Esej na temat zagadnienia "manipulacji" w oparciu o koncepcję E. H. Erikssona

Manipulacja.
?Quo vadis??

Manipulacja to kształtowanie poglądów, postaw, zachowań lub emocji bez ich wiedzy i woli człowieka. W politologii ? metoda zakamuflowanego oddziaływania na świadomość i zachowania jednostek i grup społecznych dla realizacji określonych przez nadawcę celów politycznych. Manipulator posługuje się np. danymi statystycznymi, informacjami, faktami, aby ukryć przed odbiorcą rzeczywiste cele.
Do podstawowych technik manipulacji zalicza się: moralizatorstwo, prowokacje, ośmieszanie osób, przekazywanie fałszywych bądź zniekształconych informacji, fragmentaryzowanie (np. przez punktowe ukazywanie jakiegoś problemu, zwiększając lub zmniejszając jego znaczenie), upowszechnianie stereotypów (narodowych, rasowych). W kategoriach etycznych manipulacja oceniana jest zdecydowanie negatywnie, wiąże się, bowiem z nierespektowaniem norm moralnych, oszukiwaniem, kłamstwem.
Analizując pojęcie manipulacji dostrzegłam pewien związek tego terminu z piątą fazą rozwoju według koncepcji Erika H. Eriksona ? fazą kryzysu tożsamości. Sądzę, że w tej fazie jest szczególnie podatny na wpływy innych. Z powodu wewnętrznego rozdarcia i chaosu łatwo jest nim manipulować. Faza V to faza, w której dziecko wchodzi w okres młodzieńczy ?wyposażony? w poczucie ufności, autonomiczności, inicjatywy i adekwatności ? kluczowe pozytywne cechy poprzednich faz rozwojowych decydujących o poczuciu własnej tożsamości. W fazie tej młody człowiek ma przed sobą zadanie określenia własnej tożsamości seksualnej, społecznej i zawodowej, wybór ról społecznych, określenie swojej pozycji wobec innych oraz integrowanie posiadanego już doświadczenia życiowego. Charakterystyczne dla okresu dojrzewania jest poszukiwanie sensu własnej egzystencji, tworzenie własnego systemu tożsamości. Powodzenie w przebyciu tego etapu rozwojowego daje poczucie własnej tożsamości. Z kolei możliwe zaburzenia mogą spowodować w konsekwencji zagubienie w poczuciu kim się jest, co w życiu ważne i gdzie jest moje miejsce. W związku z tymi wszystkimi przemianami młody człowiek poszukuje różnych alternatyw, koncepcji, które pomogłyby mu osiągnąć poczucie własnej tożsamości. To wszystko powoduje, że jest szczególnie podatny na manipulację.
Darek ma 16 lat. Jest typowym nastolatkiem ?smakującym? życie i czerpiącym z niego ?pełnymi garściami?. Pewnego słonecznego dnia poznał Agatę. Piękną blondynkę o sarnich oczach. Dziewczyna posiadała niezwykłą charyzmę i siłę przebicia. Bardzo mu imponowała i tak chłopak wpadł w sidła miłości. Poza Agatą ?świata nie widział?. Dziewczyna wprowadziła go w krąg swoich przyjaciół. Darkowi od razu przypadli oni do gustu. Głównie ze względu na to, że byli znajomymi Agaty. Po za tym byli ?inni?. Mieli swoje poglądy, przekonania i sekrety. Pewnego dnia został wtajemniczony. Pokazali mu świat, którego wcześniej nie znał i który go zafascynował. Pokazali mu miejsca i obrzędy, które swoją tajemniczością wprawiały go w zachwyt. Nawet nie zauważył, kiedy się zmienił. Odizolował się od rodziny. Unikał ?starych? przyjaciół. ?Zerwał? z przyszłością. Teraz liczyła się tylko Agata, nowi przyjaciele i ?guru?. Zamieszkał z nowymi znajomymi, ślepo naśladował członków sekty i z fascynacją słuchał swojego guru. Nawet nie zorientował się, kiedy został wchłonięty przez sektę. Szukał drogi w życiu i był przekonany, że znalazł tę właściwą?
Młody człowiek w okresie dojrzewania odczuwa kryzys tożsamości. Czuje się zagubiony. Próbuje odpowiedzieć na pytania: ?kim jestem?, ?kim będę? i ?kim chcę być?? zaspokojenie potrzeby własnej tożsamości staje się dla niego wiodącym zadaniem egzystencjalnym. Najważniejsze staje się odnalezienie lub wytworzenie właściwego ?ja?. W tym celu poszukuje różnych dróg życiowych, osób, które pomogą mu je odnaleźć. To powoduje, że młodzież jest narażona na manipulację i może wpaść w ?nieodpowiednie towarzystwo?, zejść na ścieżkę przestępstwa. Tak stało się w przypadku mojego bohatera.
Jak pisze prof. Ewa Bilińska - Suchanek : nowy typ identyfikacji kształtuje się na podstawie silnej potrzeby ?przynależności grupowej?. Poczucie akceptacji przez otoczenie, które jest dla jednostki w danym momencie najważniejsze (?) jest potrzebne do poczucia odnalezienia swojego miejsca na świecie. Ogromne znaczenie w tym okresie mają sytuacje, ich charakter i kompensacje oferowane przez grupę.
Dojrzewający młody człowiek odczuwa silną potrzebę zrozumienia, uznania i akceptacji zwłaszcza ze strony rówieśników. Pomagają mu oni w ?odnalezieniu? siebie i nie ?pogubieniu się? na nowo. Łatwiej jest mu znosić niepokoje i trudności związane z dojrzewaniem psychofizycznym. Tym, co najbardziej niepokoi młodych ludzi jest niezdolność rozstrzygnięcia, co do swojej tożsamości roli (?) Mechanizm kompensacji tego niepokoju, dla przełamania swoistej blokady rozwojowej, polega na tym, że jednostki ?okresowo identyfikują się z bohaterami klik i tłumów? Dorastający młody człowiek poszukuje najbardziej namiętnie ludzi i idei, którym możnaby okazać wierność . W ujęciu Eriksona egzystencjalnym punktem oparcia dla możliwości realizacji potrzeby tożsamości (jak i źródłem nowych potencjalnych zagrożeń dalszego rozwoju) jest siła witalna wierności. Wierność jest kamieniem węgielnym tożsamości i uzyskuje inspirację z potwierdzenia ideologii i sposobów życia. Młodzież w okresie dojrzewania poszukuje tych, którzy wskażą mu jak ma postępować - potrzebuje autorytetu. W tym okresie jednakże autorytet dorosłych, głównie rodziców, upada. Młode pokolenie podąża za rówieśnikami, którzy mu imponują. Tacy ludzie mają dużą siłę przebicia, charyzmę, potrafią manipulować innymi. Często takie osoby są prowodyrami różnych akcji i manifestacji, nie rzadko są również przywódcami różnorodnych organizacji, ruchów i stowarzyszeń. Młody człowiek podążając za takimi ludźmi ?odkrywa? i buduje własne ?ja?. Ślepe naśladownictwo daje złudzenie tożsamości.
Darek, podobnie jak jego rówieśnicy, próbuje odnaleźć siebie poprzez drugą osobę. Taka osoba staje się obiektem silnych emocji i odczuć. Nastolatek ?zakochuje się?. Miłość (?) w życiu młodych ludzi stanowi nie tylko kompensację poczucia odsunięcia, lecz służy za mechanizm ?soczewkowego skupienia?, dającego, po przejściu przez obiekt uczucia, szansę na rozwiązanie własnego problemu ze spójnością i przejrzystością definicji siebie. Obiektem uczuć mojego bohatera stała się Agata. Dzięki niej miał poczucie własnego, silnego ?ja?, była dla niego bardzo ważna. to spowodowało, że dał jej się zmanipulować i wciągnąć do sekty. Jej członkowie werbując chłopca stosowali metody, na które był on szczególnie podatny: m. in. wykorzystanie jego ?słabości? do dziewczyny, ukazanie innego, ?nowego świata?, który go zafascynował, ?bombardowanie miłością? ? to technika polegająca na otoczeniu osoby wyjątkową serdecznością. Jej celem jest silne przywiązanie nowego członka do grupy. Darek pozwolił się omamić, zmanipulować, odizolować od rodziny i przyjaciół. Jak pisze Lech Witkowski: cechą dorastającej umysłowości jest jej ?ideologiczność? tzn. ?poszukiwanie pewnego inspirującego zespolenia tradycji bądź antycypowanie technik, idei i ideałów (?) To właśnie ideologiczny potencjał społeczeństwa najbardziej wyraźnie przemawia do dorastającego człowieka, który tak bardzo pragnie być afirmowany przez rówieśników, potwierdzany przez nauczycieli i i8nspirowany przez wartościowe sposoby życia.
Sądzę, że młodzież w okresie dorastania znajdować się pod bacznym i dyskretnym okiem rodziców i pedagogów. Ich zagubienie, poszukiwanie siebie i własnych dróg życiowych powoduje, że są oni szczególnie podatni na manipulację i narażeni na ?zejście na złą drogę?. Powinniśmy ich przed tym chronić i starać się pomóc w budowaniu ich indywidualnej tożsamości. Istotne i niezbędne jest tu zrozumienie, akceptacja i dostarczanie właściwych wzorców postępowania.