Na podstawie zamieszczonych fragmentów pisarzy starożytnych i nowożytnych, wiedzy z kultury antycznej oraz treści zamieszczonych w materiale ikonograficznym, przedstaw zarys mitu o Prometeuszu jego symbolikę i wyjaśnij, w czym tkwi fenomen niesłabn

Prometeusz, syn Japeta i nimfy Klimenie, należał do pokolenia tytanów. Miał trzech braci:, Atlasa, Epimeteusza i Menojtiosa. Prometeusz stworzył człowieka ulepiwszy go z gliny pomieszanej ze łzami. Duszę dał mu z ognia niebieskiego, którego parę iskier ukradł z rydwanu słońca. Prometeusz nauczył ludzi m.in. matematyki, budownictwa, medycyny, rolnictwa, wytopu żelaza. Nie podobało się to jednak Zeusowi, ponieważ obawiał się wszystkiego, co pochodzi z ziemi. Kazał, więc Hefajstosowi stworzyć kobietę cudnej urody – Pandorę, która w posagu otrzymała szczelnie zamkniętą glinianą beczkę, której zawartości nikt nie znał. Tak wyposażoną Pandorę Hermes zaprowadził na ziemię i zostawił ją przed chatą Prometeusza. Mądry tytan odprawił kobietę i innym poradził postąpić tak samo. Jednak niezbyt mądry brat tytana – Epimeteusz ożenił się z Pandorą. Kobieta namówiła męża, aby zajrzał do tajemniczej beczki. Ledwo podniesiono wieko, wyleciały na świat wszystkie smutki, troski, nędze i choroby i obsiadły biedną ludzkość. Prometeusz postanowił odpłacić bogom podstępem za podstęp. Bohater sprzeciwiając się bogom niebieskim, wyrażał swoje ogromne niezadowolenie. Jednym z aktów buntu było podzielenie wołu na dwie części: kości przykrył tłuszczem i mięso owinął w skórę. Następnie poprosił Zeusa by wybrał tę części wołu, która będzie odtąd składana bogom. Zeus wybrał kości przykryte tłuszczem gdyż myślał ze pod sadłem będą smaczne kąski- to, co boskie dla bogów. To nie pierwsza postawa, w której sprzeciwił się istniejącemu ładowi na świecie. Sprzeciwianie się bogom i siłom natury nazwano od jego imienia prometeizmem. Wściekły Zeus kazał przykuć Prometeusza do skały Kaukazu. Co dzień zgłodniały orzeł przylatywał, by mu wyjadać wątrobę, która wciąż odrastała. Skazaniec nie słyszał głosu ludzkiego a słoneczne promienie paliły jego skórę.
Istnieją cztery sposoby funkcjonowania wątków antycznych w dziełach sztuki. Jest to:
• rewokacja, czyli powtórzenie, ale nie zawsze identyczna kopia motywów antycznych,
• reinterpretacja – przetworzenie motywów mitologicznych, antycznych. Jest to zmiana sensu przejętego z tradycji antycznej motywu,
• prefiguracja – analogia łącząca motyw starożytny z utworem współczesnym, która jest czytelna dla odbiorcy,
• inkrustacja – (zdobnictwo), jest to rodzaj ozdobników – metafor, aluzji, porównań – tworzących zewnętrzną stylistykę pewnej grupy utworów literackich.

Przykładem rewokacji, który chciałabym przedstawić będzie obraz Petera Paula Rubensa „Prometeusz w skowany”. Obraz przedstawia „drastyczną” scenę, ponieważ Prometeusz ma wykrzywioną bólem twarz, orzeł również rozszarpuje jego ciało, wbija szpony w brzuch i czoło. Wyraźnie widać tutaj walkę skazańca z okrutnym oprawcą.


Peter Paul Rubens i Frans Snyders Prometeusz skowany, 1611-1612

Równie ironiczne i szydercze treści ma wiersz Zbigniewa Herberta „Stary Prometeusz” w tomie Pan Cogito. Bohater Herberta ma żonę, obrósł w dostatki, mieszka wygodnie a nawet luksusowo, wtopił się w miejscową elitę,. W jego pokoju są pamiątki jego burzliwej młodości - wypchany orzeł i list dziękczynny tyrana Kaukazu, który dzięki podarkowi Prometeusza mógł spalić zbuntowane miasto. Po przeczytaniu wiersza nasuwa się pytanie czy Prometeusz Herberta zbuntowałby się przeciwko bogom i losowi? Wszystko wskazuje na to, że nie...

”...Prometeusz śmieje się cicho.
Jest to teraz jedyny sposób
wyrażenia niezgody na świat.”

W III części „Dziadów” Adama Mickiewicza bez trudu można dostrzec elementy prometeizmu. Konrad z „Wielkiej improwizacji” jest właśnie bohaterem prometejskim. Źródłem tej mocy jest miłość ogarniająca cały naród. Chce sobie podporządkować naród – oczywiście dla jego dobra. Właśnie w swym buncie przeciw Bogu Konrad przypomina mitycznego Prometeusza, który też poświęcił się dla dobra ludzi. Główny bohater pragnie szczęścia narodu, ale chce je wywalczyć sam, jak Prometeusz; występuje jako przedstawiciel całego ciemiężonego narodu i bierze na siebie wszystkie cierpienia Polaków.

„Nazywam się Milion – bo za miliony
Kochami cierpię katusze”.

Ajschylos przedstawia Prometeusza w utworze „Prometeusz w okowach” jako istotę, która wiedziała co zrobiła i wiedziała jakie tego będą konsekwencję. „(...)Jam wszystko, co się potem stało, naprzód wiedział Zabłądziłem, bom chciał zbłądzić, zaprzeczać nie myślę;” Dla Prometeusza ważniejsza była pomoc ludzkości niż bogowie. Prometeusz był w pełni przekonany że postąpił dobrze. Nie bał się kary Zeusa.


Przykładem rewokacji jest również >Rycina XVI w. Prometeusz<. Przedstawia ona „mędrca” przykutego do skały, a obok niego zgłodniałego orła, który rzucił właśnie się na wątrobę skazańca. Jednak Ubrany jest w „dostojne szaty. Prometeusz z pokorą znosi cierpienie, dumnie patrząc w dal.

Prometeusz Rycina XVI w.

Wszystkie te przykłady pokazują, że ten , mimo iż od czasu powstania upłynęły tysiąclecia , to jednak nie stracił na aktualności, często jest wykorzystywany w innych tekstach. Pokazuje to ponadczasowość mitu.

Prometeusz jawi się jako bunt człowieka przeciw bogom; jest rozumiany jako założyciel kultury i cywilizacji, jako inicjator postępu ludzkości. W postaci Prometeusza ogniskuje się wiara w ludzką godność, w niezależność człowieka, w jego nieograniczoną moc poznawczą. Zarazem osoba Prometeusza ukazuje, iż droga postępu ludzkości łączy się z cierpieniem, bólem, poświęceniem i wyrzeczeniami.

Prometeusz wstawił się i naraził się dla ludzi, ośmieszając Zeusa. Karą za to poświęcenie dla ludzkości było przykucie do skał Kaukazu i nieustanne wyjadanie wątroby przez orła, która ciągle odrastała. Straszne tortury bogowie sprawili Prometeuszowi. Poniósł on sadystyczną karę za miłość do człowieka! Ta najwznioślejsza postać mitologiczna zrobiła wiele dobrego. Rozbudziła ducha w człowieku i dała mu moc panowania nad światem. Postać tytana symbolizuje miłość i poświęcenie dla ludzi, ofiarność w niesieniu im pomocy, bezinteresowną szlachetność. Prometeusz jest wzorcem społecznika, który poświęca się dla ogółu.

W mojej pracy przedstawiłam pokrótce dzieje mitu o Prometeuszu. Pokazują one jak wielką siłę atrakcyjną posiadał ten mit dla poetów, pisarzy, artystów, myślicieli, żyjących przecież w tak różnych epokach, reprezentujących tak odmienne światopoglądy, mających tak różne upodobania. Z pewnością ważną rolę odegrał tu uniwersalny charakter tego mitu, jego zdolność adaptacji do różnych sytuacji egzystencjalnych, społecznych, historycznych. Postać Prometeusza chyba zawsze będzie już symbolem wiary w twórcze zdolności człowieka, symbolem ludzkiej wolności, poświęcenia i postępu.



Źródła:
• Mitologia – Parandowski
• Materiał tekstowy:
•Ajschylos, Prometeusz w okowach
•Adam Mickiewicz, Dziady, III scena II Improwizacja
•Zbigniew Herbert – Stary Prometeusz
•Obrazy:
•P. P Rubens – Prometeusz skowany
•Prometeusz Rycina XVI w.
• witryny internetowe


Obrazki w załączniku