Polska Piastów w walce o jedność i suwerenność państwa w X-XII wieku.

Państwo polskie powstało w wyniku dokonanego przez Polan zbrojnego zjednoczenia wielu plemion. Plemiona te znacznie różniły się od siebie, zwłaszcza pod względem kulturowym i religijnym. Każde z nich wierzyło w innych bogów, praktykowało inne formy kultu. W związku z tym w nowopowstałym państwie różnice między plemionami były nadal widoczne. Poza tym Polska jako kraj pogański była stale narażona na niemieckie najazdy chrystianizacyjne. Rozwiązaniem tego problemu miał być chrzest księcia polskiego-Mieszka I i jego drużyny. Doszło do niego w roku 966 za pośrednictwem Czechów (nieco bardziej przyjaźnie nastawionych do Mieszka niż Niemcy). Chrzest odebrał Niemcom pretekst do najazdów na Polskę i zrównał Mieszka z innymi władcami europejskimi. Nie można również zapomnieć o integrującym znaczeniu chrześcijaństwa. Ujednolicenie wiary na obszarze całego kraju zespalało różniące się plemiona polskie. Bardzo istotnym dla suwerenności państwa faktem było założenie w 968 roku w Poznaniu pierwszego biskupstwa, które podlegało bezpośrednio Rzymowi, a nie Magdeburgowi (jak chcieli Niemcy). W ten sposób Kościół polski odsunął niebezpieczeństwo uzależnienia się od Cesarstwa.
Przyjęcie chrześcijaństwa nie oznaczało jednak końca walki o suwerenność. Już 6 lat po chrzcie wojska Mieszka musiały odeprzeć pod Cedynią atak margrabiego Hodona. Zwycięstwo w bitwie podniosło pozycję księcia polskiego i potwierdziło jego niezależność. Pod koniec panowania (ok.985-992) Mieszko oddał swe państwo pod opiekę papieża, potwierdzając to dokumentem zatytułowanym Dagome Judex, co miało zapewnić ciągłość dynastii piastowskiej.
W roku 992 władzę po zmarłym ojcu przejął Bolesław Chrobry. Władca chcąc zintegrować plemiona polskie prowadził bardzo surową politykę braku tolerancji dla pogaństwa. Do wzrostu znaczenia Polski przyczyniła się pielgrzymka cesarza Ottona III do grobu św. Wojciecha w katedrze gnieźnieńskiej w roku 1000. Zjazd gnieźnieński zaowocował uznaniem niezależności Bolesława i utworzeniem arcybiskupstwa w Gnieźnie oraz 3 podległych mu biskupstw (w Krakowie, Wrocławiu i Kołobrzegu). Wkrótce potem cesarz zmarł, a stosunki polsko-niemieckie uległy znacznemu pogorszeniu. Bolesław chcąc zjednoczyć ziemie Słowian zajął w roku 1002 zależne od Niemiec: Milsko, Łużyce i Miśnię, a rok później również Czechy. Kiedy nowy król niemiecki Henryk II zażądał hołdu lennego z tych ziem, Bolesław odmówił mu, co oznaczało wojnę. Trwała ona aż do roku 1018 (w 3 etapach: 1002-1005, 1007-1013, 1015-1018). Zaraz na początku wojny Chrobry utracił Czechy, udało mu się jednak utrzymać na pozostałych obszarach. Kończący wojnę pokój w Budziszynie był korzystny dla Polski, Bolesław zdołał zachować suwerenność oraz zatrzymał Łużyce i Milsko. Henryk II obiecał mu także pomoc w wyprawie na Ruś Kijowską, do której doszło jeszcze w tym samym roku (1018). Uwieńczeniem sukcesów księcia było zdobycie korony królewskiej w 1025 roku. Stało się to możliwe dopiero po śmierci Henryka II, który ostro się temu sprzeciwiał. Koronacja wywyższała Bolesława Chrobrego spośród innych członków dynastii, a ponadto świadczyła o jedności i niepodzielności obszaru państwa polskiego. Niedługo jednak król cieszył się koroną, gdyż jeszcze w tym samym roku zmarł.
Następnie władzę przejął Mieszko II, który koronował się na króla Polski w Gnieźnie w roku 1025. Początkowo odnosił on wiele sukcesów kontynuując politykę swego ojca. Jednak jednoczesny atak sąsiadów na Polskę w roku 1031 nie mógł zakończyć się zwycięstwem Mieszka. Polska utraciła zdobyte przez Chrobrego ziemie (Grody Czerwieńskie Słowacczyznę, Morawy, Łużyce). Możni, przy pomocy starszego brata króla – Bezpryma, wygnali Mieszka z kraju. Bezprym chcąc przypodobać się cesarzowi niemieckiemu odesłał mu insygnia królewskie, uzależniając tym samym Polskę od Niemiec. Posunięcie to nie spodobało się możnym, którzy ponownie sprowadzili Mieszka II do kraju. Musiał on jednak zrzec się utraconych ziem oraz tytułu królewskiego.
Kryzys państwa pogłębił się jeszcze w roku 1034, wraz ze śmiercią Mieszka. Możni wielkopolscy zmusili jego żonę i syna Kazimierza do ucieczki z kraju. Dochodzi wtedy do licznych wystąpień antyfeudalnych i antychrześcijańskich, rozprzestrzenia się anarchia. Król czeski Brzetysław najeżdża i łupi Wielkopolskę oraz przyłącza Śląsk do swego państwa. Władcy sąsiednich krajów (Henryk III i Jarosław Mądry) obawiając się wzrostu znaczenia Czech i rozprzestrzenienia powstania antyfeudalnego ułatwiają Kazimierzowi powrót do Polski. Ponieważ Wielkopolska znajdowała się w opłakanym stanie, książę przeniósł stolicę do Krakowa. Uwaga Kazimierza skupiła się na odbudowie kraju, co ma odbicie w jego przydomku – Odnowiciel. Do końca swego panowania (1058r.) przyłączył on ponownie do Polski Śląsk, a także Mazowsze zajmowane krótko przez Masława.
Następca Kazimierza Odnowiciela – Bolesław II Śmiały prowadził aktywną politykę zagraniczną. Odzyskał Grody Czerwieńskie i przestał płacić Czechom trybut za Śląsk. Chcąc osłabić Niemcy, poparł papieża Grzegorza VII w jego sporze z cesarzem Henrykiem IV, dzięki czemu mógł w roku 1076 koronować się w Gnieźnie na króla Polski. Za jego panowania Polska stała się ponownie niezależnym i suwerennym państwem. Niestety, błąd króla w postępowaniu z biskupem krakowskim przyczynił się do wygnania go z kraju w 1079 roku.
Władzę przejął jego brat – Władysław Herman. Z powodu wzrostu znaczenia Cesarstwa, nie mógł on koronować się i zachowywał postawę uległą wobec zachodniego sąsiada. Władysław w 1072 roku dokonał podziału kraju między siebie i dwóch synów. Starszy syn – Zbigniew otrzymał Wielkopolskę i Kujawy, młodszy – Bolesław Małopolskę, Śląsk i Ziemię Lubuską. Natomiast Mazowsze, ważniejsze grody w dzielnicach synów i władzę zwierzchnią książę pozostawił sobie. Jednak stary i schorowany Władysław Herman tylko pozornie sprawował władzę, w rzeczywistości Polska rozpadła się na 3 dzielnice.
Po jego śmierci w 1102 roku, jego synowie podzielili się ojcowizną: Zbigniew zajął Mazowsze, a Bolesław grody na południu kraju. Antagonizm między braćmi odżył, gdy Bolesław zaczął organizować najazdy na Pomorze, którego mieszkańcy w odwecie łupili ziemie Zbigniewa. W rezultacie konfliktu Bolesław zajął Wielkopolskę, a następnie Mazowsze, zmuszając brata do ucieczki (1107). W obronie Zbigniewa wystąpił cesarz Henryk V, który zażądał od Bolesława hołdu lennego i zwrotu dzielnicy bratu. Odmowa księcia oznaczała wojnę z Niemcami (1109). Dzięki talentowi wojskowemu Krzywoustego i bohaterstwu Polaków cesarz poniósł klęskę, a kraj zachował niezależność. Książę nigdy nie zrezygnował z planu przyłączenia do Polski Pomorza i jak większość jego przedsięwzięć również i to zakończyło się sukcesem. Pomorze Gdańskie opanował w roku 1116, a Zachodnie w 1122. W 1138 roku Krzywousty ogłosił ustawę o następstwie tronu, która miała uchronić jego synów przed walkami o władzę. Synowie otrzymali na własność poszczególne dzielnice, a rządy zwierzchnie miał sprawować najstarszy z rodu Piastów.
W 1138 roku po śmierci Bolesława, seniorem został Władysław (książę śląski), który próbował pozbawić braci władzy, co było sprzeczne ze statutem Krzywoustego. Bracia wygnali go więc z kraju. Kolejnym seniorem w roku 1146 został Bolesław Kędzierzawy (książę mazowiecki), który nie zdołał obronić Polski przed najazdem Fryderyka Barbarossy (formalnie występującego w obronie pierwszego seniora). Polska została uzależniona od Niemiec, a Śląsk powrócił do synów Władysława Wygnańca. Kolejny senior Mieszko Stary (książę wielkopolski) dążył do odzyskania pełni władzy, ale już po 4 latach w roku 1177 został odsunięty od rządów, które objął za, zgodą możnych, Kazimierz Sprawiedliwy (kolejne złamanie statutu Krzywoustego). Śmierć Kazimierza wskrzesiła problem przejęcia tronu, do którego pretensje zgłaszali: Mieszko Stary i Leszek Biały (syn Kazimierza Sprawiedliwego). Spór rozstrzygnęła bitwa pod Mozgawą w 1195 roku, którą wygrał Leszek.
W końcu XII wieku w Polsce zanikły rządy centralne, trwały walki o Kraków, a dzielnice książęce ulegały licznym podziałom. W rezultacie Polska na przełomie wieków XII/XIII składała się z kilkunastu oddzielnych księstw i w niczym nie przypominała Polski wczesnopiastowskiej.