"Żaden człowiek siły swojej nie zna, dopóki jej w potrzebie z siebie nie dobędzie" E. Orzeszkowa. Twoje refleksje nad literackimi przykładami heroizmu.

1. WSTĘP. Trzy propozycje wstępu: A. Na przestrzeni wieków literatura ukazywała kolejnym pokoleniom przykłady postaci, które mogły być wzorami do naśladowania, ponieważ prezentowały heroiczną postawę wobec zastanej rzeczywistości, biegu historii czy niesprawiedliwości świata. W moim przekonaniu heroizm wymaga niezwykłych predyspozycji, męstwa i odporności, dlatego kojarzy mi się z nieprzeciętnymi jednostkami i wielkimi czynami, z patosem walki i śmierci.
[...]
B. Czy człowiek zna siłę, jaka w nim tkwi? Czy w godzinie próby okaże się tchórzem czy bohaterem? Skąd czerpać wzorce do naśladowania? Stawiam sobie te pytania, podobnie jak wielu młodych ludzi, którym dzisiejszy świat wydaje się przerażająco szary, zabiegany w pogoni za dobrobytem, skupiony na gromadzeniu i na konsumpcji.
Jeśli przyjmiemy za Platonem, że nasze życie jest odbiciem bytu idealnego, w naszych poszukiwaniach sięgniemy po wzorce stworzone przez literaturę, przywołamy herosów, którym zwykły człowiek może pozazdrościć tylko siły, odwagi, nieugiętości.
[...]
C. Heroizm kojarzony jest z niezwykłym męstwem, walką, poświęceniem, chwalebną śmiercią, sławą. Współcześnie jednak zdarza się opaczne rozumienie tego pojęcia - pozbawia się je aspektu cierpienia i konieczności wyzbycia się egoizmu, zapomina się o kosztach przyjęcia postawy heroicznej.
Telewizja, kino czy literatura popularna kreują bohatera o nieprzeciętnych zdolnościach i umiejętnościach, często nieomalże nadczłowieka.
[...]
2. ROZWINIĘCIE.
Archetypy heroicznych rycerzy i postaci do nich nawiązujące - czy mogą obronić się we współczesnych czasach? 1. Antyczni herosi: Herakles - wzór człowieka, który zasłużył sobie na nieśmiertelność przez swoje czyny, wytrwałość i pracę; Achilles - ideał młodzieńca ceniącego przyjaźń i gardzącego kłamstwem, przedkładającego krótkie, ale pełne chwały życie nad gnuśną i długą egzystencję: Hektor - najdzielniejszy i najszlachetniejszy z bohaterów wojny trojańskiej.
[...]
STAWIAMY PYTANIA I WNIOSKI. Czy jedyną konsekwencją heroizmu walki jest chlubna śmierć?
1. Dokonywane pod presją historii wybory Konrada Wallenroda - bohatera mickiewiczowskiej powieści poetyckiej, świadomego etycznych konsekwencji decyzji o podjęciu walki podstępnej ("[...] stokroć przeklęta godzina ,/ w której od wrogów zmuszony chwycą się tego sposobu"); samobójstwo Konrada jako dowód poniesionej przez niego klęski osobistej.
2. Tragizm pokolenia K. K. Baczyńskiego skazanego przez wojnę na zagładę, zmuszonego do walki i do wyrzeczenia się wartości świadczących o człowieczeństwie "Ten czas" ("My sami - tacy mali, krok jeszcze - przejdziem w mit"; "Nie stanie naszych serc . Taki to mroczny czas") "Pokolenie" ("Nas nauczono. Nie ma miłości. [...] sumienia [...] litości", "Elegia o chłopcu polskim" ("Czy to była kula, synku? Czy to serce pękło?")
Pojęcie heroizmu komplikuje się, gdy przyjrzymy się bliżej jednostkom zmuszonym do podjęcia decyzji pod presją historii . Zarówno romantyczni spiskowcy, jak i dwudziestowieczni Kolumbowie - są niewątpliwie zwykłymi ludźmi, którzy w potrzebie "dobywają z siebie siłę". Walczą i poświęcają się, lecz nie daje im to satysfakcji, bo ofiarują nie tylko własne życie, ale i niszczą cały swój świat wartości. Wyrzekają się ładu moralnego - tego, co antycznym i średniowiecznym herosom dawało wewnętrzne oparcie i zapewniało ludzki szacunek. Nie mogą wygrać - ich wybory obciążone są bowiem piętnem tragizmu. Stają się równocześnie winowajcami i ofiarami.
[...]
AKTUALNOŚĆ TEMATU. Czy u schyłku 20 wieku rozumiemy męstwo Prometeusza i podobnych mu bohaterów?
1. Antyczny tytan Prometeusz - to typ heroicznego bohatera, sprzeciwiającego się tolerowaniu zła na świecie; traktuje on rezygnację jako postawę sprzeczną z naturą ludzką; jest gotowy do najwyższych poświęceń w imię dobra ludzi.
2. Szlachetność intencji Konrada z 3 cz. "Dziadów" A. Mickiewicza, ryzykującego zbawienie duszy w walce z Bogiem o wolność i szczęście uciemiężonego przez zaborców narodu polskiego. ("On kochał naród. On kochał wiele. On kochał wielu").
3. Heroizm moralny bohaterów S. Żeromskiego - Stanisławy Bozowskiej i Tomasza Judyma - realizujących z romantycznym poświęceniem pozytywistyczne hasła pracy na rzecz społeczeństwa; postawa wypływająca z nakazów sumienia, nieprzejednana, przekreślająca aspiracje jednostkowe i dlatego tragiczna.
[...]
Jakie postawy heroiczne prezentują bohaterowie.
1. Zwycięstwo moralne Antygony skazanej na śmierć za posłuszeństwo prawom boskim, miłość do brata i spełnienie obowiązku wobec niego. Warto podkreślić heroizm bohaterki przez zestawienie jej postawy z biernością i słabością Ismeny. 2. Dotrzymywanie wierności samemu sobie i drugiemu człowiekowi, bezkompromisowość Conradowskiego Lorda Jima.
[...]
REFLEKSJE KOŃCOWE.
1. Czy nagroda za bohaterstwo jest dostateczną motywacją do ponoszenia przez jednostkę ofiar? Czy maksymalizm etyczny, sprzeczny z aspiracjami jednostkowymi, jest propozycją atrakcyjną dla współczesnego człowieka? Jakie uczucia i emocje budzą czyny heroiczne? Czy ludzie schyłku wieku mogą odnaleźć w przykładach literackich odpowiedzi na pytanie o sens życia i istotę człowieczeństwa?
2. Czesław Miłosz powiedział: "Nie jesteś jednak tak bezwolny, / A choćbyś był jak kamień polny, / Lawina bieg od tego zmienia / Po jakich toczy się kamieniach. [...] Możesz, więc wpłyń na bieg lawiny. / Łagodź jej dzikość, okrucieństwo, / Do tego też potrzebne męstwo".