Od Bizancjum do Śreniowiecza

TEMAT 1 – ŹRÓDŁA PISANE DO DZIEJÓW ŚREDNIOWIECZA.

1) BIZANCJUM:
PROKOPIUSZ Z CEZAREI – historyk, sekretarz, doradca bizantyjskiego wodza Belizariusza, któremu towarzyszył we wszystkich wyprawach. Jest autorem: HISTORII WOJEN, HISTORII SEKRETNEJ
I O BUDOWLACH (stąd dowiadujemy się o polityce Justyniana Wielkiego wobec barbarzyńców, jego polityce wewnątrz państwowej, a wreszcie o jego kodeksie praw.
TEOFANES – mnich, historyk, jest autorem kroniki obejmującej dzieje Bizancjum od końca III w. do roku 813.
KONSTANTYN PORFIROGENETA – miłował naukę i sztukę, na swoim dworze gromadził wielu artystów i uczonych, czym przyczynił się do bujnego rozkwitu bizantyjskiej kultury. Jego dzieła są bardzo istotne dla poznania wczesnych dziejów południowej i wschodniej Słowiańszczyzny.
IBN ISHAK – autor pierwszej biografii proroka Mahometa. Napisał ŻYCIORYS WYSŁANNIKA BOŻEGO, w którym zawarł opis życia Mahometa oraz wiele cennych informacji na temat sytuacji społecznej i politycznej w świecie arabskim.
GRZEGORZ z TOURS – (540 – 593) biskup Tours (jednej ze stolicy Merowingów), dysponował niezbędną wiedzą o przeszłości dynastii, której losy opisał w stanowiącym nieocenione źródło poznania wczesnośredniowiecznych dziejów europejskiego Zachodu dziele HISTORIA FRANKÓW.
2) MONARCHIA KAROLA WIELKIEGO:
ROCZNIKI FULDAJSKIE – powstały w klasztorze w Fuldzie i obejmują lata 680 – 901, z nich czerpiemy wiedzę o koronacji cesarskiej Karola Wielkiego oraz o postanowieniach traktatu z VERDUN z 843r.
EINHARD – frankijski biograf i kronikarz piszący w języku łacińskim, napisał ŻYCIE KAROLA WIELKIEGO.
ANNALES REGNI FRANCORUM – roczniki państwa franków.
PAWEŁ DIAKON – (ok. 720 – 795) benedyktyński zakonnik z Monte Cassino z pochodzenia Longobard, był nauczycielem na książęcych Sworach longobardzkich w Italii na dworze Karola Wielkiego, autor dzieła HISTORIA LONGOBARDÓW.
3) CESARSTWO OTTONÓW:
THIETMAR z MERESBURGA – (975 – 1018), napisał w XI wieku KRONIKĘ, jest to nieocenione źródło wiedzy, pełne bogatej treści, o dużej wiarygodności.
SŁOWIAŃSZCZYZNA:
JORDANES – historyk germańskiego plemienia Gotów, pisał w VI w. we Włoszech lub w Grecji. Dostarczył wiele wiadomości na temat Słowian. Napisał dzieło O POCHODZENIU I DZIEJACH GOTÓW, które zawiera bardzo dużo informacji o wczesnośredniowiecznej Słowiańszczyźnie.
ADAM z BREMY – niemiecki kronikarz, bremeński kanonik , napisał DZIEJE KOŚCIOŁA HAMBURSKIEGO, które zawierały cenne informacje na temat historii wczesnośredniowiecznej Słowiańszczyzny zachodniej.
KOSMAS – (1045 – 1125), jest autorem KRONIKI CZECHÓW, jego przekazy są mało wiarygodne, ponieważ wiele niejasności zastępował swoimi legendami.
NESTOR – żył na przełomie XI i XII w., mnich kijowski klasztoru peczerskeigo, zredagował PIEŚŃ DOROCZNĄ, sporządził redakcję POWIEŚCI MINIONYCH LAT.
4) KOŚCIÓŁ WE WCZESNYM ŚREDNIOWIECZU:
Poznanie dziejów Kościoła jest możliwe dzięki DOKUMENTOM SOBOROWYM, pismom Ojców Kościoła oraz dzięki rozległej korespondencji wczesnośredniowiecznych dostojników kościelnych.
ŚWIĘTY AUGUSTYN z HIPPONY – (354 – 430), wybitny filozof i teolog chrześcijański, Ojciec Kościoła, jako biskup Ippony organizował struktury kościelne w północnej Afryce. Jego najwybitniejsze dzieło to PAŃSTWO BOŻE.
5) ŹRÓDŁA DO DZIEJÓW PEŁNEGO ŚREDNIOWIECZA:
WILHELM z TYRU – był biskupem Tyru, pochodził z Palestyny, napisał HISTORIĘ WOJNY ŚWIĘTEJ, która powstała na początku XII w., przedstawił w niej dzieje I krucjaty oraz Królestwa Jerozolimy, doprowadzając je do 1181r.
JAKUB z VITRY – (ok. 1180 – 1210), uczestnik krucjaty przeciwko albigensom, w dziele HISTORIA JEROZOLIMSKA przedstawił charakterystykę społeczeństwa królestwa oraz wzajemnych stosunków między feudałami, zakonami rycerskimi i duchowieństwem.
TOMASZ ZE SPLITU – (1201 – 1268) pisał o obyczajach i życiu Mongołów w swoim dziele HISTRORIA BISKUPÓW SALONY I SPALATO.
MARCO POLO – (1254 – 1324) jego dzieło OPISANIE ŚWIATA, jego ponad dwudziestoletnia wyprawa przyniosła bardzo rzetelny i wiarygodny opis zwyczajów, gospodarki i religii panujących w Persji, Armenii i Chinach.
6) ŹRÓDŁA DO DZIEJÓW PÓŹNEGO ŚREDNIOWIECZA:
Charakter burzliwego końca tysiącletniej epoki średniowiecza dobrze oddają m.in.:
- ROZPORZĄDZENIA NORYMBERSKIEJ RADY MIASTA z 1478r. – dotyczyły żebraków,
- wspomnienia z podróży na Ruś weneckiego senatora (Ambrożego Contariniego),
- dzieło prekursora GIOVANNIEGO BOCCACIA – DEKAMERON,
- tekst DOKUMENTU RYSZARDA II z 1388r. w sprawie niszczenia dzieł Johna Wiklefa, uczonego filozofa i teologa angielskiego, krytykującego kościelną hierarchię oraz niektóre sakramenty i dogmaty,
- rozprawa JOHNA PURVEY'A o ideologii lollardów, zwolenników nauki Wiklefa ,
- XV – wieczna KRONIKA Froissarta, która opisuje powstanie chłopskie zwane ŻAKERIĄ.
TEMAT 2 – ARABOWIE WE WCZESNYM ŚREDNIOWIECZU.
1. Półwysep Arabski
- żyli tam Beduini - "synowie pustyni", prowadzili koczowniczy tryb życia,
- liczne skrzyżowania szlaków handlowych, na których powstawały miasta m.in. Mekka - "święte miasto Arabów" - znajdował się tam czarny kamień, który prorok Abraham (uważany za praojca plemion arabskich) otrzymał od Archanioła Gabriela
2. Mahomet (Muhammad) – urodził się ok. 570 r. n.e. w Mekce:
- stworzył religię monoteistyczną w VII w. - wiara w jedynego Boga Allacha - islam, zawierała się ona w 5 filarach: wyznanie wiary w Boga Allacha i jego ostatniego proroka Mahometa, rytualna modlitwa odmawiana 5 razy dziennie, szczodra jałmużna, post w czasie ramadanu (dziewiąty miesiąc w kalendarzu muzułmańskim, w którym według tradycji Allach miał zesłać na ziemię świętą księgę - Koran), przynajmniej raz w życiu odbyć pielgrzymkę do Mekki,
- walka z niewiernymi, dbałość o dobro religii (dżihad),
- 622r. - hidżra - ucieczka Mahometa z Mekki do Medyny, początek ery muzułmańskiej, zjednoczenie plemion w Arabii ze stolicą w Mekce, budowa państwa teokratycznego (połączenie władzy duchownej i świeckiej)
- 632r. - śmierć Mahometa
3. Następcami Mahometa byli kalifowie:
- prowadzili "święte wojny" podbijając Persję, Syrię, Palestynę, Egipt, Afrykę Północną; w VIII w. zajęli Hiszpanię, próby zdobycia Galii (klęska pod Poitiers w 732r.), na wschodzie dotarli do Indii,
- podział państwa w X w. na trzy kalifaty:
* bagdadzki (Mezopotamia i część Persji)
* kairski (północna Afryka z Egiptem i Syria)
* kordobański (Hiszpania)
4. Pośrednictwo Arabów między Wschodem i Zachodem:
- zastosowanie wzorem Egiptu i Mezopotamii sztucznego nawadniania,
- upowszechnienie hodowli jedwabnika i uprawy drzewa morwowego (wydarcie Chińczykom tajemnicy produkcji),
- upowszechnienie produkcji papieru (z Chin),
- rozpowszechnienie stosowania cyfr arabskich (z Indii),
- uratowanie znacznej części literatury starożytnej (np: dzieł Arystotelesa),
- produkcja broni (Damaszek, Toledo), pachnideł,
- wysoki poziom medycyny,
- rozwój matematyki (algebra, trygonometria),
- rozwój rzemiosła,
6. Sztuka Islamu
- arabeski - ornamenty o układzie symetrycznym stylizowane na motywach roślinnych
i geometrycznych,
- meczety z wieżyczkami (minaretami) np: w Kordobie z XII w. i Al-Azhar w Kairze z X w.
- pałace kalifów zdobione mozaikami i arabeskami, np.: pałac Alhambra w Granadzie z XIII w.
TEMAT 3: NAJWAŻNIEJSZE OŚRODKI POLITYCZNE WCZESNOŚREDNIOWIECZNEJ EUROPY.
BIZANCJUM
1. Jako odrębne państwo powstało w 395 roku (podział Cesarstwa Rzymskiego przez Teodozjusza Wielkiego na wschodnie ze stolicą w Konstantynopolu i zachodnie ze stolicą w Rzymie). W jego skład weszły:
- Półwysep Bałkański, Azja Mniejsza, Syria, Egipt
2. Konstantynopol ważnym ośrodkiem politycznym, religijnym i handlowym.
3. Ustrój polityczny - monarchia despotyczna.
4. Religia - chrześcijaństwo. Na czele Kościoła stał patriarcha czyli biskup Konstantynopola, duża rola cesarza w Kościele (cezaropapizm - władca sprawował władzę świecką i kościelną, rozstrzygał kwestie dogmatów, zasiadał na soborach, mianował biskupów)
- spór ikonoklastyczny w VIII w. dotyczył stosunku do świętych obrazów czyli ikon (ikonoklaści - przeciwnicy czczenia obrazów, ikonodule - zwolennicy ikon przekonani o ich cudownej mocy), który zakończył się zwycięstwem ikonoduli,
- promieniowanie chrześcijaństwa poza granicami Bizancjum, zwłaszcza na tereny Słowian
- 1054r. - schizma wschodnia (rozłam Kościoła chrześcijańskiego na wschodni [prawosławny] i zachodni [rzymskokatolicki])
5. Rozkwit Cesarstwa za Justyniana Wielkiego w VI w.
- podbój Italii przez wodza Belizariusza (wojna z Ostrogotami), północnej Afryki z Kartaginą, południowej Hiszpanii
- kodyfikacja prawa rzymskiego (Corpus iuris civilis) - podstawa kodeksów prawnych średniowiecznej Europy
- akcja kolonizacyjna - nadanie chłopom ziemi w zamian za służbę wojskową
- język grecki językiem urzędowym - wpływ kultury hellenistycznej
- rozwój budownictwa sakralnego w stylu bizantyjskim - Świątynia Mądrości Bożej (Hagia Sophia)
- cezaropapizm - skupienie w ręku władcy władzy świeckiej i kościelnej
6. Kryzys Cesarstwa Bizantyjskiego
- najazdy Słowian i Awarów (pokonali armię bizantyjską nad Dunajem w 680r. i zajęli płw. Bałkański), Persów (zajęli Azję Mniejszą), Arabów (w VII w. zdobyli Syrię, Jerozolimę, Egipt, Cypr, zachodnią Afrykę), Longobardów (zajęli Italię, a zależne od Cesarstwa pozostały: Wenecja, Genua, Rawenna, Neapol, Rzym, z którego powstał Egzarchat Raweński)
- uniezależnienie się patriarchy rzymskiego (w VI w. przyjął tytuł papieża)
7. 1453r. - upadek Cesarstwa Bizantyjskiego, gdy Turcy zdobyli Konstantynopol
MONARCHIA KAROLIŃSKA
1. Początki państwa Franków w Galii (IV i V w.)
2. Panowanie Merowingów
- 496r. przyjęcie chrztu przez Chlodwiga
- VII-VIII w. - nieudolne rządy "gnuśnych królów" (faktyczna władza spoczywała w rękach majordomusów - wysokich urzędników dworskich)
3. Panowanie Karolingów
- 732r. - majordomus Karol Młot (od jego imienia nazwa dynastii) pokonał Arabów w bitwie pod Poitiers i wstrzymał ich pochód na Europę
- Pepin Krótki (Mały) pierwszym królem Franków z dynastii Karolingów, wyprawił się dwukrotnie przeciw Longobardom, 756r. - utworzył Państwo Kościelne
- rządy Karola Wielkiego (768-814)
* 772-804 długotrwałe, zaciekłe wojny z Sasami (najliczniejszym plemieniem germańskim) zakończone podbojem aż po rzekę Łabę
* wyprawy przeciw Longobardom zakończone przyłączeniem Longobardii (północna Italia)
* wojna z Saracenami (Arabami) w Hiszpanii (oderwał Akwitanię
i ustanowił granicę na rzece Ebro)
* 800r. - koronacja na cesarza w Rzymie przez papieża Leona III
* dokonał podziału administracyjnego państwa na hrabstwa i marchie
* przeprowadził reformę monetarną (złotego solida zastąpił srebrnym denarem)
* dokonał reformy szkolnictwa - trivium, quadrivium (siedem nauk wyzwolonych)
* zreorganizował armię - obowiązek służby wojskowej spoczywał na ludności wolnej, królewskich i biskupich wasalach, którzy otrzymywali od władzy beneficja (nadania ziemskie)
* uczynił Akwizgran centrum kultury karolińskiej
* rozwój architektury opartej o wzory bizantyjsko-raweńskie (bazylika w Akwizgranie)
* stworzył monarchię patrymonialną (władca uważał państwo za swoją własność, dlatego dzielił je pomiędzy spadkobierców)
4. 834r. - traktat w Verdun - podział państwa Franków po śmierci Ludwika I Pobożnego
- Lotar - uzyskał ziemie między Renem a Rodanem oraz Półwysep Apeniński
- Karol Łysy - otrzymał ziemie zachodniej Europy aż po rzeki: Rodan, Mozę i Skaldę
- Ludwik zwany Niemcem - ziemie na wschód od rzeki Ren aż po Łabę
5. Spośród trzech nowych państw najsilniejszym okazało się państwo niemieckie.
CESARSTWO OTTONÓW.
1. Kształtowanie się Niemiec
- Frankonia Wschodnia (Ludwik Niemiec)
- 911r. - wygaśnięcie dynastii wschodniofrankońskiej linii Karolingów (przejście z monarchii dziedzicznej na elekcyjną)
- Niemcy z czterech księstw (Bawaria, Frankonia, Szwabia, Saksonia) - walka o władzę między książętami
2. Panowanie dynastii saskiej w latach 919-1024
919r. – wybór na króla saskiego księcia Henryka I Ptasznika (919-936), który stał się założycielem dynastii LIUDOLFINGÓW:.
925r. - podbił Lotaryngię
929r. - uzależnił Czechy
929r. - podbił Słowian Połabskich
934r. – w bitwie nad rzeką Unstrut odparł atak Węgrów.
955r. – zwycięstwo drugiego władcy z dynastii Liudolfingów – Ottona I (936-973) , nad Węgrami na Lechowym Polu w Bawarii, co ostatecznie powstrzymało ich ekspansję.
961r. – wyprawa Ottona I do Włoch i koronacja na króla.
2 luty 962r. – koronacja Ottona I na cesarza.
967r. – koronacja Ottona II (973-983) na współcesarza.
980r. – Otton II wybiera się do Włoch by sięgnąć po koronę rzymską.
- walka cesarza z możnymi np. Henrykiem Kłótnikiem, księciem bawarskim, który był przeciwnikiem koncepcji uniwersalistycznej, walki o wpływy w południowych Włoszech zakończone niepowodzeniem (982),
983r. – Otton III (983-1002) staje się współkrólem w wieku zaledwie trzech lat, śmierć Ottona II – został pochowany w Bazylice św. Piotra w Rzymie.
994r. – Otton III obejmuje rządy w cesarstwie, według założenie jego programu, cesarstwo miało składać się z czterech równoprawnych części: Włoch, Francji, Niemiec i Słowiańszczyzny z własnymi królami, wobec których cesarz występowałby w roli mediatora.
1000r. - zjazd w Gnieźnie
1002r. – śmierć Ottona III i jego przyjaciela papieża Sylwestra II, koronacja HENRYKA LIUDOLFINGA na króla niemieckiego.
1014r. - koronacja HENRYKA LIUDOLFINGA na cesarza, jako Henryk II.
- przeciwnik koncepcji uniwersalnej, realizował politykę podbojową "Drang nach osten" tj. parcia na wschód
- osłabienie władzy cesarskiej - ustępstwa na rzecz książąt niemieckich
1024r. – śmierć Henryka II i koniec panowania saskich LIUDOLFINGÓW.

TEMAT 4: SPOŁECZEŃSTWO FEUDALNE.

Po upadku podbojów Cesarstwa rzymskiego i państw Germańskich, gdy zaczęły się kształtować zaczątki państw średniowiecznych nastąpiła koncentracja władzy i ziem w rękach nielicznej grupy społecznej.
Liczne rozdawnictwo ziemi królewskiej powodowało gromadzenie ziemi oraz problem możliwości jej uprawy. Stąd wynikła konieczność dwustronnych umów między seniorem i wasalem o wzajemnych powinnościach. W wyniku tego zaczęła się kształtować ZALEŻNOŚĆ FEUDALNA.
FEUDALIZM- ustrój społeczno - polityczno - ekonomiczny opierający się na hierarchicznej zależności (wasalności) jednostek pomiędzy sobą, istnieniu podzielonej własności ziemi i poddaństwa chłopów.
LATYFUNDIUM – ogromna posiadłość ziemska należąca do określonej osoby, jej rodu czy kościoła - zwłaszcza w starożytnym Rzymie i średniowieczu.
KOLON - dzierżawca działki ziemi od właściciela ziemskiego, w okresie cesarstwa chłop zależny od właściciela latyfundium, a z czasem zniewolony rolnik przypisany do ziemi.
KOMENDACJA - akt cywilnoprawny oddania się osób wolnych pod opiekę możnego – tzw. seniora w zamian za dożywotnią, lecz godną służbę jako wasala lub przymusowe osadzenie jeńców wojennych na folwarkach rolnych.
WASAL - wolny oddający się na mocy aktu komendacji w opiekę seniorowi; w zamian za nią i otrzymane lenno zobowiązany do służby wojsk. dla seniora.
LENNO - ziemia nadawana przez seniora w użytkowanie wasalowi; zawiązanie umowy lennej następowało po złożeniu przez wasala hołdu i dokonaniu aktu inwestytury; wasal zobowiązywał się udzielać seniorowi m.in. pomocy zbrojnej lub materialnej oraz rady; rozwiązanie umowy mogło nastąpić za zgodą seniora.
SENIOR - możny przyjmujący obowiązek opieki i protekcji (seniorat) nad swym kontrahentem; później w stosunkach lennych feudał, posiadający wasali;
INWESTYTURA - procedura nadania pewnych urzędów kościelnych lub lenn feudalnych.
OFICJALISTA - dawniej osoba zatrudniona przy zarządzaniu majątkiem ziemskim (ekonom, pisarz prowentowy itp.).
FELONIA - złamanie zobowiązań przez wasala. Karą za nie wywiązanie się z umowy była utrata lenna lub zwierzchnictwa lennego. Występek ten był sądzony przez sąd parów. Parami nazywani byli również wasalowie którzy byli równi pod względem statusu społecznego obu osądzanym stronom.
KOLEGIATA - nazwa używana dla określenia kościoła nie będącego katedrą, przy którym znajduje się zgromadzenie kanoników - kapituła kolegiacka. Również kościół przeznaczony na modlitwy kolegium księży.
PRECARIUM – przekazanie w bezpłatne używanie drugiej osobie jakiejś rzeczy lub prawa do czegoś, z zastrzeżeniem zwrotu na każde wezwanie przekazującego.
1. precaria data - nadanie ziemi przez kościół na prośbę wnioskodawcy,
2. precaria oblata - przekazanie ziemi kościołowi i odzyskanie jej (w takich samych rozmiarach), już pod zwierzchnictwem kościoła,
3. precaria remuneratoria - przekazanie ziemi kościołowi i odzyskanie jej w większym rozmiarze, już pod zwierzchnictwem kościoła.
IMMUNITET - przywilej, zwolnienie dóbr feudała, od świadczeń na rzecz panującego, lub spod sądownictwa władzy.
IMMUNITET EKONOMICZNY - w średniowieczu, całkowite lub częściowe zwolnienie ludności w dobrach feudalnych od powinności na rzecz państwa. Oznaczało również to iż ludność pociągnięta była z odpowiedzialności przyszłej. Nie wolno było zabijać bydła ani innych żywych istot.
IMMUNITET SĄDOWNICZY - przeniesienie z władcy na feudała uprawnień administracyjnych, politycznych i sądowniczych (immunitet sądowniczy);
LABORATORES – pracujący, chłopi,
ORATORES – przedstawiciele dyplomatyczni,
BELLATORES - walczący, rycerze.
WASAL MOJEGO WASALA NIE JEST MOIM WASALEM - wasal miał jednego pana i nie obchodził go ktoś kto jest panem pana.
BENEFICJUM – nadanie ziemi przez władcę, dożywotnie użytkowanie jako wynagrodzenie za sprawowany urząd.
PATRONAT – opieka latyfundysty nad wolnym rolnikiem.
PATROCINIUM – proceder zapobiegania wolnych rolników o patronat latyfundysty.
FEODUM – dobra pożyczone, terytorium odstąpione pod warunkiem pełnienia jakichś służb.
PIRAMIDA FEUDALNA:
władca
SUWEREN
|
WASALE
Możni – seniorzy i świeccy
SENIORZY
|
WASALE
rycerze i niżsi duchowni
PANOWIE FEUDALNI
|
chłopi
a) wolni b) niewolni

TEMAT 5: WIELKA WĘDRÓWKA SŁOWIAN. ZIEMIE POLSKIE OD VI DO IX WIEKU.
ANTOWIE – ludność napływająca ze stepów czarnomorskich.
BAŁTOWIE – grupa plemion indoeuropejskich, które w V-VI w. zajęły obszar wybrzeży Morza Bałtyckiego na wschód od Wisły oraz ziemie nad górną Dźwiną i Dnieprem.
SKLAWINI – ludność na Półwyspie Bałkańskim.
W okresie ekspansji Słowianie (VII-VIII wiek) ulegli zróżnicowaniu językowo-kulturowemu, spowodowało to wykształcenie trzech grup Słowian:
SŁOWIANIE POŁUDNIOWI – grupa, którą tworzyły plemiona Słoweńców, Serbów, Bułgarów i Macedończyków.
SŁOWIANIE ZACHODNI – Do Słowian zachodnich zalicza się: Czechów, Kaszubów, Łużyczan, Polaków i Słowaków. W okresie migracji i ekspansji Słowian (VI-VII wiek) ludność ta zachowywała jedność kulturową i zapewne także w znacznej mierze językową.
SŁOWIANIE WSCHODNI – indoeuropejska grupa ludnościowa Europy, zamieszkująca wschodnią i część środkowej partii tego kontynentu, licząca około 210 mln ludzi. Do Słowian wschodnich zalicza się: Białorusinów, Rosjan, Ukraińców, Łemków, Bojków i Rusinów.
Słowianie żyli z uprawy zboża i warzyw, trudnili się zbieractwem jagód, grzybów, polowaniem. Ludy słowiańskie ciągle podróżowały, zmieniając miejsca. Karczowali lub wypalali lasy pod budowę wiosek i pól uprawnych. Użytkowali dany kawałek ziemi, aż do wyjałowienia, po czym przenosili się na nowe miejsce.
WIERZENIA SŁOWIAN:
- czcili głównie siły przyrody, w których widzieli początek wszelkiego bytu,
- naczelnym bóstwem, panem świata i władcą błyskawicy był bóg PERUN,
- WELES (Wołos) - bóg magii, klątwy i wiecznego natchnienia, być może opiekun zajęć gospodarskich. Wg "Powieści dorocznej" z 907 i 971 roku wraz z Perunem wzywany na gwaranta przysiąg strony ruskiej w traktatach z Bizancjum. Weles był również opiekunem zmarłych i świata podziemnego, słowiańskiego raju - Nawii.
- SWARÓG - zapewne słowiański bóg Słońca. Wg pisemnych danych z 1114 roku odpowiednik greckiego boga Hefajstosa. Jego synem był Dadźbog porównywany z greckim Heliosem.
- ŚWIĘTOWIT - bóg wojny i urodzaju. Główny ośrodek kultu mieścił się w Arkonie na Rugii, gdzie w świątyni znajdował się ogromnych rozmiarów czterogłowy, drewniany posąg Świętowita, z rogiem obfitości w dłoniach, corocznie napełnianym nowym winem (w święto Libacji).
- WIT – bóg wiatru i urodzaju.
USTRÓJ SPOŁECZNY I POLITYCZNY SŁOWIAN:
- duża rolę odgrywała organizacja rodowa, ale coraz wyraźniej, w skutek zmieszania różnych rodów w zamęcie wędrówek, zaczęła ją zastępować terytorialna organizacja sąsiedzka, zwana u Słowian OPOLEM.
- OPOLE skupiało całe życie społeczne swych członków: dzieliło ziemię, sprawowało nadzór nad jej uprawą, rozstrzygało spory członków, organizowało obronę przed wrogiem, wreszcie reprezentowało wspólne interesy na zewnątrz przez swych przedstawicieli.
- Podstawową jednostką polityczną było plemię, stanowiące związek kilkunastu lub kilkudziesięciu opoli, oparty na wspólnym pochodzeniu, wspólnym terytorium i wspólnych interesach wobec plemion sąsiedzkich.
- decyzje o polityce plemienia zapadały na wiecu wszystkich mężczyzn (wiec plemienny) zdolnych do noszenia broni, wiec wybierał też władze plemienne, a zwłaszcza księcia (knezia), wodza, sędziego i kapłana w jednej osobie.
- skupiająca się wokół księcia grupa możnych odgrywała rolę decydującą i narzucała swą wolę wiecowi. Książęta dążyli do utrzymania władzy we własnej rodzinie; często też formowali wokół siebie orszak zbrojny - zaczątek drużyny.
TEMAT 6: KULTURA I ŻYCIE CODZIENNE WE WCZESNOŚREDNIOIWECZNEJ EUROPIE.
"CIEMNE WIEKI" Europy Zachodniej – okres między 476 a 800r., w którym przywrócono godność cesarską na Zachodzie.
ORGANIZACJA KOŚCIOŁA KATOLICKIEGO:
- zaczęła kształtować się w okresie późnego cesarstwa,
- podstawową komórką wspólnoty chrześcijańskiej było MIASTO-BISKUPSTWO,
- kilka biskupstw tworzyło PROWINCJĘ, której stolicą było jedno z miast.
- OJCOWIE KOŚCIOŁA – starożytni pisarze, teologowie chrześcijańscy, którzy z biegiem czasu urastali do rangi ogólnokościelnego autorytetu w sprawach wiary i zostali uznani za szczególnych świadków nauki Kościoła.
- Jako leki na wszystkie choroby i zmartwienia osoby duchowne sprzedawały relikwie.
- Również kultura panująca w średniowieczu była bardzo związana z kościołem. Istniejące szkoły były głównie szkołami przy parafialnymi, należącymi do klasztoru, katedry. Tylko tam rozwijało się piśmiennictwo. Kościół jednoczył ludność europy wprowadzając łacinę jako język międzynarodowy, szeroko stosowany w piśmiennictwie i nauce.
- Kościół miał ogromny wpływ również na architekturę i sztukę średniowieczną. Głównymi stylami architektury był styl gotycki oraz romański, które można spotkać głownie w przepięknych średniowiecznych katedrach i klasztorach. Większość budowanych ówcześnie kościołów romańskich posiadało plan w kształcie krzyża, który był najważniejszym symbolem kościoła katolickiego.
Wiele rzeźb miało charakter alegoryczny i przedstawiało motywy biblijne, wyobrażenie Apokalipsy, piekło, potęgę grzechu i zła, monstrualne postaci szatanów.
- W Polsce w epoce średniowiecza powstało wiele zabytków o charakterze religijnym: katedra na Wawelu, kościół św. Andrzeja w Krakowie, katedra w Poznaniu, rzeźby portalu kościoła św. Wincentego we Wrocławiu i drzwi gnieźnieńskie - ilustrujące życie i śmierć św. Wojciecha.
BUDOWLE W STYLU ROMAŃSKIM:
Romańska Katedra w Nawarze, Kościół św. Prokopa w Strzelnie, Kościół św. Mikołaja w Cieszynie, Kolegiaty w Tumie i Kruszwicy, Kościół Norbertanek w Strzelnie.
CECHY STYLU ROMAŃSKIEGO:
• grube mury,
• małe okna,
• wrażenie przysadzistej budowli,
• sklepienia kolebkowe i krzyżowe,
• prostota, surowość, mało dekoracji,
• proporcjonalność,
• portal symbolizuje drogę ku wieczności.
- Styl gotycki powiązany był z duchem scholastycznym i mistycznym dojrzałego średniowiecza. Gotyk stał się architekturą miasta, przede wszystkim wspaniałych katedr, ale także budowli świeckich. W Polsce powstało wiele zabytków gotyckich, które zaprojektowane są z dużym rozmachem: kościół Mariacki w Krakowie, ołtarz Mariacki, katedry w Gdańsku i Wrocławiu.
CECHY STYLU GOTYCKIEGO:
- smukłość, strzelistość budowli,
- sklepienie krzyżowo-żebrowe,
- witraże w oknach,
- rozeta,
- harmonia, proporcjonalność,
- wnętrza lepiej oświetlone,
- trzy portale.
CZTEREJ WIELCY TWÓRCY NOWEGO OBLICZA KULTURY:
1) BEOCJUSZ – żył na przełomie V i VI w., potomek starej, rzymskiej rodziny arystokratycznej, był tłumaczem filozofii greckiej i autorem łacińskich popularyzacji doktryn neoplatońskich i arystotelesowskich. Napisał A POCIESZENIU, JAKIE DAJE FILOZFIA.
2) KASJODOR - Urodzony w Scyllacium w Kalabrii od 506 pełni różne funkcje w administracji króla Gotów Teodoryka Wielkiego i jego następców, od kwestora kancelarii, po prefekta pretorianów - najwyższy urząd w państwie gockim. Na początku lat dwudziestych przyczynia się do wykrycia i zlikwidowania spisku mającego na celu podporządkowanie Italii Cesarstwu Bizantyjskiemu, dużą rolę w tym spisku odgrywał inny pisarz i filozof Boecjusz, który w wyniku działań Kasjodora zostaje skazany na śmierć.
3) IZYDOR – żył na przełomie VI i VII w., był potomkiem hiszpańsko – rzymskiej rodziny katolickiej z Sewilli, współcześni nazywali go "najbardziej uczonym człowiekiem nowych czasów", był pierwszym pisarzem chrześcijańskim. W swoim dziele ETYMOLOGIAE zebrał całą ówczesną wiedzę świecką, czerpiąc z dorobku antycznej cywilizacji.
4) BEDA – anglosaski erudyta przełomu VII i VIII w., stał się najczęściej cytowanym pisarzem średniowiecza, jego liczne dzieła stanowiły encyklopedię wiadomości świeckich, religijnych oraz przyrodniczych, uznano go za jednego z OJCÓW KOŚCIOŁA. W dziele HISTORIA ECCLESIASTICA GENTIS ANGLORUM przedstawił dzieje Brytanii od I w. p.n.e. do 731 r. n.e., posługując się w nim konsekwentnie systemem rachuby lat od daty narodzin Chrystusa.
ŻYCIE CODZIENNE.
- religia chrześcijańska stała się czynnikiem regulującym zasady życia codziennego,
- od VIII w. zaczęto na zachodzie chrystianizować związki małżeńskie,
- kościół potępił stary, pogański obyczaj porywania dziewcząt,
- SYNOD W VER – 755r. – zakaz zawierania małżeństw pomiędzy krewnymi, obejmując nim pokrewieństwo do siódmego pokolenia.



SŁOWNICZEK POJĘĆ:

SUNNA – ogół praktyk, zwyczajów oraz poglądów religijnych i prawnych, zarówno samego Mahometa, jak i jego pierwszych następców, przekazanych w HADISACH (opis czynów i wypowiedzi Mahometa).
LEX SALICA – prawo zwyczajowe Franków spisane za czasów króla Chlodwiga (rządził w latach 481-511).
KAPITULARZE – rozporządzenia frankijskich, a później francuskich królów.
KONKORDAT WORMACKI - ugodę tę, zwaną konkordatem, osiągnięto w 1122 r. na synodzie w Wormacji pomiędzy Henrykiem V a papieżem Kalikstem II. Cesarz zrzekł się inwestytury świeckiej duchowieństwa, przekazując prawo wyboru biskupów kapitułom katedralnym. W przypadku spornej elekcji decydujący miał być głos cesarza, ale przy współgodności biskupiej przez wręczenie pierścienia i pastorału dokonywać miał papież.
WIELKA KARTA SWOBÓD - jest to akt wydany w Anglii w 1215 r. przez króla Jana bez Ziemi pod naciskiem baronów, popartych przez hierarchię kościelną. Formalnie Wielkiej Karcie Swobód nadano charakter dobrowolnego przywileju, jednocześnie miała ona cechy umowy między królem a jego wasalami. Po raz pierwszy prawnie ograniczała samowolę władzy królewskiej wobec społeczeństwa.
SCHIZMA ZACHODNIA - okres wewnętrznego rozbicia Kościoła zachodniego, równoczesne rządy dwóch, a nawet trzech papieży w latach 1378-1417.
KALIF – tytuł świeckiego i duchownego przywódcy muzułmanów, uważanego za następcę Mahometa.
MUZUŁMANIE (z arab. muslim) - wyznawca islamu.
BAZYLEUS – a) cesarz bizantyjski, b) jeden z trzech archontów w starożytnych Atenach, mający pieczę nad sprawami religijnymi.
OGIEŃ GRECKI – mieszanina zapalająca, otrzymywana z ropy naftowej, wydmuchiwana przez wojowników z długich rur, skierowanych na przeciwnika.
PATRIARCHA – we wczesnym chrześcijaństwie tytuł biskupów najważniejszych miast: Antiochii, Aleksandrii, Rzymu, Jerozolimy i Konstantynopola; obecnie najwyższa godność w Kościele wschodnim.
IKONOKLAZM – oficjalna doktryna państwa i Kościoła bizantyjskiego, sformowana w VIII w. przeciwko czcicielom świętych obrazów (ikon).
OPAT – przełożony klasztoru, mający część uprawnień biskupich, odbierany dożywotnio lub na określoną kadencję.
PATRIMONIUM SANCTI PETRI - łac., dosłownie ''ojcowizna św. Piotra'' Państwo Kościelne we Włoszech środkowych, rządzone przez papieża jako świeckiego monarchę (VI w.- 1870 r.).
788 r. – wyprawa Karola Wielkiego do księstwa Bawarów, zdobycie pałacu książęcego w Ratyzbonie.
799 r. – uwięzienie papieża Leona III.
25 grudnia 800 r. – przywrócony do władzy Leon III ukoronował Karola i nadał mu tytuł cesarza Rzymu
MARCHIA – zorganizowany wojskowo okręg pograniczny, zarządzany przez margrabiego.
HRABSTWO – wczesnośredniowieczny okręg administracyjny w zachodniej Europie, zarządzany przez hrabiego.
MONARCHIA PATRYMONIALNA – forma państwa, w której władca traktuje podległy mu kraj jako własność i swobodnie nim dysponuje, sprawowaną dożywotnio władzę przekazując potomstwu.
RENESANS KAROLIŃSKI – rozkwit oświaty i kultury w państwie karolińskim, obejmował wszystkie ośrodki dworskie i kościelne.
814 r. – śmierć Karola Wielkiego w Akwizgranie, gdzie został pochowany.
ZASADA PRIMOGENITURY – pierwszeństwo dziedziczenia przez najstarszego z synów władcy.
SIEDEM SZTUK WYZWOLONYCH - podstawa wykształcenia w okresie późnej starożytności oraz średniowiecza. Owe siedem sztuk dzielone było na dwie mniejsze grupy – trivium (gramatyka, retoryka, dialektyka) i quadrivium (arytmetyka, geometria, astronomia, muzyka).
KLASZTORY - Ośrodkami, które z założenia miały stać na straży zasad światopoglądowych, były w średniowieczu klasztory. Powstały liczne reguły klasztorne, które normowały życie zakonników.
SYNKRETYZM RELIGIJNY – proces łączenia w jedną całość różnych, nieraz sprzecznych światopoglądów czy tradycji kulturowych. Cała kultura średniowieczna była synkretyczna, łącząc w sobie pierwiastki pogańskie z dziedzictwem antyczno – chrześcijańskim.
RELIKWIE - doczesne szczątki świętych lub rzeczy z nimi związanych, a także relikwie Męki Pańskiej - według części badaczy pochodna fetyszyzmu. Są one szczególnie rozpowszechnione w katolicyzmie i prawosławiu.

P.S. rysunek piramidy feudalnej w załączniku