz Gerwazy Gorczycki, Adam Jarzębski.
• Teatr barokowy
• Dewizą sztuki teatralnej doby baroku zdaje się być "aby wszystko było fikcyjne, ale zdawało się rzeczywiste".
• To dopiero w baroku powstają na świecie publiczne i, co najważniejsze, stałe teatry. Pierwszy z nich otwarto w Wenecji w 1637 roku. Kładziono nacisk szczególnie na efekty widowiskowe przedstawień, odstąpiono od zasady trzech jedności.
• W Anglii mamy wówczas epokę elżbietańską, czyli sławne sztuki Szekspira ("Makbet", "Otello", "Hamlet"). W Hiszpanii teatr narodowego stworzył Lope Felix de Vega Carpio (znany bardziej jako Lope de Vega), autor około 1800 dramatów (m.in. "Owcze źródło", "Pies ogrodnika", "Dziewczyna z dzbanem"). Ważnymi barokowymi dramaturgami w Hiszpanii byli także Tirso de Molinia ("Zielony gil") czy Calderón de la Barca.
• Muzyka
• W baroku przeważają oratoria, kantaty i pasje. Pojawiają się także inne nowe formy takie jak koncerty (tutaj niedoścignionym mistrzem był Antonio Vivaldi wraz ze swoimi "Czterema porami roku"), symfonie, fugi, toccaty czy preludia. Wówczas także powstały opery takich sław jak Caludio Monteverdi ("Orfeusz", "Arianna", "Koronacja Poppei") czy Alessandro Scarlatti ("Pirro e Demetrio"). Do geniuszów danej epoki należy zapisać oczywiście Jana Sebastiana Bacha (pasje według św. Mateusza i Jana, ponad 200 kantat, "6 Koncertów brandenburskich", utowry organowe i fortepianowe - na przykład "Das wohltemperierte Klavier") i Jerzego Fryderyka Heandla (40 oper jak "Juliusz Cezar", 22 oratoria - "Saul" i słynny "Mesjasz" oraz utwory orkiestrowe "Water Music").
• Literatura
• W literaturze mamy zanik łaciny na rzecz języka francuskiego albo ojczystego. Wspaniałe bajki (bardzo aluzyjne) tworzył wówczas we Francji Jean de La Fontaine (1621-95). W dramacie odznaczają się głównie Jean Racine (1639-99) i Pierre Corneille (1606-84). Rozważają oni w swoich utworach dylemat jednostki wobec polityki, władzy, honoru oraz jaką rolę w życiu człowieka pełni miłość, namiętność czy przeznaczenie. Najsłynniejszym jednak twórcą francuskiego baroku dworskiego jest niewątpliwie Jean Baptiste Poquelin (1622-73) znany jako Molier (Moliére), twórca tak wspaniałych komedii jak "Świętoszek" czy "Skąpiec".
• Twórcą, który najmocniej oddziaływał na prace barokowe, głównie te z nurtu dworskiego, był Giambattista Marino (1569-1625), Włoch. Cechą charakterystyczną dla jego dzieł był koncept - niezwykły, zaskakujący czytelnika pomysł, szczególnie na zakończenie utworu. Hiszpańskim odpowiednikiem Marina był Luis de Góngora y Argote (1561-1627), twórca wyszukanego stylu zwanego gongoryzmem.
• W Anglii zrodziła się poezja metafizyczna. Prekursorem tego nurtu był John Donne (1572-1631), szczególnie lubując się w liryce miłosnej i religijno-filozoficznej ("Znajdź moje serce, Boże"). Zaś najwybitniejszym przedstawicielem był George Herbert ("Raj", "Świątynia").
• Także barok katolicki silnie wpływał na dzieła barokowe. Mamy tutaj poezję religijno-metafizyczną, misteria (sztuki dramatyczne o charakterze religijnym), dramat pastoralny. Szczególną postacią w rozwoju mistycyzmu w dramacie jest Hiszpan, Pedro Calderón de la Barca (1600-81) tworzący obok dzieł religijnych ("Książę niezłomny"), także utwory historyczno-społeczne ("Alkad z Zalamei"), obyczajowe, filozoficzne ("Życie snem") oraz komedie i dramaty.
• W Polsce odnajdujemy pamiętniki (Jan Chryzostom Pasek oraz Samuel Maskiewicz) oraz prozę epistoralną (szczególnie listy króla Jana III Sobieskiego do ukochanej żony Marysieńki). Mam także poetę Jana Andrzeja Morsztyna, mistrza konceptyzmu, często forma utworów, jak zresztą większości z nurtu marinizmu, przewyższała nad treścią. Po tym jak został oskarżony o spisek, zbiegł do Francji. Był autorem takich sławnych utworów jak "Do trupa" (sonet) czy "Kanikuła albo psia gwiazda". W czasie baroku tworzyli także: Daniel Naborowski, Wacław Potocki ("Transakcja wojny chocimskiej", "Ogród fraszek") czy jezuita Józef Baka (sławę przyniósł mu tom "Uwagi rzeczy ostatecznych i złości grzechowej").