Psychoza schizoafektywna (zaburzenia schizoafektywne)

(psychosis schizoaffectiva)

Koncepcję psychoz mieszanych wysunął Kahlbaum (1863), a termin „psychoza schizoafektywna” pochodzi od Kasanina (1933), który określił nim ostre formy schizofrenii o przebiegu okresowym, w których pojawiają się zaburzenia afektywne. Pierwotne znaczenie terminu uległo istotnej zmianie w czasie ostatnich 60 lat. Obecnie nie jest ono jednoznaczne. W niektórych ośrodkach i krajach zaburzenia schizoafektywne stały się synonimową nazwą schizofrenii o przebiegu okresowym (schizofrenia cykliczna) lub zaburzeń psychicznych wykazujących przebieg okresowy i tendencję do remitowania. Zwykle definuje się je jako zaburzenia, w których jednoczasowo (tj. w trakcie tego samego epizodu choroby) i w porównywalnym nasileniu występują objawy typowe dla chorób afektywnych (depresji, manii) i schizofrenii. Cechuje je okresowy przebieg w postaci nawrotów, przedzielonych okresami względnie dobrej remisji (powrotu do zdrowia). Zajmują one pośrednie miejsce między psychozami schizofrenicznymi a afektywnymi, bez jednoznacznego podporządkowania nozologicznego.
Zostały umieszczone w odrębnej grupie (wg ICD X- F25). Często stanowią one „worek diagnostyczny”, do którego trafiają różnorodne stany o nieznanej etiologii, których obraz kliniczny jest na tyle nietypowy, że nie mieści się w ramach przyjętych systemów nozografii i klasyfikacji zaburzeń psychicznych.
Eksperci WHO wyodrębniają trzy podstawowe postacie przebiegu psychozy schizoafektywnej:
a) maniakalny (F25.0)
b) depresyjny (F25.1)
c) mieszany (F25.2)
W typie maniakalnym i depresyjnym musi być wyraźnie obecny co najmniej jeden, a lepiej dwa typowe objawy schizofrenii, które łączą się jednocześnie z objawami maniakalnymi (podwyższony nastrój, idee wielkościowe, zwiększenie napędu) lub depresyjnymi (utrata zainteresowań, poczucie winy, pesymistyczne perspektywy na przyszłość). Przy mieszanych zaburzeniach schizoafektywnych występują jednocześnie objawy maniakalne i depresyjne lub ich nagłe zmiany.
Międzynarodowa Statystyczna Klasyfikacja Chorób i Problemów Zdrowotnych wymienia także inne zaburzenia schizoafektywne (F25.8) oraz zaburzenia schizoafektywne nieokreślone (F25.9).

Etiologia i patogeneza
Specyficzna etiopatogeneza „psychoz mieszanych” nie jest znana. Dotychczasowe badania nie dostarczyły odpowiedzi na pytanie, czy zaburzenia schizoafektywne są szczególnym wariantem klinicznym grupy schizofrenii, czy też chorób afektywnych, a zwłaszcza choroby afektywnej dwubiegunowej. Z punktu widzenia genetycznego są one bliskie chorobie afektywnej dwubiegunowej, natomiast obraz psychopatologiczny wskazuje, że depresje występujące w psychozie schizoafektywnej wykazują wiele cech endogennego zespołu depresyjnego lub w istocie są tym zespołem. Jednak adaptacja społeczna chorych i zejścia choroby, w odniesieniu do części chorych, są podobne do obserwowanych w przypadku schizofrenii paranoidalnej. Może tu chodzić o warianty schizofrenii i psychoz afektywnych, które ujawniają się nietypowo pod wpływem czynników genetycznych lub niegenetycznych. Wielu autorów traktuje zaburzenia te jako „trzecią endogenną psychozę”, odrębną od psychoz schizofrenicznych, afektywnych czy „prapsychozy”.
Pośród krewnych osób cierpiących na psychozę schizoafektywną występują zarówno zaburzenia schizoafektywne, jak i schizofrenie i psychozy afektywne. Ryzyko ujawnienia psychozy u krewnych pierwszego stopnia wynosi 12- 42%.

Przebieg i rokowania
Zaburzenia schizoafektywne mają korzystniejszy przebieg niż zaburzenia czysto schizofreniczne, lepiej reagują na leczenie. Zejście procesu sytuuje się między zaburzeniami schizofrenicznymi a afektywnymi. W obrębie tej psychozy pacjenci z towarzyszącą przeważającą symptomatyką maniakalną wykazują, w porównaniu z pacjentami depresyjnymi, przebieg bardziej fazowy z pełną remisją i rzadszy rozwój przebiegu rezydualnego.


Terapia
W ostrej fazie podstawę stanowi leczenie neuroleptykami. W przypadku postaci maniakalnej leczenie to jest wystarczające, a w razie niedostatecznej skuteczności łączy się je niekiedy z litem albo karbamazepiną. W leczeniu postaci depresyjnej można dodatkowo stosować leki przeciwdepresyjne. Przy nawracającym przebiegu, w leczeniu długotrwałym, często wystarczy długotrwała profilaktyczna terapia z użyciem neuroleptyków. Jeśli istnieje przewaga symptomatyki afektywnej, wskazane jest jej wyłączne leczenie lub skojarzenie z litem, karbamazepiną lub kwasem walproinowym.