Muzyka współczesna
Szymanowski Karol (1882-1937), polski kompozytor. Uczył się muzyki u swego ojca, następnie u H. Neuhausa w Jelizawietgradzie. W latach 1901-1905 studiował kompozycję u Z. Noskowskiego i M. Zawirskiego w Warszawie.
W 1905 pod patronatem W. Lubomirskiego powstała Spółka Nakładowa Młodych Kompozytorów Polskich, w której skład weszli: K. Szymanowski, G. Fitelberg, L. Różycki i A. Szeluto - kompozytorzy określani później jako grupa Młodej Polski. Działalność Spółki polegała na publikowaniu utworów i koncertach kompozytorskich (Warszawa, Berlin).
W latach 1908, 1910, 1911 i 1914 Szymanowski podróżował do Włoch, w 1911-1914 mieszkał w Wiedniu, w 1914 zwiedził Algierię, Tunis, Paryż i Londyn, do 1917 przebywał m.in. w Tymoszówce i Jelizawietgradzie, od 1919 osiedlił się w Warszawie. W 1920-1922 dwukrotnie podróżował do USA.
W 1922 odbył się jego koncert kompozytorski w Paryżu, od 1922 datuje się zainteresowanie kompozytora Zakopanem, gdzie odtąd często bywał. W 1927-1929 był rektorem konserwatorium w Warszawie, w 1930-1932 rektorem Wyższej Szkoły Muzycznej tamże, od 1930 mieszkał w Zakopanem. W 1933-1936 występował z koncertami własnych utworów w wielu krajach Europy. Zmarł w Lozannie na gruźlicę gardła.
Był honorowym członkiem m.in. Czeskiej Akademii Umiejętności, Królewskiej Akademii Św. Cecylii w Rzymie, Królewskiej Akademii Muzycznej w Belgradzie, Międzynarodowego Towarzystwa Muzyki Współczesnej. W 1935 został laureatem Państwowej Nagrody Muzycznej.
Twórczość Szymanowskiego dzielona jest przez muzykologów na 3 okresy: pierwszy (do 1914) charakteryzuje się wpływami R. Straussa i A.N. Skriabina, wówczas powstały Pieśni miłosne Hafiza i opera Hagith. Drugi okres (1914-1918) naznaczony jest wpływami muzyki Wschodu (Pieśni muezina szalonego), a także twórczości C. Debussy'ego i M. Ravela (Mity na skrzypce i fortepian). W muzyce trzeciego okresu (1919-1937) Szymanowski dokonał artystycznej stylizacji muzyki kurpiowskiej i góralskiej (mazurki na fortepian, balet Harnasie, IV Symfonia koncertująca), czerpał także inspiracje z polskiej muzyki renesansowej (Stabat Mater).
Ważniejsze kompozycje: opery - Hagith (1913), Król Roger (1918-1924). Balety - Mandragora (1920), Harnasie (1923-1931). Symfonie - I f-moll opus 15 (1907, część I i II zaginęły), II B-dur opus 19 (1910, 2. wersja 1930-1936), III Pieśń o nocy na tenor lub sopran, chór mieszany i orkiestrę opus 27 (1914-1916), IV Symfonia koncertująca na fortepian i orkiestrę opus 60 (1932), 2 koncerty skrzypcowe.
Utwory kameralne, m.in. - 2 kwartety smyczkowe (1917, ok. 1927), Mity opus 30 na skrzypce i fortepian (1915). Kompozycje fortepianowe - sonaty, preludia, etiudy, wariacje, mazurki, Metopy opus 29 (1915), Maski opus 34 (1916).
Utwory na głosy, chór i orkiestrę - Demeter opus 37 bis (1917, zinstrumentowana 1924), Agawe opus 38 lub 39 (1917), Stabat Mater opus 53 (1926), Veni Creator opus 57 (1930), 2 fragmenty z Litanii do Marii Panny opus 59 (1930-1933). 6 pieśni kurpiowskich na chór a cappella (1929), pieśni na głos i orkiestrę, liczne pieśni na głos i fortepian, m.in. cykle: Pieśni miłosne Hafiza opus 24 (1911), Pieśni muezina szalonego opus 42 (1918), Słopiewnie opus 46 bis lub 45 (1921), wszystkie także zinstrumentowane przez kompozytora na głos i orkiestrę, Rymy dziecięce opus 49 (1923), Pieśni kurpiowskie opus 58 (1930-1932).
Paderewski Ignacy Jan (1860-1941), polski pianista, kompozytor, mąż stanu. Studia muzyczne odbył w 1872-1878 w konserwatorium warszawskim, w 1878-1881 prowadził w tej uczelni klasę fortepianu. W 1881 rozpoczął studia kompozytorskie u F. Kiela i H. Urbana w Berlinie. Następnie doskonalił grę fortepianową u T. Leszetyckiego w Wiedniu. Debiutował jako pianista w 1887 w Wiedniu, zdobywając światowy rozgłos.
Występował w większości krajów Europy, obu Ameryk, w Afryce, Australii. W 1896 zamieszkał na stałe w willi Riond Bosson w Morges (Szwajcaria). W 1910 ufundował w Krakowie Pomnik Grunwaldzki. W 1913 osiedlił się w Ameryce, spędzając w Morges miesiące letnie.
W 1917-1919 jako członek Komitetu Narodowego Polskiego w Paryżu podjął działalność polityczną na międzynarodowym forum dyplomatycznym na rzecz odrodzenia państwa polskiego, odbywając m.in. podróż do USA. Dzięki jego osobistemu zaangażowaniu prezydent W. Wilson umieścił sprawę polską w trzynastym punkcie swego orędzia dotyczącego pokoju po zakończeniu I wojny światowej.
Współorganizował ochotnicze oddziały polskie w USA. Współzałożył, wraz z H. Sienkiewiczem, Komitet Pomocy Polakom Ofiarom Wojny w Vevey i Polish Relief Fund w Londynie. W czasie świąt Bożego Narodzenia 1918 przybył do Poznania, co stało się impulsem do wybuchu powstania wielkopolskiego.
Od 16 I 1919 do 9 XII 1919 pełnił funkcję premiera i ministra spraw zagranicznych. W czerwcu tegoż roku podpisał w imieniu Polski traktat wersalski. W latach 1920-1921 był stałym przedstawicielem Polski w Lidze Narodów. Następnie wycofał się z życia politycznego. W 1936, wraz z W. Sikorskim, założył Front Morges.
W czasie II wojny światowej, od 1940, był przewodniczącym Rady Narodowej w Londynie, pełniącej rolę emigracyjnego parlamentu. Wielokrotnie odznaczany, m.in. Wielkim Orderem Oficerskim Legii Honorowej i Order of British Empire. Po śmierci pochowany na cmentarzu dla zasłużonych Arlington w Waszyngtonie. W 1992 prochy Paderewskiego zostały sprowadzone do Polski i złożone w krypcie katedry warszawskiej.
Jego romantyczny, nacechowany silnym emocjonalizmem, patosem i dostojeństwem styl wykonawczy wywarł silny wpływ na całe pokolenie pianistów. Do jego uczniów należeli: H. Sztompka, S. Szpinalski, Z. Stojowski.
W twórczości kompozytorskiej największe znaczenie ma jego muzyka fortepianowa, w tym Koncert fortepianowy a-moll opus 17 (1888), Fantazja polska na fortepian i orkiestrę opus 19 oraz Sonata fortepianowa es-moll opus 21 (1903) i Wariacje fortepianowe es-moll opus 23 (1903), ponadto opera Manru (Drezno 1901), cykl pieśni do poezji C. Mendesa (1903).
1937-1940 opracował wraz z L. Bronarskim i J. Turczyńskim wydanie Dzieł Wszystkich F. Chopina, opublikowane po wojnie przez Polskie Wydawnictwo Muzyczne.
Lutosławski Witold (1913-1994), polski kompozytor. Ukończył studia pianistyczne u J. Lefelda i kompozytorskie u W. Maliszewskiego w konserwatorium warszawskim. 1931-1933 studiował także matematykę na Uniwersytecie Warszawskim. 1959-1965 członek zarządu Międzynarodowego Towarzystwa Muzyki Współczesnej, a w latach 1965-1969 jego wiceprezes. Oficer francuskiej Legii Honorowej.
Był członkiem kilku akademii sztuki, członkiem honorowym Związku Kompozytorów Polskich, doktorem honoris causa uniwersytetów w Warszawie, Toruniu, Chicago, Glasgow, Cambridge, Durham, Cleveland Institute of Music, Uniwersytetu Jagiellońskiego. Wykładał w Tanglewood, w Summer School of Music w Darlington, w uczelniach muzycznych w Essen, Kopenhadze, Sztokholmie i in. 1993 w 80. rocznicę urodzin nagrodzony został Polar Music Prize, zwana muzycznym Noblem, oraz nagrodą japońskiego miasta Kyoto. Uznany za jednego z największych twórców muzycznych XX w.
Wczesna twórczość Lutosławskiego pozostawała pod wpływami neoklasycyzmu i folkloryzmu (m.in. Wariacje symfoniczne, 1938, Wariacje na temat Paganiniego na 2 fortepiany, 1941, I Symfonia, 1947, Koncert na orkiestrę, 1954). Na przełomie lat 50. i 60. nawiązał do technik awangardowych, m.in. sonoryzmu i aleatoryzmu, stosowanego wszakże w ograniczonym zakresie jako tzw. aleatoryzm kontrolowany (Gry weneckie na orkiestrę, 1961, Trzy poematy Henri Michaux na 20-głosowy chór i orkiestrę kameralną, 1963, Kwartet smyczkowy, 1964).
W latach 70. wypracował jedyną w swoim rodzaju syntezę współczesnego języka muzycznego, opartą na skomplikowanych procedurach w obrębie materiału 12-tonowego, przepojoną wszakże pierwiastkami fantazji, wyrafinowania, poetyczności, a zarazem silną dramaturgią przebiegu muzycznego, ujętego zawsze w logiczną, zaplanowaną formę. W latach 80. nawiązał do prostszych faktur i harmonii, neoklasycznych rytmów i melodii.
Tworzył formy wokalno-instrumentalne (m.in. Paroles tisses na tenor i orkiestrę do tekstu J.F. Chabruna, 1965, Les espaces du sommeil na sopran i orkiestrę, 1991, do tekstów R. Desnosa), opowiadał się wszakże za autonomią muzyki, przypisując jej zdolność ewokowania świata idealnego. Z ważniejszych dzieł instrumentalnych: 4 symfonie, Łańcuch I, Łańcuch II i Łańcuch III, Partita na skrzypce i orkiestrę (1988), Koncert na wiolonczelę i orkiestrę (1970), Koncert fortepianowy «for Krystian Zimerman» (1988). Nagrody państwowe I stopnia (1955, 1964, 1978). W 1994 odznaczony Orderem Orła Białego.
Bacewicz Grażyna (1913-1969), kompozytorka, utalentowana skrzypaczka, w latach 1934-1935 i 1945-1946 profesor konserwatorium w Łodzi; zaprezentowała styl neoklasyczny, posługiwała się też techniką serialną, wzbogaciła fakturę skrzypcową i orkiestrową. Tworzyła przede wszystkim utwory orkiestrowe, np. sinfonietty na orkiestrę smyczkową, muzykę na smyczki, trąbki i perkusję oraz utwory kameralne, np. IV kwartet smyczkowy, Trio na obój, skrzypce i wiolonczelę.