Ruchy polityczne, Akt 5 listopada 1916, odzyskanie niepodległości, mała konstytucja, faszyzm we Włoszech - cechy, Niemcy - nazizm, Układ Machijski

Ruchy polityczne:
Polska Partia Socjalistyczna(PPS)-powołana w 1892r.przez działaczy socjalistycznych na zjeździe w Paryżu; założenia programowe: odbudowa niepodległego państwa polskiego jako demokratycznej republiki.Postulowano stworzenie federacji niepodległej Polski z Litwą, Białorusią i Ukrainą. W niepodległym państwie polskim przewidywano stopniową budowę ustroju socjalistycznego drogą reform(partia reformistyczna); PRZYWóDCY:Józef Piłsudzki, Stanisław Mendelson, Jan Stróżecki, Stanisław Wojciechowski, Aleksander Sulkiewicz.
Socjaldemokracja Królestwa Polskiego i Litwy(SDKPiL)-założona w 1900r.; ZAłOżENIA:partia marksistowska, rewolucyjna, przejęcie władzy w państwie w drodze rewolucji proletariackiej,w której wzięliby udział robotnicy różnych narodowości, główny cel walki-socjalizm,który rozwiąże wszystkie problemy łącznie z kwestią narodową, solidarna walka robotników polskich i rosyjskich z caratem-internacjonalizm. Nie wysuwali hasła niepodległości Polski, uważając że zwycięstwo rewolucji socjalistycznej zlikwiduje nacisk narodowościowy. Socjaldemokracja współpracowała z bolszewikami, radykalnym odłamem socjaldemokracji rosyjskiej.; PRZYWóDCY:Julian Marchlewski, Róża Luksemburg, Adolf Warski, Leon Jogiches-Tyszka, Bronisław Wesołowski.
Narodowa Demokracja(endecja)-1897r.-prowadziło działalność nielegalną na terenie Królestwa; PROGRAM-opiera się na solidaryzmie społ. i nacjonalizmie; zrywa z hasłem przygotowań do zbrojnego powstania-obrona polskości na drodze legalnej-zaakceptowano program pracy organicznej. Podstawową kwestią był jednolity naród polski, a zasadniczym celem wzrost sił narodowych i postęp.; postulowano wypieranie Niemców i Żydów z życia gospodarczego i polonizowanie Litwinów, Białorusinów oraz Ukraińców. PRZYWóDCY; Roman Dmowski-w 1903r. wydał „Myśli nowoczesnego Polaka”(zawierał wykład nacjonalizmu polskiego)
Polskie Stronnictwo Ludowe(PSL)-1903r.-domagali się demokratyzacji życia politycznego w Galicji i poprawy sytuacji materialnej chłopów, następnie silnie akcentowali dążenie do niepodległości i konieczność rozwijania polskiej świadomości narodowej.

Podział partii:
Polski socjalizm-jednym z najwybitniejszych polskich socjalistów był Ludwik Waryński, z jego inicjatywy(oraz Kazimierza Hildta i Filipiny Płaskowickiej) powstały pierwsze kółka robotnicze, na zebraniach których czytano i omawiano pisma socjalistyczne. Ukształtowało się środowisko emigracyjne w Szwajcarii-tam powstało I pismo socjalistów „Równość”-w redagowaniu brali udział:Kazimierz Dłuski, Bolesław Limanowski, Stanisław Mendelson oraz Waryński.
1882r.-Waryński stworzył konspiracyjna partię robotniczą-Socjalrewolucyjne Partia Proletariat, współpraca z Narodną Wolą, po Waryńskim przywództwo objął Stanisław Kunicki
1885r.-proces proletariatczyków , zakończony 6 wyrokami śmierci.
1888r.-II Proletariat-do założenia przyczynił się Marcin Kasprzak i Ludwik Kulczycki, później Władysław Studnicki
1889r.-Julian Marchlewski założył Związek Robotników Polskich
1892r.-Paryż-zjazd polskich socjalistów-miał doprowadzić do powstania jednolitej partii. Na zjeździe spotkali się:Mendelson, Limanowski, Feliks Perl, Stanisław Wojciechowski(późniejszy prezydent), Stanisław Grabski(późniejszy przywódca obozu narodowego). Powołanie PPS-uchwalenie jej programu. Program zaakceptował w Polsce Piłsudzki(1895-1900-główny przywódca PPS)
1893r.-wyraźny i trwały rozłam polskiego ruchu socjalistycznego.
1893r.-powstanie Socjaldemokracji Królestwa Polskiego pod przewodnictwem Marchlewskiego i Luksemburg.(międynarodowcy)
1900r.-Feliks Dzierżyński i Adolf Warski-Warszawski rozciągnęli działalność SDKP ma Litwę i powstało SDKPiL.
socjaliz popularmy był najbardziej na ziemiach Królestwa
1892r.-powstała Partia Socjaldemokratyczna Galicji i Śląska Cieszyńskiego(PSDGiSl.Ciesz.)
Ignacy Daszyński-przywódca galicyjskiego ruchu socjalistycznego, uzyskał mandat poselski w 1897r. w wyborach do Rady Państwa. W partii tej działał równiwż Herman Lieberman, Zygmunt Marek, Jędrzej Moraczewski.
1893r.-powstała PPS zaboru Pruskiego(nie odegrała większej roli)
Nacjonalizm Polski-1887r.-w Szwajcarii kilku działaczy starszego pokolenia zawiązało Ligę Polską miała ona dążyć do skupienia wszystkich sił narodowych celem odzyskania niepodległości Polski w granicach przedrozbiorowych. Ustawa Ligi Polskiej nawiązywała do tradycji Towarzystwa Demokratycznego Polskiego; na jej czele stała tajna Centralizacja.
1887r.-Balicki założył tajną organizację młodzieżową Związek Młodzieży Polskiej(Zet); stowarzyszenie to zainicjowało Uniwersytet Latający dla kształcenia kobiet
1893r.-powstała w Warszawie Liga Narodowa, która zamierzała kierować całą polityką narodową, jej przywódcą był Roman Dmowski; przestała uznawać zwierzchnictwo Centralizacji Ligi Polskiej
1894r-Liga Polska zakończyła swoją działalność
1894r.-nowo założona Liga Narodowa zorganizowała w Warszawie manifestację patriotyczna z okazji 100lecia powstania kościuszkowskiego, tzw. kilińszczyzna
1897r.-Liga pod nielicznym i tajnym kierownictwem doprowadziła do powstania Stronnictwa Narodowo-Demokratycznego (SND), głównym terenem działań był zabór rosyjski
Tak ukształowały się podstawy obozu zwanego narodowym, wszechpolskim lub endeckim.
najwyższą wartością była wspólnota narodowa, egoizm narodowy-wyznaczał normy etyczne; należało doprowadzić do unarodowienia wszystkich warstw, rozbudzenia dojrzeałej świadomości narodowej. „Wszechpolskść”—naród jest jeden niezależnie od granic zaborów. Znaczną rolę odgrywał antysemityzm.; kult rodzimości, tradycji, ksenofobia-powiązania z nacjonalizmem
Ruch ludowy-najpopularniejszy w Galicji
ks.Stanisław Stojałowski-wytworzył umiejętność wspólnego, zorganizowanego działania,a także rozszerzenie chłopskich horyzontów.
80lata-niezleżnie od ks. działali Bolesław i Maria Wysłouchowie-wydawali pisma: „Przegląd Społ.” i „Przyjaciel Ludu”-kładli w nich nacisk na uświadomienie narodowe chłopów. Wokół nich skupiali sę pierwsi działacze ludowi pochodzenia chłposkiego: Jakub Bojko, Jan Stapiński.
1895r.-z inicjatywy tych działaczy powstało w Rzeszowie Stronnictwo Ludowe, które w 1903r. przyjęło nazwę PSL.
1913r.-Stronnictwo podzieliło się na PSL”Piast”, na jego czele stał Wincenty Witos oraz PSL-Lewicę-Stapińskiego.

Orientacje polityczne w czasach Iw.św
PROROSYJSKA czyli anytniemiecka. Narodowa Demokracja (Komitet Narodowy) z Dmowskim na czele stawiała na Rosje(możliwość zjednoczenia 3 zaborów istniała tylko w wypadku zwycietwa Rosji), dodatkowo sojusznikiem Rosji była Francja.
PROAUSTRIACKA PPS-Frakcja Rewolucyjna z Piłsudzim na czele oraz część Narodowej Demokracji,a także stronnictwo galicyjskie-PPSD, ludowcy i Polskie Stronnictwo Postępowe, uważały, że trzeba poprzeć Austro-Węgry a przez to i Niemcy i dzięki nim odzyskać niepodległość.
1908r.- w Galicji został założony Związek Walki Czynnej(ZWC), na którego czele stanęli: Piłsudzki, Marian Kukiel, Kazimierz Sosnowski działat tam także Władysław Sikorski.
LEWICA INTERNACJONALISTYCZNA Lewica rewolucyjna czyli SDKPiL oraz PPS-Lewica reprezentowała stanowisko antywojenne, preferowała powzechną rewolucję europejską, nie podejmowała sprawy polskiej.
1914r.-powstanie w Warszawie Komitetu Narodowego, będącego ośrodkiem polityków polskich opierających swe nadzieje w Rosji; szefem komitetu wykonawczego był Dmowski..
1915r.-powstał Centralny Komitet Obywatelski(CKO) na czele z księciem Zdzisiem Lubomirskim.
1914r.-Piłsudzki utworzył tajną Polską Organizację Wojskową(POW). Jej gł. celem miała być walka zbrojna z Rosją o niepodległość Polski; zajął się on ią w 1915r.
Ignacy Paderewski-w1915r. stworzył wraz z Sienkiewiczem KomitetPomocy dla Ofiar Wojny w Polsce, później brał również udział w wiecu w Chicago gdzie zapoczątkował akcje na rzecz Polski w USA. Zebrano 600tys. podpisów pod apelem do prezydenta Wilsona o podjęcie działań zmierzających do przywrócenia niepodlepodległości Nawoływał on do niepodległości, wolności wyznania, wolności języka, samorządu, odwołanie się do tradycji niepodległościowej Polaków.

INTENCJE jakie kierowały państwami zaborczymi:-chciały uzyskać poparcie bez zobowiązań; -ich celem było pozyskanie rekruta do swoich armii.

AKT 5 LISTOPADA 1916r.-odezwa cesarzy Niemiec i Austro-Węgier: -przekreślił on obowiązującą od 10leci solidarności zaborców; -przedłużająca się wojna skłoniła państwa centralne do szukania rekruta wśród polaków; -przyświecało mu założenie stworzenia państewka polskiego pod kuratelą niemiecka; -wkrótce zareagowały na niego państwa ententy co doprowadziło do licytacji o sprzymierzenie Polaków; -w jego rezultacie 5 listpoada 1917r. powstała w Warszawie Tymczasowa Rada Stanu (TRS) z Wincentym Niemojowskim na czele.
ROSJA wchodziła w skład ententy po rewolucji lutowej(okres dwuwładzy)
PAńSTWA ententy uważały, że po zakończeniu wojny Polska owinna stać się niepodległa.

ODZYSKANIE NIEPODLEGŁOśCI:
Powody:-klęska państw centralnych; -wybuch rew. październikowej w Rosji; -dekret Komisarzy Ludowych o anulowaniu traktatu rozbiorowego; -walka Polaków; -wszyscy 3 zaborcy przegrali wojnę.
TYMCZASOWE OśRODKI PAńSTWOWOśCI POLSKIEJ:
19.10.1918r.-Rada Narodowa Księstwa Cieszyńskiego; układ o podziale śląska Cieszyńskiego zawarty między radą narodową; była to umowa korzystna dla Polski gdyż większa cz. Śląska miała do niej należeć.
Polska Komisja Likwidacyjna w Krakowie-28.10.1918r.(PKL)-Witos i Ignacy Daszyński-jej celem było przejęcie władzy z rąk austriackich.
Naczelna Rada Ludowa w Poznaniu(NRL): w jej skład wchodziła 3 osobowa reprezentacja (po 1 osobie z pomorza, wielkopolski i Górnego Śląska)m.in. Wojciech Korfanty-zabór pruski; -wraz z Władysławem Seyda wystąpił w parlamencie niemieckim z hasłem pełnej niepodległości Polski; -reprezentował Górny Śląsk;
Komitet naczelnej Rady Ludowej z ks. Stanisławem Adamskim na czele -10.11.1918r.
Jego polityka: nie podejmować żadnych ruchów zbrojnych, działać legalnie, czekać na decyzje ententy.
Komitet Narodowy Polski: -działa w Paryżu z Romanem Dmowskim na czele; -posiada własną armię zbrojną; -uznaje go ententa za Formalny Rząd Polski.
LINIA DMOWSKIEGO:+Rada Regencyjna -12.09.1917r.; -powołana w Warszawie przez cesarzy Niemiec i Austro-Węgier jako najwyższa władza tymczasowa w Królestwie Polskim; -w jej skład weszły 3 osoby: arcybiskup warszawski Aleksander Kakowski, Lubomirski i Józef Ostrowski; -premierem rządu Rady został Jan Kucharzewski; -Rada była popierana przez ugrupowania konserwatywne,a bojkotowana przez stronnictwa niepodległościowe
Najwększe znaczenie miał Rząd Lubelski-6/7.11.1918r.-powstał w Lublinie Tymczasowy Rząd Ludowy Republiki Polskiej.: -Daszyński na czele; -przedstawiciele PPS i PPSD, PSL”Wyzwolenie”, bezpartyjna inteligencja; -trzon gabinetu stanowili członkowie tajnej organizacji Konwentu A(skupiającej piłsudczyków); -7.11.1918r.-rząd lubelski wydał manifest do ludu polskiego ogłaszając przejęcie przez siebie całej władzy w kraju, aż do zwołania Sejmu Ustawodawczego; przeprowadzenie reform i demokratyzacji ustroju politycznego.
Rady Delegatów Robotniczych i Żołnierskich-5.11.1918r.-Lublin.:-powstało ok.100 takich rad w Polsce; -radykalni przywódcy chłopscy zorganizowali rewolucyjną Republikę Ternobrzeską; -w radach ścierały się wpływy lewicy niepodległościowej(głoszącej socjalizm parlamentarny w ramach demokratycznego państwa polskiego) z lewicą rewolucyjną(dążącą do dyktatury typu bolszewickiego); -brak jednolitego działania(dlatego nie uzyskali władzy)
11.11.1918r.-odzyskanie niepodległości
JóZEF PIŁSUDZKI- szef PPS; -kompleks antyrosyjski; -mit wsaniałego dowódcy; -miał poparcie wzystkich stronictw z wyjątkiem Lewicy Rewolucyjnej; -10.11.1918r.-powrót z Magdeburga do Warszawy; -11.11.1918r.-otrzymał władzę nad wojskiem; -14.11.1918r.-otrzymał całkowitą władzę
-wzywa Daszyńskiego aby utworzył Rząd Centralny: klęska, której przyczyną jest utworzenie tylko 3 tek.

Po ustąpieniu rządu Daszyńskiego, Piłsudzki powierzył utworzenie nowego gabinetu socjaliście Jędrzejowi Moraczewskiemu, który został nowym premierem.
RZĄD MORACZEWSKIEGO:
(22)21.11.1918r.-Moraczewski wydaje dekret o najwyższej władzy reprezentacyjnej Republiki Polskiej:-narzuca władzę niemal dyktatorska; -podpisany przez Piłsudzkiego; -ogłasza ludowy charakter nowej władzy; -zapowiedź rformy rolnej i nacjonalizacji przemysłu; -wprowadzenie 8h dnia pracy i ubezpieczenia robotników na wypadek choroby; -głoszenie programu socjalistycznego; -odcięcie od metod rewolucyjnych.
27.12.1918r.-powstanie w Wielkopolsce
4/5.01.1919r.-prawicowy zamach stanu (nieudany); -Marian Januszajtis i książę Eustachy Sapirha; -Piłsudzki najprawdopodobniej o nim wiedział i dopuścił do niego aby skompromitować prawicę.
KOALICYJNY GABINET PADEREWSKIGO(kolejny premier =Ignacy Paderewski):
16.01.1919r.-objął on tanowisko premiera rządu koalicyjnego z udziałem endecji, PPS i ludowców. Uznał go Paryski KNP w związku z czym uzyskał on uznanie państw zwycięskiej ententy.
KOALICYJNY-w skład wchodziły wszystkie partie
26.01.1919r.-wybor do Sejmu Ustawodawczego: -przeprowadzone w Królestwie i Galicji Zachodniej; -wybory sukcesem prawicy i centrum, partii opowiadających się za umiarkowanymi reformami, wprowadzanymi metodami demokratycznymi; -sejm był jednoizbowy; -prawo wyborcze przysługiwało wszystkim obywatelom pow. 21 lat bez różnicy płci; -głosowanie było powszechne, równe i tejne.

MAŁA KONSTYTUCJA
10.02.1919r.-otwarcie obrad Sejmu Ustawodawczego przez Piłsudzkiego(ejm Ustawodawczy przejął zwierzchnią władzę w państwie)
20.02.1919r.-Piłsudzki złożył swój urząd, jednak sejm powierzył mu kontynuowanie obowiązków Naczelnika Państwa aż do uchwalenia konstytucji.
20.02.1919r,-Sejm przyjął tymczasowe zasady funkcjonowania państwa nazwane Małą Konstytucją:-władzę ustawodawczą sprawował sejm; -Naczelnik miał być z Rządem najwyższym wykonawą uchwał sejmowych; -dotychczasowe, niemal dyktatorskie uprawnienia Piłsudzkiego zostały zastąpione ustrojem przejściowym,w którym przewagę miał Sejm.

Dlaczego od razu nie uchwalono konstytucji?: -obawiano się, ze Piłsudzki zostanie prezydentem; -zastanawiano się jakie prawa dać mniejszościom narodowym; -zastanawiano się czy przyjąć projekt amerykański czy francuski.

WŁOCHY- FASZYZM:
powody powstania faszyzmu:-zwycięstwo pyrusowe; -nie dostały zadośćuczynienia; -dotknął je kryzys; -domagały się rekompensaty(zwrócenia pewnych terenów); -problemy gospodarcze; -ma swoje początki w starożytności; -we Włoszch faszyzm wyrósł z ruchu kobatanckiego-pierwszy z nich powstał w 1919r. w Mediolanie(Czarne koszule); -Benito Musolini-był socjalistą, miał plany wskrzeszenia dawnego imperium rzymskiego-opanowanie basenu morza sródziemnego.

CeCHY FASZYZMU:
-zasada wodzostwa-DUTCHE(stojący nad prawem); -zasada monopartyjności; -zasada militaryzmy(przygorowanie do wojny i podbojów); -zasada korporacjonizmu(nie istnieje walka klas tylko ich wpółpraca), zasada etatyzmu-silna integracja państwa w życie gospodarcze.
10.1919r.-marsz na Rzym-przejęcie władzy-włochami rządził wówczas Wiktor Emanuel III.
1934r.-zostały przeprowadzone nowe wybory.
NIEMCY-NAZIZM:
1932r.-wybory prezydenckie-zwyciżył Hindenburg, ale Hitler miał 2 miejsce,a poparcie dla niego wciąż rosło.
wydano zakaz działalności SS i S.A.
31.01.1933r.-Hitler został kanclerzem,a więc stanął na czele rządu: -rozwiązano parlament, rozpisano nowe wybory; -w lutym dekret o zakazie zebrań; - aresztowano przywódców komunstów; -dyktatura faszystowka, chć nie do końca(wciąż zyje Hindenburg)
30.06.1934r.-Noc długich noży-w ciągu jednej ocy wymordowano wszystkich członków S.A.
2.07.1934r,-śmierć Hindenburga: -Hitler wprowadza zasadę wodzostwa.
MILITARYZACJA NIEMIEC:
1933r.-powstała Rada Generalna Gospodarki Niemieckiej; -składała się z 16 osób. Jej celem było przetawienie gospodarki na tory wojenne. Całokształt prac spoczywał w rękach rady obrony, która pracowała w tajemnicy przez społeczeństwem i zagranicą.
HITLERJUNGEN-młodzieżowe zgromadzenie propagujące faszyzm.
01.1935r.-w wyniku plebiscytu wróciło do Niemiec zagłębie Saary. Podniosło to prestiż rządów hitlerowskich.
18.06.1935r.-układ morski między Anglią i Niemcami; na jego mocy Niemcom przyznano prawo do 35% tonażu floty wojennej w stosunku do W.Bryt.(Łamanie traktatu wresalskiego). Prawo budowy floty podwodnej.
Rozbudowa lotnictwa.
7.03.1936r.-wkrocznie wojsk Hitlera do strefy 50km pasa na prawym brzegu Renu(zdemilitaryzowany pas nadrenii)
1936r.-podpisanie paktu antykomiternowskiego(pakt przeciwko komunizmowi) między Niemcami a Japonią
1937r.-do paktu dołączają się Włochy, póżniej Hiszpania.
1936r.-Hitler wypowiedział traktat wersalski o umiędzynarodowieniu rzek
Polityka zagraniczna Hitlera: -zjednoczenie wszystkich niemców mieszkających poza granicami kraju, ze względu na tzw.przestrzeń życiową; -chciał wcielić Austrię do Rzeszy; -Austria była rozsadzana od wew. przez hitlerowców
PLEBISCYT-głosowanie ludności za przynależnością do danego terenu.
11.03.1938r.-200tys.-armia wkroczyła do Austrii
UKŁAD MACHIJSKI:-Niemcy mieszkali również w Czechosłowacji i prowadzili oni kampanię przyłączenia Sudet do Niemiec.
29.09.1938r.-konferenca w Monachium.; udział w niej brał premier W.Bryt. Chamberley oraz Francji Deladieur, atakże Musolini i Hitler. Na mocy podpisanego tam układu wojska niemieckie miały wkroczyć i zająć żądane terytoria. Jest to tzw, polityka Apesimentu(łagodzenia)prowadzona przez państwa zachodnie wobec Niemiec
10.1938r.- Niemcy domagali się Gdańska