Kultura rzymska

Kultura rzymska w ciągu stuleci uległa wielu przemianom. Rzymianie byli początkowo mieszkańcami niewielkiego miasta-państwa. W miarę upływu czasu ich państwo bardzo się powiększyło, a oni sami zetknęli się z kulturami rozmaitych ludów. Były wśród nich kultury starsze i bardziej atrakcyjne od rzymskiej. Stąd też Rzymianie ulegli po części ich urokowi, lecz jednocześnie przetworzyli wyniesione z nich wątki, czyniąc z nich element oryginalny własnej kultury. Wielkie znaczenie dla rozwoju rzymskiej kultury miało zetknięcie ze stoją-cymi na wyższym poziomie rozwoju Etruskami i Grekami. Etruskowie wnieśli olbrzymi wkład w rozwój rzymskiej państwowości i religii. Natomiast Grecy zapoznali Rzymian z naj-większymi zdobyczami kulturalnymi świata śródziemnomorskiego. Kultura grecka impono-wała mieszkańcom Rzymu. W III i II w. p.n.e. do dobrego tonu należało znać nie tylko grec-kich poetów i filozofów, ale także posługiwać się językiem greckim. Rzymianie podziwiali dzieła greckiej sztuki i architektury, co oczywiście nie przeszkodziło im w podboju Grecji. Młodzież rzymska wyjeżdżała na studia do ośrodków nauki greckiej. Rzymianie interesowali się tymi działami filozofii, które obejmowały etykę, teorię państwa i społeczeństwa. Spośród systemów greckich najbliższa im była filozofia stoicka, jej surowa moralność i praktyczne wskazówki życia w społeczeństwie odpowiadały Rzymianom. Najwybitniejszymi przedstawi-cielami tego nurtu byli: Marek Aureliusz, cesarz rzymski, autor „Rozmyślań” oraz Lucjusz Anneusz Seneka, wychowawca Nerona, zmuszony przezeń do samobójstwa. Literatura rzym-ska oraz sztuka dramatyczna pozostawały w cieniu greckiej i początkowo były jej naśladow-nictwem. Historia łacińskiej literatury rozpoczyna się od tłumaczenia „Iliady”, „Odysei” i greckich dramatów. Jednak wkrótce uczniowie dorównali mistrzom, choć literatura grecka zawsze pozostała ważnym punktem odniesienia. Rozkwit literatury rzymskiej przypadła na I w. p.n.e., czyli czasy panowania Oktawiana Augusta. Tworzyli wtedy Wergiliusz (Publius Wergilius Maro), Horacy, Owidiusz. W państwie rzymskim rozwijała się historiografia. Pier-wszym wielkim rzymskim historykiem był Grek imieniem Polibusz. Jego dzieło kontynuowa-li: Tytus Liwiusz, Tacyt, Plutarch. Także wielcy politycy mieli ambicje utrwalania na piśmie swoich dokonań. Znakomitym przykładem jest Gajusz Juliusz Cezar, który zapisał swoje czy-ny w kilku dziełach. Najsłynniejszym z nich jest praca „O wojnie galijskiej”.
W dziedzinie architektury Rzymianie wyprzedzili Greków. Co prawda wzorowali się na ich rozwiązaniach architektonicznych, lecz zastosowali także własne oryginalne pomysły. Rzymianie większą wagę przywiązywali do planowej zabudowy miast. Zwykle centrum mias-ta stanowił rynek (forum), przy którym ulokowane były najważniejsze świątynie i budynki publiczne.Można do nich zaliczyć bazyliki – duże sale sądowo-tragowe o charakterystycznym trójnawowym układzie architektonicznym;termy – łaźnie miejskie, a właściwie całe komplek-sy obiektów użyteczności publicznej; cyrki i amfiteatry, w których odbywały się walki gladia-trów, wyścigi konne oraz inne lubiane przez Rzymian imprezy (np.: amfiteatr Flawiuszów – Koloseum, Circus Maximus). Upiększanie miast, w tym szczególnie Rzymu, a później Kon-stantynopola było jednym z ważnych zadań władców. Jako największy budowniczy zasłynął cesarz Trajan (Forum i kolumna Trajana, akwedukt, termy). W okresie schyłku republiki roz-poczyna się dzieło przebudowy Rzymu, do głosu dochodzi architektura monumentalna. Rzy-mianie wynaleźli cement i wcześnie wprowadzili do masowego budownictwa wypalaną ceg-łę. Te elementy techniki budowlanej przesądziły o odrębnej linii rozwojowej architektury rzymskiej: zastosowano w niej na wielką skalę łuk i różne formy sklepień. Wiele budowli wzniesiono w okresach dyktatur: Sulli i Cezara. Prawdziwy rozkwit architektoniczny Rzymu datuje się na okres początków cesarstwa. Wzniesiono wtedy wiele pięknych i monumental-nych budynków, przebudowano gruntownie Forum Romanum (Rynek Rzymski), obok które-go wyrosły Forum Juliusza i Forum Augusta, potem następne. Nowym elementem dekoracyj-nym Rzymu stały się kolumny i łuki tryumfalne, poświęcone zwycięskim wodzom, z najsłyn-niejszym Łukiem Trajana na czele. Za Oktawiana wzniesiono monumentalną świątynię poś-więconą wszystkim bogom – Panteon. Jednym z najbardziej monumentalnych gmachów sto-licy stał się amfiteatr Flawiuszów, czyli Koloseum.Ta olbrzymia budowla o rozmiarach zew-nętrznych 188 na 156 metrów, mogła pomieścić 45 000 widzów. Charakter monumentalny miały również stołeczne łaźnie (termy) wzniesione przez Karakallę. Rzym został w znacznym stopniu przebudowany przez Nerona po wielkim pożarze miasta. Cesarz zbudował sobie no-wy wspaniały pałac, tzw. Złoty Dom. Domicjan z kolei wzniósł okazały pałac na Palatynie. Najwspanialszą jednak siedzibę cesarską zbudował Hadrian – nie w samym Rzymie, lecz w pobliskim Tibur (Tivoli), była to tzw. Willa Hadriana. Rzymska architektura przejęła wiele cech greckich,ale użyto w niej szeregu nowych, śmiałych rozwiązań, jak sklepienie krzyżowe, kopuła, szerokie zastosowanie łuków – dzięki temu Rzymianie mogli tworzyć potężne i wiel-kie budowle o harmonijnym kształcie. Podstawowym materiałem budowlanym w Rzymie ce-sarskim była nadal wypalana cegła, marmur stosowano jako element zdobiący.
Do wybitnych osiągnięć sztuki inżynieryjnej należą drogi i akwedukty. Drogi odgrywa-ły w państwie rolę strategiczną. Budowano je z myślą o przemieszczaniu wojsk. Ich utrzyma-nie w należytym stanie stanowiło przedmiot troski władz państwowych. Natomiast akwedukty zapewniały zaopatrzenie miast w wodę pitną. Sprowadzano ją często z dużych odległości spe-cjalnie wybudowanymi rurociągami, wykorzystując naturalne ukształtowanie terenu.
Sztuki plastyczne pozostawały w cieniu sztuki greckiej. Była jednak dziedzina, w której Rzymianie celowali. Była to rzeźba portretowa. Realistycznie ukazywała wszystkie cechy fi-zyczne modela, także i te, które być może chciałby on ukryć.
Szczególnym osiągnięciem cywilizacji starożytnego Rzymu jest prawo. Żyje ono do dzisiaj, gdyż jest podstawą prawa nowożytnego.Rzymianie sformułowali pewne zasady sys-temu prawnego,które zachowują nadal swoją aktualność. Początkiem historycznego rozwoju prawa rzymskiego było tzw. Prawo XII Tablic z 450 r. p.n.e. Była to pierwsza kodyfikacja prawa dokonana na życzenie plebejuszy. Nazwa wzięła się stąd, że spisane na dwunastu tabli-cach prawo wystawiono na widok publiczny na Forum. Demokratyczną formę posiadało sta-nowienie prawa. Nad ustawami głosowano podczas obrad zgromadzenia ludowego na wnio-sek konsula lub pretora. Następnie musiały być one zatwierdzone przez senat. Wielkie znaczenie dla działania prawa mieli pretorzy. Powoływano na to stanowisko prawników, którzy zajmowali się interpretacją prawa. W czasach cesarstwa najwyższym źródłem prawa stał się sam cesarz. U schyłku cesarstwa dokonano wielkiego dzieła kodyfikacji prawa. W czasach Teodozjusza I spisano prawa rzymskie z lat 312-437. Już po upadku cesarstwa na Zachodzie w cesarstwie wschodniorzymskim dokonano kolejnej wielkiej kodyfikacji prawa. Przeprowadził ją znakomity prawnik Trybonian na rozkaz cesarza Justyniana. Dzieło to nazwano kodeksem Justyniana. Najważniejszą częścią owej kodyfikacji było sporządzenie systematycznego wyciągu z 2000 prac 40 największych prawników rzymskich pod nazwą „Digesta seu Pandecta”.
Pierwotna religia Rzymian, jak ich kultura była wytworem ludu rolników i pasterzy. W świecie rzymskich bogów dominowały bóstwa rolnicze oraz opiekuńcze domu (tzw. Lary i Penaty). W panteonie poczesne miejsce zajmowali Jowisz, Mars i Kwirynus. Kultem zajmo-wali się kapłani zorganizowani w kolegia kapłańskie. Odgrywali oni ważną rolę w życiu poli-tycznym jako wróżbici i wieszczkowie. Gdy Rzymianie zetknęli się bliżej z kulturą grecką dokonał się proces hellenizacji rzymskiego panteonu. Bogów rzymskich zaczęto utożsamiać z bogami greckimi. Gdy wojska rzymskie dotarły na Wschód zetknęły się tam z nowymi reli-giami. Szczególnie przyjęły się w Rzymie kulty irańskiego boga Mitry i egipskiej bogini Izy-dy. W trudnych chwilach społeczeństwo szukało pociechy u nowych, tajemniczych bogów. Podbój Palestyny spowodował, że w granicach cesarstwa znaleźli się także wyznawcy religii monoteistycznej – judaizmu.







DATA WYDARZENIE
PRZED NASZĄ ERĄ
450 r. ogłoszenie prawa XII tablic
312 r. budowa Via Appia i największego wodociągu rzymskiego Aqua Appia
220 r. budowa Via Flamina
179 r. budowa pierwszego kamiennego mostu na Tybrze
II w. pierwsze budynki kamienne w Rzymie, zastosowanie palonej cegły, rozwój portretu realistycznego w Rzymie
II/I w. rozwój prawa rzymskiego
53 r. pierwszy drewniany teatr w Rzymie
46 r. reforma kalendarza rzymskiego dokonana na polecenie Juliusza Cezara przez aleksandryjskiego astronoma Sosigenesa
45 r. Teatr Pompejusza – pierwszy kamienny teatr w Rzymie
43 r. pierwsza marmurowa świątynia w Rzymie
I w. nowe elementy architektury: łuk triumfalny, budowla kopułowa
1 poł. I w. Marek Tuliusz Cycero popularyzuje filozofię grecką
NASZA ERA
4-65 Seneka
17 r. śmierć Liwiusza – historyka
23-79 Pliniusz Starszy („Historia naturalis”)
59 r. Neron organizuje igrzyska na wzór grecki
79 r. otwarcie Amfiteatru Flawiuszów – Koloseum
ok. 82 r. łuk Tytusa
I-II w. rozwój astrologii
poł. II w. Panteon
112 r. Ukończenie budowy Forum Trajana
117-138 zakończenie budowy Imes Germanicus i Imes Raeticus; budowa wału Hadriana
142 r. zakończenie budowy wału Antoniusza w Brytanii
180 r. śmierć Marka Aureliusza
II/III w. budownictwo monumentalne
216 r. zakończenie budowy term Karakalli
274 r. Aurelian otacza Rzym murami
III w. rozwój nauk prawniczych w Rzymie
306 r. zakończenie budowy term Dioklecjana
315 r. łuk Konstantyna