Starożytna Grecja - omówienie teatru w oparciu o "Antygonę".

Cechy "Antygony" jako utworu dramatycznego

A. Zachowana zasada trójdzielności dotycząca jedności:
- czasu (akcja ciągła),
- akcji (podjęcie tylko jednego wątku: konflikt Antygony z Kreonem),
- miejsca (akcja dzieje się przed pałacem w Tebach).

B. Brak scen zbiorowych, na scenie występuje maksymalnie trzech aktorów.

C. Treści dramatu, które nie mogły być zaprezentowane bezpośrednio są przedstawiane przez posłańca, bohaterów lub przodownika chóru.

D. Brak scen drastycznych ze względu na estetykę dzieła (np. śmierć Antygony).

E. Bohaterowie wywodzą się z rodzin królewskich.

F. Budowa utworu:
- prolog (rozmowa Antygony z siostrą, Ismeną),
- parodos (rozpoczęcie przedstawienia przez wyjście śpiewającego chóru),
- stasimon (dopowiedzi chóru między dialogami bohaterów - 5 razy),
- epejsodion (dialogi aktorów- 5 razy),
- eksodos (pieśń śpiewana przez chór opuszczający scenę).

Dodatkowo (nieobowiązkowo w dramacie):
- kommos (sceny lamentu),
- epilog (dalszy ciąg akcji, informacja o tym co się zdarzy dalej).

G. Chór pełni także funkcję komentatorską i narracyjną.

Cechy "Antygony" jako tragedii

A. Pierwiastek tragizmu towarzyszy akcji i decyduje o losach bohaterów.
- Tragedia Antygony, która popada w konflikt z prawem broniąc tradycji i wierzeń.
- Los Hajmona, który musi wybrać między miłością do Antygony i uczciwością, a lojal nością wobec ojca (Kreon), tyrana. Uczciwość nakazywała mu stanąć po stronie dziewczyny ale strach przed ojcem był równie silny. Zrozpaczony Hajmon zginął z własnej ręki.
- Los Kreona, który zaślepiony żądzą władzy nie widzi jakiego zła się dopuszcza. Opamiętanie przychodzi zbyt późno by uratować się przed katastrofą (śmierć żony i syna). Niestety nie mógł odwrócić biegu zdarzeń i musiał pozostać bierny wobec losu (fatum).

B. Źródłem wszystkich niepowodzeń jest przeznaczenie. Konflikty nie mają żadnego rozwiązania, które zapewniałoby kompromis. Wszystkie decyzje bohaterów przybliżają ich do tragicznego końca. Według starożytnych Greków każdy człowiek ma wytyczoną ścieżkę i musi nią podążać nie mogąc wpłynąć na rezultat swych poczynań.

Streszczenie

Prologos: akcja toczy się przed pałacem królewskim w Tebach. Antygona rozmawia z siostra, Ismeną na temat rozkazu wydanego przez króla, Kreona. Postanowił on mianowicie z honorami obejść się z ciałem Etoklesa (obrońcy miasta), ale zakazał pogrzebu drugiemu z braci - Polinejkesowi (najeźdźcy). Antygona postanawia pochować brata i prosi o pomoc siostrę. Ismena odmawia. Wchodzi chór.

Parados: na wezwanie Kreona zebrał się Chór Starców Tebańskich. Śpiewa on radosną pieśń ku czci niedawnego zwycięstwa.

Epejzodion I:
Kreon ogłasza oficjalnie swą decyzję. Nagle wchodzi strażnik z wieścią, że ktoś pochował ciało Polinejkesa. Przodownik widzi w tym integrację bogów, ale Kreon uważa, że przestępstwo popełniono dla pieniędzy i kategorycznie żąda schwytania winnego.
Stasimon I: Chór śpiewa pieśń pochwalną sławiąc państwo jako najwyższy przejaw cywilizacji. W związku z tym złamanie prawa uznaje za objaw zdrady ojczyzny. Strażnik wprowadza schwytaną Antygonę.

Epejzodion II:
Dziewczyna została schwytana w chwili, gdy próbowała dokończyć obrzędy pogrzebowe. Kreon i Antygona toczą dysputę, w trakcie której każde uzasadnia swe postępowanie. Kreon - władca, uważa, że dobro państwa wymaga, aby zdrajca ojczyzny został ukarany. Dlatego też zabronił pochówku Polinejkesowi. Antygona natomiast, broniąc praw boskich, uważa, że nikomu nie wolno łamać praw nakazujących grzebać zmarłego. Święte zasady są dla niej wyższe niż prawo wyznaczane przez człowieka. Kreon podtrzymuje swą decyzję ukarania siostrzenicy, podejrzewa również Ismenę o współudział w przestępstwie. Ismena gotowa jest wziąć na siebie współodpowiedzialność, ale Antygona z pogarda odrzuca jej pomoc.

Stasimon II:
Chór wyraża współczucie dla Antygony. Uznaje jej winę, ale widzi ją w perspektywie cierpień i grzechów przeklętego rodu Labdakidów. Pojawia się Hamon, syn Kreona.

Epejzodion III:
Hajmon kocha Antygonę i występuje w jej obronie. Zarzuca ojcu upór i tyranię, bowiem lud, na który się powołuje Kreon, stoi po stronie dziewczyny. Ojciec w rozżaleniu oskarża go o słabość i postanawia ukarać Antygonę przez zamurowanie żywcem.

Stasimon III:
Chór śpiewa o potędze bogini miłości, Afrodyty, za której przyczyna powstają spory w rodzinach. Straż wprowadza Antygonę.

Epejzodion IV:
Bohaterka żegna się z życiem. Żal jej wszystkiego, czego nie zdążyła zaznać: miłości, małżeństwa, macierzyństwa. Chór jej współczuje przypominając jednak o klątwie ciążącej nad rodem. Kreon przerywa lament rozkazując przyspieszyć wyrok.

Stasimon IV:
Chór wspomina Danae, Likurga, synów Fineusa, którzy podobnie jak Antygona żywcem zostali zamknięci w grobowcu - w ten sposób podkreślając, że nikt nie umknie przeznaczeniu. Wchodzi niewidomy wróżbita, Tejrezjasz.

Epejzodion V:
Tejrezjasz rozgłasza, iż ptaki i psy, które żywiły się porzuconym ciałem Polinejkesa skalały świątynie. Rozgniewani bogowie nie chcą słuchać modłów i przyjmować składanych ofiar. Radzi więc królowi, aby odwołał dwoje decyzje. Kreon odmawia, bowiem jest przekonany, że wróżbita został przekupiony przez wrogów. Rozgniewany Tejrezjasz zapowiada śmierć Hajmona. To dopiero przekonało króla i za radą Przodownika Chóru nakazuje uwolnić Antygonę i pochować Polinejkesa.

Stasimon V:
Chór śpiewa hymn ku czci patrona Teb, Dionizosa prosząc boga o pomoc.

Eksodos:
Posłaniec przynosi wieść o śmierci Hajmonda. Na prośbę królowej, Eurydyki, opowiada, że Kreon po pochowaniu Polinejkesa nakazał otwarcie grobowca Antygony a tam zastał syna tulącego ciało ukochanej, która powiesiła się. Na widok ojca młodzian rzucił się nań z mieczem, a gdy chybił, popełnił samobójstwo. Zrozpaczona Eurydyka wybiega. Kreon wnosi ciało syna, a Posłaniec powraca, by oznajmić mu, że żona również popełniła samobójstwo, pchnęła się nożem. Kreon rozpacza nad bezmiarem swoich win. Chór śpiewa o bogach, którzy zsyłają karę za pychę i przez cierpienie uczą rozumu i miary.

Ponadczasowość klasyki

Przedstawione w utworze konflikty i problemy, z którymi spotykają się bohaterowie są określane jako ponadczasowe, czyli aktualne mimo upływu czasu. Konflikt między jednostką, którą reprezentuje Antygona, a państwem, które reprezentuje Kreon może zdarzyć się w każdym państwie i w każdym czasie. Ponadczasowy charakter ma również konflikt między prawem religijnym, boskim, a prawem ustanowionym przez człowieka.

Tragedie, których przyczyną są sprzeczne racje, nierozwiązywalne problemy, wybory i decyzje, z których każda prowadzi do klęski, są nam znane z historii i życia codziennego. Często bywa, że człowiek musi wybierać między tym, co dyktuje mu rozum i tym, co nakazuje mu serce. Od zarania dziejów, trwa bezwzględna walka o władzę, w której przestają liczyć się względy rodzinne i prawa moralne.

Konflikt tragiczny ( pomiędzy ustanowionym przez człowieka prawem państwowym, reprezentowanym przez Kreona a prawem boskim na które powołuje się Antygona), fatum jako siła, która sprawia, że bohaterowie muszą się znaleźć w sytuacji tragicznej.

Teatr w starożytnej Grecji.

Początki teatru greckiego datuje się na VI w. p.n.e. Słowo „teatr” pochodzi od greckich wyrazów teatos – dostrzegalny, teates – widz i teatron - miejsce dramatycznych przedstawień.

Teatr grecki wyrósł z religijnych obrzędów ku czci boga Dionizosa, miał więc w związku z tym charakter sakralny. W czasie odbywających się raz do roku Wielkich Dionizji (miejskich) – które odbywały się jesienią w święto winobrania, w styczniu w święto wytłaczania wina (Lenaje) oraz pod koniec lutego – w święto otwierania beczek z młodym winem(Anesterie) – powstały przedstawienia dramatyczne. Podczas tzw. Małych Dionizji (wiejskich), które obchodzono trzy razy do roku – powstała komedia (nazwa pochodzi od słowa komos – tytułu pieśni ku czci Dionizosa). Oprócz znaczenia kultowego przedstawienia teatralne były swego rodzaju zawodami pomiędzy sławnymi dramaturgami. Oczywiście był też miejscem rozrywki i spędzania wolnego czasu przez Greków.

Teatr pomagał też w osiągnięciu stanu katharsis. Stan ten był wywoływany wpływem tragedii, która pokazywała ludzkie dramaty, silnie oddziaływując na psychikę tak widza, jak i aktora. Katharsis – miało charakter oczyszczający psychikę z negatywnych emocji i odczuć.

Twórcy dramatu greckiego:
- Ajschylos,
- Sofokles,
- Eurypides,
- Arystofanes,