Kultura Średniowiecza.

Jedność w różnorodności — to zdawałoby się główna cecha kultury średniowiecznej Europy. Jedność ta była co prawda rozdarta między cywilizacją Zachodu a światem prawosławia. Nie na tyle jednak rozdarta, aby spór kościołów zaszkodzić miał kształtowaniu się po obu stronach tych samych form rozwojowych kultury państwowej, rycerskiej, miejskiej czy ludowej. Pierwszy okres rozwoju kultury średniowiecznej przypada na wieki V do X. Wtedy to Germanie i Frankowie po raz pierwszy zetknęli się z tym, co pozostało z antyku. W rezultacie doszło do gwałtownych przemian w cywilizacji rzymsko - chrześcijańskiej Zachodu oraz kulturze pogan. Od tego okresu kultura średniowiecza dzieli się na uczoną, dostępną jedynie duchowieństwu wyższemu, oraz ludową, zróżnicowaną regionalnie. Językiem tej pierwszej była łacina, a upowszechniał ją model szkoły opartej na siedmiu sztukach wyzwolonych oraz Piśmie Świętym. Nie przestawała się ona rozwijać: nie była językiem martwym, wciąż żywa w środowisku kleru i uczonych. Tam używano jej na co dzień i dostosowywano do zmieniających się realiów. Był to język nauczania, Pisma Świętego, liturgii i nauki. Języki kultury ludowej były narodowe lub regionalne. Wprawdzie języki ludowe stawały się w coraz większej mierze językami prawa i literatury — zwłaszcza poezji i historiografii —jednak to, czego nie formułowano po łacinie, miało znaczenie regionalne, mogło służyć tylko jednemu ludowi. Wartości uniwersalne nauki i literatury wyrażane były w uniwersalnym języku dawnych Rzymian.

Piśmiennictwo
Średniowieczna literatura jest nam znana z tej niewielkiej jej części, która dochowała się do dzisiejszych czasów.
Średniowieczna literatura nawiązywała do tradycji antycznej, np. do twórczości i poglądów Platona, Cycerona, Horacego, Arystotelesa, starożytnej retoryki i poetyki.. W ich koncepcji rzeczywistość była zamkniętą i stałą hierarchią bytów oraz zjawisk, na której szczycie znajdował się Bóg, a następnie stworzeni przez niego ludzie i rzeczy. Pisarz (głównie poeta) miał pełnić rolę odkrywcy praw boskich oraz kształtować chrześcijańskie wzorce etyczne i osobowe. Ważną rolę odgrywało interpretowanie Pisma świętego oraz literatury i sztuki. Twórczość literacka była początkowo ściśle związana z kultem religijnym, czemu służyły takie gatunki, jak: hymn, misterium, moralitet, hagiografia. Nawoływały one do porzucenia pokus życia ziemskiego na rzecz umartwienia i poświęceń, mających ułatwić osiągnięcie życia wiecznego po śmierci. Łacińska poezja świecka była związana głównie z życiem dworów i stanu rycerskiego. Rozpowszechniano kunsztowną poezję prowansalską, utwory liryczne tworzyli i wykonywali: minnesingerzy, meistersingerzy, waganci, goliardowie, truwerzy, związani również ze środowiskami mieszczańskimi. Ważną rolę odgrywał romans rycerski, nawiązujący do motywów antycznych, przeradzający się niekiedy w rozległe cykle legend, pełnych fantastycznych przygód.
Książka średniowieczna miała kształt rękopiśmiennego, szytego z prostokątnych pergaminowych kart kodeksu. Kodeks rękopiśmienny, do którego często dopisywano na pustych kartach inne teksty, i to w różnym, często nie zawsze zaznaczonym, czasie. Jej społeczny zasięg, ze względu na jej jednoegzemplarzowość, był bardzo ograniczony. Także bardzo wysoki był koszt jej wytworzenia, związany z ogromnym nakładem pracy, jak również z bogatym zdobiennictwem okładki -złotem i klejnotami. Pojedyncza księga osiągała niekiedy cenę, będącą równowartością kilku wsi.
Dopiero wynalazek druku udostępnił książkę, umożliwiając krążenie wielu jej egzemplarzy, taniejących w miarę rozwoju drukarni. Na ten wspaniały pomysł wpadł Jan Gutenberg-złotnik z Moguncji. Któregoś dnia wpadł on na pomysł : po co ryć w drewnie całe strony tekstu , zdania tworzą przecież pojedyncze litery. Można więc składać poszczególne wyrazy z klocków z wyrytymi znakami. Dawało to możliwość wielokrotnego wykorzystywania tych samych elementów. W ten sposób narodziła się myśl drukowania książek za pomocą ruchomej czcionki. W swoim rodzinnym mieście Gutenberg wybudował pierwsza drukarnię. Cena książki drukowanej spadła do ok. 20 % książki pisanej ręcznie. W znacznym stopniu odkrycie to brało udział w rozwoju komunikacji międzyludzkiej, utrwalając osiągnięcia myśli ludzkiej, filozofii i literatury.


FILOZOFIA: Średniowieczna filozofia opierała się na teocentryzmie, tzn. na założeniu, że cały świat koncentruje się wokół Boga. Bóg był uznawany za najwyższą wartość i doskonałość, to jemu podporządkowywano całe życie człowieka. To Bóg stworzył świat, to dzięki niemu powstało piękno, dobro i prawda. Większość zjawisk przyrody interpretowano jako znak od Boga. W filozofii dominowało pytanie o miejsce i rolę człowieka.
Całość kultury wieków średniowiecznych cechuje dążenie do porządku, harmonii, syntezy. Po zamęcie spowodowanym wędrówkami ludów, upadkiem Cesarstwa Rzymskiego człowiek pragnie spokoju, dąży do równowagi. Chaos zwalczano stopniowo. Pierwszym miejscem, gdzie ludzie znaleźli ową harmonię był Kościół. Scholastyka czyli rozumowe udowadnianie prawd Biblii, uporządkowała kwestię wiary. Powstały trzy nurty filozoficzne: tomizm, augustynizm i franciszkanizm.
*Św. Tomasz z Akwinu i filozofia harmonijna
Twórcą filozofii harmonijnej był św. Tomasz z Akwinu. Uważał on, iż miejsce przypisane człowiekowi nie jest przypadkowe, lecz celowe i rozmyślne. Świat postrzegany jest jako szereg stopni, wiodących do Boga. Człowiek powinien walczyć z pokusami, zachowując jednocześnie swe miejsce na drabinie bytu. Postępowanie zgodnie z przyjętymi zasadami moralnymi i etycznymi pozwoli na stopniowe pokonywanie kolejnych stopni i w efekcie zbliżenie się do Boga. Człowiek, kierujący się cnotą może istnieć społecznie, ponieważ przestrzega on przyjętych praw i zwyczajów, zapewniających każdemu należne mu przywileje. Zharmonizowany podział świata postrzegany był jako właściwy i jedyny zgodny z koncepcją boską.

*Św. Augustyn i dualizm świata
Św. Augustyn twierdził, że człowiek znajduje się pomiędzy niebem a ziemią, pomiędzy aniołami i zwierzętami. To umiejscowienie istoty ludzkiej powodowało rozdarcie wewnętrzne człowieka, rodziło nieustanny konflikt pomiędzy jego duchowością i cielesnością. Człowiek musiał nieustannie wybierać pomiędzy Królestwem Bożym i dobrami ziemskimi. Św. Augustyn nieustannie podkreśla dualizm świata, jego rozdwojenie. Ponadto duże znaczenie przykładał św. Augustyn do modlitwy, medytacji, rozważania nad samym sobą. Koncepcja losu ludzkiego, stworzona przez św. Augustyna, określana jest mianem pesymistycznej, przeciwstawiana jest jej koncepcja filozofii harmonijnej
*Mistycyzm i franciszkanizm przeciwieństwem scholastyki
Mistycyzm został stworzony przez św. Bernarda. Św. Bernard mówił, iż aby poznać Boga, potrzebna jest jego łaska (którą można osiągnąć poprzez stan pokory i miłości). Prawdy wiary poznać można przez kontemplację i bogate życie wewnętrzne. Szczytem pokory jest ekstaza (stan psychiczny, w którym człowiek i jego umysł zapomina o sobie i pogrąża się w Bogu).
Franciszkanizm zakładał umiłowanie całego świata, czerpanie radości z życia w ubóstwie, braterstwo wszystkich żyjących istot oraz radosną wiarę w Boga. Twórcą tej koncepcji był św. Franciszek z Asyżu, który wyrzekł się swojego majątku i pędził życie w zgodzie z wyznawanymi przez siebie założeniami.

. UNIWERSYTETY
W wiekach średnich słowo „uniwersytet” oznaczało zespół nauczycieli oraz studentów mieszkających w danym mieście. Uniwersytet Paryski składał się z czterech wydziałów: Prawa, Medycyny, Sztuk oraz wiodącej prym Teologii. Stopniowo umacniano swoją niezależność, każdy wydział miał swojego rektora wybieranego przez cztery grupy zwane narodami: Francuzów, Normanów, Pikardów oraz Niemców. Główną metodą nauczania było czytanie studentom tekstów i objaśnianie ich. Na wydziale Sztuk czytano Arystotelesa, Teologii- Pismo Święte oraz Księgę Sentencji Piotra Lombarda. Coraz częstsze stawały się także dysputy na tematy wyznaczane przez nauczyciela. Najczęstszymi tematami były prace św. Tomasza z Akwinu i Mateusza z Aquasparta. Zdarzały się także o wiele trudniejsze dla nauczyciela dysputy publiczne. Innowacją średniowiecza stało się też nadawanie tytułów. By móc nauczać sztuk wyzwolonych, wymagano sześciu lat studiów i ukończenia dwudziestu jeden lat życia, a przynajmniej ośmiu lat studiów i trzydziestu czterech lat życia od osób wykładających teologię. Teolog mógł dostać trzy dalsze tytuły: biblijny, sentencyjny i pełny bakałarz. Stopień magistra otrzymywał za zgodą kanclerza, po pierwszym wykładzie. Ponieważ liczba katedr teologii była ograniczona (w 1254r. dwanaście) tylko niektórzy nauczyciele otrzymywali własną i stawali się profesorami. Najstarszymi szkołami przekształconymi w uniwersytet znajdowały się w Bolonii, Paryżu, Oksfordzie i Orleanie. W roku 1209 powstaje jako pierwszy uniwersytet w Cambridge, który nie przekształcił się ze szkoły. Jednak wszystkie te uczelnie opierały się na wzorcu wypracowanym w Paryżu. Uniwersytet Paryski był centrum studiów teologicznych, w Oxfordzie na najwyższym poziomie uprawiano nauki przyrodnicze, Bolonia zasłynęła jako szkoła prawa.

Architektura
Jeśli chodzi o architekturę, to znamy tylko część dawnych osiągnięć, gdyż wiele budowli zostało zburzonych, lub przebudowanych.
Okres Średniowiecza zdominowały dwa style architektoniczne :styl romański (od X w.) i styl gotycki (XII-XV .).
Budowle w stylu romańskim są przysadziste, mało wyszukane w formie, zwykle zaokrąglone, o grubych, kamiennych murach, małych, półokrągłych oknach przypominających strzelnice. Surowość i prostota tego stylu były łagodzone bogatym zdobnictwem kolumn i bram wejściowych - świadczą o tym słynne Drzwi Gnieźnieńskie, wykonane z brązu i przedstawiające sceny z życia św. Wojciecha.
Nazwą stylu romańskiego obejmowano pierwotnie budowle oparte na wzorach rzymskich, wznoszone z kamienia, posiadające sklepienia w miejsce dawnych drewnianych pułapów architektury plemion barbarzyńskich.

Sztuka romańska odpowiadała elementarnym potrzebom wczesnofeudalnego społeczeństwa. Kościół był zainteresowany podporządkowaniem sobie sztuki, papież Grzegorz Wielki twierdził, iż sztuka może być Pismem świętym dla analfabetów. Istotnie, średniowieczne dzieła sprawiają wrażenie ilustracji. Na budowę i wyposażenie kościołów obracano znacznie więcej środków niż na artystyczną twórczość świecką. Prymat pobożnych praktyk nie wykluczył jednak wcale rozwoju smaku, poczucie estetyczne nie znikło, choć wymagało według ówczesnych założeń szczególnego uzasadnienia: piękno przedmiotu było zapowiedzią piękności niebiańskiej. Wczesnośredniowieczna twórczość artystyczna koncentrowała się niemal wyłącznie w klasztorach, największym mecenasem sztuki było duchowieństwo- biskupi i opaci.

Styl romański panował w architekturze europejskiej około dwustu lat. W okresie tym architektura podległa znacznie większym przeobrażeniom niż w ciągu całych tysiącleci na starożytnym Wschodzie. W końcu XII i XIII wieku ukształtował się nowy styl w architekturze. Jego kolebką była Francja. Nazwany został gotykiem. W przeciwieństwie do romanizmu był bardziej śmiały, lekki, o strzelistych konstrukcjach. Wnętrza przestronne i jasne zastąpiły ciężkie i ciemne. Półkole zastąpił łuk i strzelistość. Budowle miały kilka kondygnacji, wspartych przyporami. Pojawiły się lekkie i wysokie sklepienia. Ściany otrzymały duże otwory okienne, często przeszklone wspaniałymi witrażami. Kościoły budowało się na planie krzyża łacińskiego, przede wszystkim o trzech nawach. Nadal materiałem budowlanym był biały kamień, a w niektórych krajach Europy Środkowej-czerwona cegła. Rzeźba stała się bardziej realistyczna, a tematy zaczerpnięte z życia ludzi. W malarstwie artyści coraz śmielej posługiwali się barwami.