Imperia powstają i upadają – na wybranym przykładzie podaj czynniki formujące imperia oraz przyczyny ich upadku. Zastosuj przypisy.

Imperia to olbrzymia siła militarna i polityczna.. Każde z nich znacznie wpłynęło na dzieje historyczne i w znacznym stopniu zapisało się na kartach historii. Żaden z nas tak naprawdę nie wie jak wyglądałyby nasze dzisiejsze czasy gdyby nie na przykład cesarstwo Rosji (dawniej ZSRR). Przywódcy tego państwa ogromnie wpłynęli na dzisiejszą formę całego świata.
Ale zastanówmy się nad samym znaczeniu słowa „imperium”. Z łaciny imperium oznacza bardzo rozległe, wielonarodowe państwo, którego struktura utrzymywana jest poprzez przymus wywierany z jego ośrodka centralnego (w przeciwieństwie do federacji, której istnienie oparte jest na wzajemnym porozumieniu jej części składowych). Oznacza to, że ludność stanowiąca większość narodową w takim państwie wywiera nacisk na wszystkie mniejszości narodowe, często czyniąc to siłą.. Oprócz tego, że imperium zajmuje znaczną powierzchnię, to jednocześnie dąży do rozszerzenia swojej strefy wpływów, nazywane jest to imperializmem. Podporządkowując sobie sąsiednie kraje bądź ich części powoli rozrasta się i powiększa swe dotychczasowe granice. Czasem zdobywa terytoria zamorskie, ten typ pozyskiwania terenów zwie się imperializmem kolonialnym. Zazwyczaj jest to kraj o ustroju monarchicznym1.
Pojęcie imperium zostało użyte dla określenia najbardziej znanej jednostki tego rodzaju: imperium rzymskiego. Choć ta formuła rządów znana była już wiele wieków wcześniej, a najstarszym jego przykładem może być prawdopodobnie imperium akadyjskie2.
Imperium rzymskie to, myślę, idealny przykład, na którym prześledzić mogę przyczyny powstawania oraz upadania cesarstw. Wielkie aglomeracje miejskie, jakimi bez wątpienia są imperia, powstają w miejscach, gdzie sprzyjają temu warunki klimatyczne i ukształtowanie terenu. Takimi dogodnymi miejscami były na przykład obfitujące w ryby tereny położone w pobliżu rzek czy mórz. Ważna rolę pełniły również wszelakie pasma górskie czy pojedyncze szczyty. Z ich pomocą broniono miasta przed

¬¬1 Ustrój monarchiczny - (gr. μοναρχία - jedynowładztwo) to ustrój polityczny lub forma rządów, gdzie suwerenem jest jeden człowiek, nazywany monarchą. Monarcha sprawuje władzę zazwyczaj dożywotnio, jego funkcja jest często dziedziczna i zwykle jego stanowisko jest nieusuwalne. Obecnie w wielu monarchiach monarcha pełni często jedynie funkcje reprezentacyjne i nie sprawuje realnej władzy.
2 Imperium akadyjskie to semickie państwo założone przez Sargona Wielkiego, istniejące w latach panowania dynastii akadyjskiej: 2334-2193 p.n.e., na terenie środkowej Mezopotamii, którego stolicą było miasto Akad (Agade). W czasach największego rozkwitu zasięg imperium akadyjskiego wykraczał poza tereny Mezopotamii, obejmując cały jej obszar oraz tereny przyległe.

najeźdźcami, czasem góry uważano za miejsca święte a ich szczyty za punkty zetknięcia się nieba z ziemią. Przykładem nadania górze miana miejsca świętego może byś góra Olimp3 z mitologii greckiej. Na półwyspie Apenińskim jednym z najwyższych szczytów był Palatyn.
Cesarstwo rzymskie znajdowało się właśnie na tymże półwyspie, z trzech stron otoczonym morzami. Od wschodu Morzem Adriatyckim, od zachodu Morzem Tyrreńskim, ze strony zachodnio-południowej Morzem Liguryjskim z Zatoką Genueńską a od południa Morzem Jońskim z Zatoką Tarencką. Prawie przez cały półwysep ciągnie się Apenińskie pasmo górskie. Od północy teren ogradzają Alpy, góry zajmują około 80% powierzchni półwyspu. Największy płaski obszar stanowi Nizina Padańska5 w części północno-wschodniej. Nizina ta jest najżyźniejszym z tamtejszych terenów. Żyzną glebę naniosły tam topniejące lodowce.
W urbanistycznym rozwoju Rzymu (patrząc na stopniowy rozrost państwa) można wyodrębnić co najmniej trzy okresy: okres królestwa, okres republiki oraz okres cesarstwa. W tym pierwszym Rzym postrzegamy jako jeszcze mało rozwinięte państewko. Początek dała mu mała latyńska osada-wioska umiejscowiona na Palatynie. Istniała ona tam już od X w p.n.e. Jednak za datę powstania Rzymu uznaje się, przyjęty przez Werrona, rok 753. Wtedy to według tradycji syn jedynego ocalałego z pożaru Troi6 Eneasza - Romulus miał założyć Rzym. Była to jednak owa osada latyńska, Roma quadrata.
W okresie królewskim następuje rozbudowa miasta, pojawiają się pierwsze budowle. Osada palatyńska po mniej więcej stu latach połączyła się z drugą wioską, zamieszkałą przez Sabinów, skupioną na zboczach Kwirynału i Kapitolu. Oddzielające te dwie wspólnoty bagno zasypano i w ten sposób powstał jeden z najbardziej znanych na świecie punktów turystycznych Rzymu - Forum Romanum. Za sprawą Romulusa Rzym rozrasta się. Przez pierwsze 250 lat swego istnienia Rzym był monarchią. W II połowie VI w pod berłem rodu Tarkwiniuszy osiągnął pozycję jednej z najpotężniejszych monarchii na Półwyspie Apenińskim. Ważnym jest fakt, iż krzyżują się tam bardzo różne wpływy kulturowe. Dominującą i najbardziej widoczną w tym okresie, jest sztuka etruska7. Rzym był dawną siedzibą Etrusków, którzy z biegiem lat zostali podbici przez Latynów. Ów lud stworzył własna kulturę po części zaczerpniętą z etruskiej. Kolejny etap w rozwoju Rzymu nazywa się okresem republikańskim. Datuje się to na wiek V p.n.e.

3 „Łańcuch gór, pełen ogromnych skał kształtem przypominających głowy, okryte siwizną śniegów, przepastne otchłanie pieczar, w których biją źródła spływające wartkimi strumieniami ze stromych zboczy porosłych zieloną szczecina lasów. Olimp. W przejrzystym powietrzu widać cała Macedonię i całą Tesalię, której rzeki rysują się jak na karcie błękitnymi wstęgami;” Mitologia - wierzenia i podania Greków i Rzymian Jan Parandowski
4 Palatyn (Mons Palatinus, wł. Palatino) wzgórze Rzymy; według tradycji miejsce najstarszej osady zwanej Roma quadrata Encyklopedia PWN Warszawa 1985
5 Powierzchnia niziny jest płaska i falista, łagodnie nachylona z zachodu na wschód. Wysokość poniżej 100 m n.p.m. W części północno-wschodniej niewysokie wulkaniczne wzgórza Euganei (444 m n.p.m.) i Berici (601 m n.p.m.). Geografia państw świata Andromeda Oxford Limited 1993
6 Troja, Ilion (gr. Τροία, łac. Ilium) to starożytne miasto położone w Troadzie u zachodnich wybrzeży Azji Mniejszej nad rzeką Skamander. Miasto jest szczególnie słynne z wojny, opisanej w starogreckim poemacie epickim Iliada. W poemacie tym ów miasto płonie doszczętnie nie pozostawiając nikogo przy życiu. Historia kultury starożytnej Grecji i Rzymu Kazimierz Rumaniecki Warszawa 1964

(509 rok). Okres ten zapoczątkowało wypędzenie królów etruskich z Rzymu i objęcie władzy przez dwóch (wybieranych co rok) konsuli8. Wybierało ich coroczne zgromadzenie centurialne składające się wyłącznie z patrycjuszy (jedynych do tego uprawnionych). Władzę konsula mógł ograniczyć tylko drugi konsul, wyrażając swój sprzeciw (veto). Po upadku monarchii Rzym stopniowo podupadał. Wyniszczały go konflikty wewnętrzne jak również wojny ze schodzącymi z gór plemionami sabelskimi Ekwami i Wolskami. Jednak spory wewnętrzne złagodzono w 449r p.n.e. wprowadzając Prawo Dwunastu Tablic. Była to pierwsza kodyfikacja prawa zwyczajowego. Sukcesy w wojnach z najazdem ludów sabelskich skłoniły Rzym do uderzenia na północ. Zdobyto Fideny miasto, przy którym znajdowała się główna, obok Rzymu, przeprawa przez Tyber. Wydarzenie to poprzedziło zwycięstwo Rzymian nad Wejami 9, co oznaczało podwojenie terytoriów Rzymu. Miasto dalej rozrastało się pochłaniając kolejne kolonie i i ziemie podbitych przez siebie ludów. Przez pewien czas istniał okres, w którym nie było w mieście człowieka nie posiadającego ziem. Rzym opanował cały Półwysep Apeniński w połowie IV w p.n.e., w wyniku walki i zwycięstwa nad Samnitami10. Momentem kulminacyjnym tej walki było zwycięstwo pod Sentinum (295 p.n.e.) nad połączoną armią Galów i Samnitów. Po ich pokonaniu na drodze Rzymian pozostał już tylko Tarent. Miasto to wezwało w 280 p.n.e. na pomoc jednego z najlepszych wodzów starożytności Pyrrusa, króla Epiru. Pyrrus pokonał rzymian w dwóch kolejnych walkach pod Herakleją i Auskulum, poniósł jednak tak wielkie szkody, że nie mógł do końca pokonać wroga. Jego zwycięstwo nazywa się „pyrrusowym zwycięstwem”, czyli takim, które jest równocześnie klęską.
Rzym targał się wojnami domowymi, których wynikiem był upadek monarchii i powstanie nowego ustroju zwanego pryncypatem. Wprowadził go w życie Oktawian August, przybrany syn Cezara. Wkrótce po zwycięstwie nad flotą Antoniusza i Kleopatry pod Akcjum (31 p.n.e.), "odnowił republikę" (27 p.n.e.) wprowadzając system rządów oparty na naczelnym zwierzchnictwie nad armią, władzy trybuńskiej (od 23 p.n.e.) oraz urzędzie najwyższego kapłana, które sprawował cesarz. August ograniczył liczbę senatorów do 600, wprowadził rozdzielenie dwóch stanów: ekwickiego i senatorskiego. Ekwici stali się podstawą administracji cesarskiej, obejmując stanowiska zakazane dla senatorów (najważniejsze to prefekci: floty, dostaw zboża, Egiptu oraz gwardii

7 Sztuka etruska pozostawała pod silnymi wpływami Fenicjan, Kartagińczyków, Greków, z którymi Etruskowie utrzymywali ciągłe stosunki. W grobowcach zachowało się bardzo dużo zabytków malarstwa ściennego. Najdawniejsze zabytki zdradzają wpływy greckie, z czasem sztuka Etrusków stawała się coraz oryginalniejsza i osiągnęła szczyt swej doskonałości. Obrazy na ścianach z tej epoki przedstawiają sceny z codziennego życia i kultu zmarłych. W sztuce Etruskom nie chodziło o naśladowanie natury, raczej tylko o wrażenia wzrokowe, dlatego też np. konie są niekiedy malowane na niebiesko. Historia sztuki • twórcy, nurty, style Barcelona (Spain) Tłumaczenie: Marta Boberska Warszawa 2003
8 Konsuli we wczesnym okresie nazywano pretorami – preatores – „idącymi na czele”
9 Weje (łac. Veii) obok. Portonaccio, w starożytności jedno z najpotężniejszych miast etruskich, ob. we Włoszech (region Lacjum), ok. 20 km na północ od Rzymu. Encyklopedia PWN
10 Samnici - łacińskie Samnites, oskijskie Safinim – jeden z ludów italskich zamieszkujących Samnium, część środkowej Italii, leżącą na wschód od Lacjum. W okresie walk o panowanie nad Italią w IV wieku p.n.e. utworzyli Związek Samnicki, który obejmował większy obszar niż podporządkowany Rzymowi Związek Latyński. Rywalizacja ta doprowadziła do trzech wojen samnickich, z których, mimo wielu zwycięstw Samnici ostatecznie wyszli pokonani i podporządkowali się Rzymowi uzyskując ograniczone obywatelstwo, bez prawa głosu.
pretoriańskiej). Granice cesarstwa oparły się o trzy rzeki: Eufrat, Ren i Dunaj.
Po śmierci Augusta stopniowo powiększał się zakres władzy cesarskiej. Senat tracił na znaczeniu. Najwspanialszy okres w dziejach cesarskiego Rzymu to czasy tzw. dynastii Antoninów 11. w tym okresie stabilizacji rozwija się gospodarka Rzymu, Stopniowo poszerzał się zasięg języka łacińskiego, przede wszystkim poprzez osadnictwo weteranów, którzy w armii musieli posługiwać się łaciną. Powszechne było również rzymskie prawo i szkolnictwo. Doszło dzięki temu do kulturowej unifikacji zachodniej części basenu Morza Śródziemnego. W 212 n.e. proces ten był już tak zaawansowany, że cesarz Karakalla nadał obywatelstwo rzymskie wszystkim mieszkańcom imperium. Oznaczało to, że wszystkie ludy podbite wcześniej przez Rzym mogły brać udział w głosowaniach i zasiadać w senacie.
W III w. p.n.e. nastąpił wielki kryzys w cesarstwie nasilony w latach 235 – 270 p.n.e.. Spowodowany był on ciągłymi najazdami barbarzyńców i trwającymi wciąż wojnami domowymi. Miasta powoli się wyludniały, wielu zginęło w wyniku zarazy, która nawiedziła Rzym niosąc spustoszenie min. w miastach takich, jak: Galia, Dacja, Mezja i Tracja. Rosnąca inflacja niszczyła gospodarkę cesarstwa.
Odnowicielem cesarstwa stał się Dioklecjan, który przeprowadził daleko idące reformy w armii i życiu politycznym cesarstwa. Dokonał pełnej deifikacji władzy cesarskiej, powiększył liczbę prowincji i w ten sposób ułatwił administrowanie nimi. Podzielił cesarstwo na dwie części: Wschodnią i Zachodnią. Wzmocnił on także obrone na granicach państwa, tworząc armię taktyczną, której zadaniem było wzmocnienie sił nadgranicznych w najbardziej zagrożonych rejonach kraju.
Na przełomie wieków II i I p.n.e. wprowadzona została tzw. reforma Mariusza, konsula rzymskiego. Dotyczy ona armii rzymskiej, mówiła o przyjmowaniu do wojska ochotników. Armia nabrała charakteru zawodowego, służba trwała przeważnie 16 lat, żołnierze otrzymywali niewielki, ale regularny żołd w wysokości 5 asów dziennie oraz pełny ekwipunek. Zniesiono różnice w uzbrojeniu poszczególnych oddziałów, legion miała być odtąd jednostką ciężkiej piechoty, jednostką taktyczną stała się odtąd kohorta, która złożona była z trzech manipułów.
Następuje okres republiki, jego początkiem było obwołanie Gajusza Juliusza Cezara dyktatorem(45r.p.n.e.). Gajusz dąży do ograniczenia senatu, nie on zostaje jednak cezarem. Ginie w roku 44 z ręki zasłużonych doradców i senatorów: Brutusa i Kasjusza. Wtedy to wypowiada słynne słowa: „I ty Brutusie przeciwko mnie?”.
Kolejną dynastia panującą w Rzymie jest dyn. Julijsko-Klaudyjska. Jej zało- życielem jest Oktawian August, którego panowanie przypada na lata 30r. p.n.e. - 14 r. n.e. Pozornie nie zmienił on ustroju republikańskiego, lecz skupił w swym ręku całą faktyczną władzę, zostając pierwszym senatorem i najwyższym kapłanem. W 27r. otrzymał od senatu tytuł August (Boski). Do 23 był wybierany konsulem, następnie otrzymał najwyższą władzę prokonsularną, dającą mu zwierzchnictwo nad prowincjami oraz dowództwo nad siłami zbrojnymi. Ustanowił nowy cenzus majątkowy, wprowadził nowe podatki, dbał o rozbudowę Rzymu, popierał sztukę. Zreorganizował wojsko,

11 Antoninowie, dynastia cesarzy rzymskich panująca 96 r.–192: Nerwa, Trajan, Hadrian, Antoninus Pius, Marek Aureliusz, Lucjusz Werus, Kommodus; tzw. złoty wiek cesarstwa. Encyklopedia PWN

ograniczając je do 25 świetnie wyszkolonych legionów, nadto utworzył nowe kohorty pretorianów, czyli gwardii przybocznej. W zarządzaniu prowincjami przeprowadził podział na prowincje cesarskie oraz senackie.
Miejsce Oktawiana zajął w 14 r. n.e. Tyberiusz Klaudiusz Neron, pasierb Oktawiana. Wprowadził kontrole urzędników w prowincjach, zapobiegając nadużyciom.
Jego następcy rozwinęli dziedzinę nauki i wzmocnili władzę cesarską.
Ostatnim z tej dynastii był Neron. On to zasłynął okrutnym gnębieniem chrześcijan i w roku 64 podpalił Rzym. Popełnił samobójstwo dwa lata później. Okres wieku I i II jest okresem rozwoju miast i prowincji. Kolejne dynastie panujące w Rzymie (dynastia Flawiuszy i dynastia Sewerów) dalej rozwijały gospodarkę, kulturę i sztukę Rzymu.
W tamtych czasach niewielu myślało o tym, że kiedyś tak wielkie imperium, jakim był Rzym, zniknie z mapy. Po pierwsze trzeba zauważyć, że Imperium Romanum rozciągało się na ogromnych obszarach, którymi trudno zarządzało się jednemu władcy. Obawiano się, że jeżeli państwo zostanie podzielone między paru namiestników, to niektórzy postanowią stworzyć własne państwa z własnymi rządami i zaczną ze sobą rywalizować. Doprowadziłoby to do wojny domowej, która wybuchała nie raz: za czasów Juliusza Cezara i Oktawiana Augusta. Jednakże Cesarstwo jak narazie pozostawało pod rządami jednego władcy - to także nie było dobre rozwiązanie. Cesarz musiał kontrolować ogromne połacie terenu. Zanim dowiedział się on o jakimś buncie, lub planowanych działaniach, mijało około kilkunastu dni, zanim posłaniec przybywał z wiadomością (biorąc pod uwagę to, że działo się to w okolicach Renu, Bliskiego Wschodu lub Hiszpanii). Nie brakowało również częstych buntów, które wybuchały z powodu wysokich podatków lub innymi problemów dręczących obywateli. Następne, co możemy zauważyć, to że w Rzymie spadła produkcja żywności i innych produktów, państwo zubożało od ciągłego prowadzenia wojen, tłumienia i wynagradzania niekiedy rebeliantów, a samo wojsko, było już tak wyniszczone, że nie stanowiło takiego problemu na polu bitwy jak niegdyś. Mimo tak ogromnej ilości zagrożeń, mogących doprowadzić to upadku potężnego państwa, jego obywatele nie przejmowali się taką możliwością.
Przedstawione tu przyczyny powstawania i upadku cesarstwa można odnieść do wszystkich innych większych państw. Myślę, że każde przyszłe mocarstwo musi przejść tę samą drogę, co opisywane tu imperium, jakim bez wątpienia był Starożytny Rzym.


prztpisy są uformowane w tem sposób, by po skopiowaniu idealnie zmieściły się w wordzie. Przypisy--> czcionka 9, text -->12