Francja w okresie monarchii stanowej (1302-1484) i absolutnej (1484-1789)

W całej tej epoce król zawsze przeważał nad pozostałymi organami państwa. Władza królewska w okresie monarchii stanowej miała charakter publicznoprawnym. W XVII w. sformułowano tzw. prawa fundamentalne monarchii, które zostały uznane jako stojące ponad królem, co monarchia akceptowała. Należy do nich: zakaz zmieniania przez króla zasad następstwa tronu, gdyż korona, jako rzecz publiczna z mocy prawa przechodzi na delfina, którym może być pierworodny, legalny syn królewski, świeckiego stanu; zakaz dysponowania domeną królewską; nakaz wyznawania przez króla religii kat. Władza królewska, silna już w okresie stanowym, systematycznie rosłą. Król koncentrował w swojej osobie całą władzę państwową (ustawodawstwo, wykonawstwo, jurysdykcję). Prowadził politykę zagraniczną, wypowiadał wojny, zawierał pokoje, zwoływał Stany Generalne i Prowincjonalne, obsadzał stanowiska na różnych ciałach zbiorowych, mianował urzędników i sędziów. Od czasów stanowych król nie mógł nadawać podatków bez zgody Stanów Generalnych. Stany Generalne miały istotny wpływ na działanie monarchii stanowej. Zwołane przez Filipa IV Pięknego w 1302 r. Król uwikłany w spór z papieżem Bonifacym VIII potrzebował szerszego poparcia politycznego. Stany Generalne składały się z trzech kurii, każda po trzystu posłów, które reprezentowały stan duchowny, szlachecki i mieszczański, nazywany trzecim. Wyborcy zaopatrywali swych wybrańców do zgromadzenia w wiążące instrukcje. Kurie obradowały osobno. Głosy za i przeciw liczono jednak stanami, z których każdy miał jeden głos. W 1435 r. uchwalono królowi stały podatek tzw. aide royale, który w 1439 r. zamieniony został na taille royale, z przeznaczeniem na potrzeby wojska. Król mając pieniądze, przestawał i w końcu zaprzestał zwoływania Stanów Generalnych (koniec XV w.) choć formalnie nigdy nie zostały zlikwidowane. Stany Prowincjonalne rozwinęły się w prowincjach, miały ten sam charakter i kompetencje co Stany generalne, mniejsze tylko o zasięg terytorialny. Rada królewska istniała przy boku króla złożona z dygnitarzy korony i bezpośrednich wasali króla. W końcu XIII w ewolucji ulegały skład doradców królewskich. Element feudalny ustępować zaczął miejsca fachowemu, pojawili się urzędnicy, przede wszystkim ministrowie. Zaczęto pojmować monarchę absolutnego jako króla rządzącego w wielkiej radzie różnych doradców. Podział rady królewskiej na oddziały zależał od funkcjonujących aktualnie resortów zarządu państwowego. Były więc: Rada Stanu, Rada Stron Procesowych, Rada Depesz i Rada Finansów. Najważniejsza Rada Stanu. Przewodniczył jej król, składała się z kilku ministrów. Dyskutowano nad najważniejszymi sprawami wewnętrznymi i zewnętrznymi, ale głos decydujący miał wyłącznie monarcha. Rada z królem na czele stanowiła właściwie rząd francuski. Rada Stron Procesowych pod kierownictwem kanclerza, uczestniczyli w niej 4 sekretarze stanu, także różni arystokraci i doradcy reprezentujący wszystkie 3 stany. Rozwinęła się jako sąd, który mógł kasować prawomocne wyroki, zapadłe z naruszeniem prawa. Radzie Depesz przewodniczył także król. Zajmowała się tzw. depeszami nadchodzącymi z terenu, czyli sprawozdaniami urzędników terenowych. Rada Finansów funkcjonowała przy boku generalnego kontrolera finansów i zajmowała się sprawami skarbowymi. Podzielona na oddziały, gwarantowała wysoki poziom decyzji, podejmowanym wyłącznie przez króla. Egzekutywa zależała od aparatu wykonawczego, którym byli ministrowie. Król francuski miał ich sześciu: kanclerza, 4 sekretarzy stanu i generalnego kontrolera finansów. Za swą działalność minister odpowiadał wyłącznie przed królem. Kanclerz od początku należał do bardzo ważnych urzędników centralnych. Pozostała mu straż pieczęci państwa, co dawało wgląd w najważniejsze sprawy, nadzór nad funkcjonowanie rad królewskich i sądów oraz przewodnictwo w radzie stron procesowych. Sekretarze stanu (4) zajmowali się sprawami zewnętrznymi i wewnętrznymi. Generalny kontroler finansów był nie tylko ministrem skarbu, ale także gospodarki, mogącym w tym zakresie realizować pewną politykę ekonomiczną. Zarząd terytorialny domeny francuskiej opierał się na dawnych okręgach prewotalnych i baliwatach z prewotami i baliwami na czele. W końcu XV w. wprowadzono gubernatorów w prowincjach początkowo nadgranicznych, z rozległą władzą administracyjną i wojskową. Powoływał ich król spośród arystokracji. Ludwik XIV, widząc w nich zagrożenie dla władzy królewskiej w terenie, zamienił stanowisko gubernatora na wygodną i dobrze płatną synekurę nadworną, z obowiązkiem rezydencji przy królu i z możliwością wyjazdu do prowincji na wyraźne zezwolenie monarchy. Król był źródłem wszelkiej sprawiedliwości, co umożliwiało mu ingerencję w jej wymiar na każdym szczeblu hierarchii sądowej i w najróżniejszy sposób. Sądom miejskim pozostawiono wyłącznie sądzenie wykroczeń. W sądownictwie patrymonialnym wymagano od panów zatrudnienia fachowego sędziego i dopuszczano możliwość odwołania się do rozstrzygnięcia prewota i ewentualnie wyżej. Wyroki we wszystkich sądach zapadały w imieniu króla. Sądy prewotalne, baliwalne, prezydialne i parlamentarne sądziły na zasadzie delegacji królewskiej, jako normalny wymiar sprawiedliwości, właściwy dla spraw karnych i cywilnych w zakresie merytorycznym odpowiednim ze względu na szczebel hierarchii sądowej, z możliwością apelacji od niższej do wyższej instancji. Sądy prezydialne uruchomiono dla odciążenia parlamentów. Szczególne znaczenie miał Parlament Paryski i szesnaście równych mu rangą parlamentów lokalnych. Został wyodrębniony z kurii królewskiej dla załatwiania spraw sądowych zastępstwie króla, któremu inne obowiązki nie pozwalały na osobistą jurysdykcję. Składał się z legistów świeckich i duchownych mianowanych dożywotnio na nieusuwalnych sędziów. Parlament Paryski stał na straży prawa, zwłaszcza praw fundamentalnych. Poza sądami o właściwości ogólnej funkcjonowały też sądy specjalne, a mianowicie: skarbowe z Izbami Obrachunkową i Podatkową, admiralskie (morskie), leśne, konsularne (sprawy obrotu handlowego). Rada Stron Procesowych rozstrzygała w imieniu króla sprawy, które otrzymywał on w drodze petycji o sprawiedliwość i przekazywał do załatwienia temu zespołowi. Sposoby realizacji królewskiego sądownictwa zastrzeżonego przyjmowały postać: ewokacji i kasacji; placetów i comittimus; listów pieczętnych i sądowych. Ewokacja polegała na możliwości ingerencji królewskiej w każdym stadium procesu; kasację zaś na podstawie skargi zainteresowanych z powodu uchybienia prawu uznawał król w Radzi Spraw Procesowych. Committimus to nakaz panującego, powołujący sąd komisaryczny dla rozstrzygnięcia konkretnej sprawy. Listy pieczętne były groźnym narzędziem w ręku absolutnego króla. Listy sądowe, podobne do pieczętnych, dawały królowi możliwość kazania łaski przez złagodzenie lub darowanie kary.

Analiza rozwiązań sądowych we Francji w świetle ich historycznego rozwoju do dnia dzisiejszego.
Francja należy do grona najstarszych państw narodowych na kontynencie europejskim. Początki państwowości Francji sięgają przełomu X i XI wieku, kiedy to powstało feudalne państwo władane przez dynastię Kapetyngów.
Silne rozdrobnienie feudalne przypada we Francji na XI-XIII wiek. Władza królewska nie była wtedy silna, sprowadzała się do zwierzchnictwa nad krajem rozbitym na lenna. Władzą król dzielił się z wasalami, wśród których główną rolę odgrywali wielcy feudałowie, rządzący we władztwach senioralnych. Tereny należące bezpośrednio do króla nosiły nazwę domeny królewskiej. Dopóki domena królewska obejmowała niewielką część królestwa, król nie potrafił narzucić swojego autorytetu władcą feudalnym, którzy często byli potężniejsi od króla. Dlatego też nie byli oni skłonni podporządkować się władzy królewskiej.
Sytuacja ta ma też swoje odbicie w sądownictwie. Co prawda według prawa lennego sąd królewski był najwyższym organem sprawiedliwości, jednakże na teranie swych władztw wielcy seniorzy odmawiali kompetencji sądom królewskim.
Duże rozdrobnienie terytorium Francji miało też wpływ na to, że źródłem prawa stało się niemal wyłącznie prawo zwyczajowe, które kształtowało się różnorodnie w różnych częściach kraju. Inaczej prawo kształtowało się na południu i północy kraju. Na południu prawo zwyczajowe rozwinęło się pod wpływem rzymskiego prawa pisanego, natomiast na północy ten wpływ był bardzo niewielki. Słabą stroną prawa zwyczajowego było to, że w każdym okręgu sądowym obowiązywało inne prawo. Było to wynikiem tego, że w każdym okręgu sądowym obowiązywało inne prawo zwyczajowe. Doprowadziło to do tego, że we Francji system prawny był bardzo rozdrobniony i charakteryzował się niepewnością prawa. W XIII wieku zaczęto spisywać prawo zwyczajowe oraz ustalać jednolite prawo dla danej prowincji kraju. Jednakże powstanie jednolitego prawa na terenie prowincji nie wykluczało dalszego rozwoju praw lokalnych w jej obrębie. Podstawą prawa sądowego do XV wieku pozostanie prawo zwyczajowe.
Sąd królewski jako najwyższy organ sprawiedliwości miał według prawa lennego rozstrzygać sprawy sporne między wasalami oraz między wasalami a królem. Jednakże na przełomie XI i XII wieku władcy senioralni rzadko występować przed sąd królewski. Zwykle swoje spory rozstrzygali na drodze wojennej. Dopiero, gdy domena królewska poszerzała swoje granice, wskutek polityki królów, którzy przejmowali lenna bedziedziczne oraz lenna konfiskowali, tak jak pozwalało na to prawo lenne, wzrósł autorytet króla, a wraz z nim i sądów królewskich. Wtedy też sądy królewskie sądziły sprawy władców ziemskich w całym kólestwie.
Istniały też sprawy, które mógł sądzić tylko sąd królewski. Do tych spraw należały takie czyny, jak obraza króla czy też fałszerstwo monet. Ilość spraw królewskich rosła wraz ze wzrostem władzy królewskiej, ponieważ coraz więcej spraw kwalifikowano jako zastrzeżone dla monarchy.
Duże znaczenie dla rozwoju sądownictwa miało wprowadzenie instytucji apelacji. Do tej pory sądy orzekały w pierwszej i ostatniej instancji. Zaczęto dopuszczać do odwoływania się do sądu wyższej instancji w sprawach tzw. nagany wyroku. Nagana wyroku polegała na tym, że osoba niezgadzającą się z wyrokiem mogła oskarżyć sędziego o stronniczość. Wtedy też, wyzywała sędziego na pojedynek - następował sąd boży. Polegało ta na walce sędziego ze skarżącą go o stronniczość osobą. Wynik pojedynku, a więc sąd boży, decydował o tym, kto miał rację. Zakaz wyzywania sędziego na pojedynek został wprowadzony w XIII wieku, i wtedy też instytucja apelacji stała się motywem do dalszego rozwoju sądownictwa.
Przedstawione powyżej rozwiązania sądowe omawiają sprawy dotyczące jednego ze stanów wyższych – szlachty oraz dotyczy monarchy. Inaczej rzecz miała się z tzn. stanem trzecim, do którego zaliczano mieszczaństwo i chłopów. Poddanych chłopów sądził pan ziemi. Często wówczas panowie ziemscy wykorzystywali sądy jako instrument dominacji i źródło dochodów. Natomiast duchowieństwo, które również uważano za stan wyższy rozwinęło swoje sądy. Tak, więc osoby duchowne w czasie rozdrobnienie feudalnego podlegało tylko i wyłącznie pod sądownictwo kościelne.
Już na przełomie XIII i XIV wieku domena królewska uzyskała przewagę nad terytorium władztw senioralnych. Było to początkiem końca rozdrobnienie feudalnego – Francja weszła w okres monarchii stanowej, który we Francji datuje się na XIV – XV wiek. Władza królewska była teraz o wiele silniejsza i zaczęła docierać do całego społeczeństwa. Domenę królewską przestano uważać za majątek prywatny króla. Domena stała się dobrem publicznym, a władza króla przestała opierać się na związkach lennych. Silna pozycja króla uwidoczniła się również w sądownictwie. Teraz wszystkie sądy w kraju podlegały pod zwierzchnictwo króla. Obejmowała również te sądy, które działały we władztwach senioralnych, a które tak długo opierały się władzy królewskiej.
W tym czasie rozwinęły się też sprawne sądy miejskie, jednakże chłopi nadal podlegali pod sądownictwo pańskie, a sądy kościelne nadal sądziły sprawy kleru.
Na skutek rozrostu sądownictwa królewskiego i napływania coraz większej liczby spraw do sądu królewskiego, stało się niemożliwe, aby król przewodniczył wszystkim obradom Rady Królewskiej. Wtedy też wyłonił się odrębny organ sądowy, nazwany od XIV wieku, Parlamentem. Powstał on głównie w celu ograniczenie sądownictwa feudalnego. Prowadził działalność sądowniczą oraz od XIV wieku zajmował się rejestracją aktów królewskich (ordonansów), wobec których miał uprawnienie zgłaszania zastrzeżeń.
W tamtych czasie stało się koniecznością, aby sprawy sądowe były rozstrzygane przez ludzi kompetentnych, wykształconych prawników. Trzeba też było, by sąd królewski miał stałą siedzibę (do tej pory Rada Królewska działała przy królu, czyli tam gdzie aktualnie król się znajdował) oraz by sądziła w określonych terminach. Dlatego król powołał stałą delegację ludzi, którzy sądzili w jego imieniu. Od XIV wieku Parlament działał już regularnie jako najwyższy sąd królewski. Zaczęły też powstawać w innych miejscowościach w skutek przeciążenia Parlamentu, podobnie zbudowane sądy najwyższe, pod mianem Parlamentów prowincjonalnych. Wszystkie te Parlamenty miały stanowiska równorzędne z Parlamentem paryskim. Parlament był właściwym dla wszystkich spraw cywilnych, karnych i administracyjnych. Działał przede wszystkim jako sąd apelacyjny dla niższych sądów królewskich. Jego wyrok nie podlegał apelacji, jednakże Rada Królewska modła wyrok Parlamentu uchylić.
Parlament rozpatrywał też sprawy jako Sąd Parów, czyli wtedy, kiedy w składzie sądu zasiadała wystarczająca liczba parów. Sądy Parów powstały wobec żądań feudali, którym przysługiwało prawo do feudalnego sądu sprawowanego przez parów.
W okresie monarchii stanowej nie nastąpił wielki przełom w rozwoju prawa, nadal obowiązywała stanowa organizacja sądów. Panowie nadal sądzili chłopów, sądy kościelne kler, a dla panów ziemskich powstały Sądy Parów. Nadal obowiązywało prawo zwyczajowe. Próby jego spisania nie przynosiły rezultatów w postaci ujednolicenia prawa. Nawet ordonanse królewskie, które były rejestrowane przez Parlament nie dotyczyły prawa prywatnego, zwyczajowego, lecz odnosiły się do dziedziny prawa publicznego.
Zmiany w sądownictwie patrymonialnym, czyli w sądzie nad chłopami przyniósł wiek XVI. Wtedy to, sąd nad chłopami przez ich feudalnych panów uległ ograniczeniu poprzez poddanie sądów kontroli królewskiej. Teraz senior musiał powołać sędziego, a od wyroku sądu patrymonialnego można było się odwołać do sądu królewskiego. Było to już wczasach monarchii absolutnej. Królowi przysługiwała pełnia władzy sądowej, dopuszczano tylko sądownictwo królewskie. Doprowadziło to do sytuacji, w której sądy patrymonialne, miejskie czy też kościelne miały teraz znacznie mniejsze uprawnienia. Ich działalność została mocno ograniczona. Działalność sądów miejskich została ograniczona najbardziej. Do ich właściwości pozostały jedynie sprawy porządkowe.
Nastąpił też podział na sądownictwo królewskie delegowane oraz sądownictwo królewskie zastrzeżone. Król był najwyższym sędzią, dlatego też mógł uczestniczyć i sądzić w każdej sprawie. Z ramienia króla sądziła delegacja królewska, która mogła być przez niego w każdej chwili zawieszona w swej działalności.
Sądownictwo królewskie delegowane, było sprawowane przez sądy królewskie.
Z czasem sądy te ukształtowały następującą hierarchię sądową: sądy patrymonialne – od ich wyroku można było apelować, po przejściu wszystkich jego instancji, do sądu prewotalnego. Sądy prewotalne sądziły w drobnych sprawach cywilnych i karnych, które nie były zastrzeżone dla sądów baliwialnych. Sądy prewotalne nie miały jurysdykcji do sądzenia w sprawach szlachty. Sądy baliwialne były sądem odwoławczy dla sądów prewotalnych. Zajmowały się sprawami cywilnymi i karnymi w I instancji, dla których sądy prewotalne nie były kompetentne. Sądem odwoławczym dla sądów baliwialnych, były sądy prezydialne, które powstały w XVI wieku. Sądy prezydialne powstały w celu odciążenia Parlamentu. Sądziły w pierwszej i ostatniej instancji dla takich spraw jak, na przykład rozboje na drogach publicznych. Oczywiście sądem najwyższej instancji był nadal Parlament paryski, który był sądem odwoławczym dla innych sądów.
Obok tej rozbudowanej hierarchii sądowej istniały inne sądy królewskie, które były delegowane do rozpatrywania spraw specjalnych. Były to sądy skarbowe z Izbą Obrachunkową i Izbą Podatkową, sądy admiralskie właściwe dla spraw handlu morskiego, sądy leśne, które sądziły przestępstwa leśne oraz sądy konsularne zajmujące się sprawami handlowymi.
Natomiast tzw. sądownictwo królewskie zastrzeżone, było sprawowane przez króla osobiście lub w Radzie Królewskiej. Wynikało ono z zasady, że król jako najwyższy sędzia mógł odwołać oddelegowanych przez niego ludzi do wykonywania władzy sądowej, i to w dowolnej chwili, zarówno przed, w trakcie, jak i po rozprawie. Do sądownictwa zastrzeżonego należały takie sprawy jak: rozstrzyganie placetów, wydawanie tzw. listów opieczętowanych oraz następujące akta królewskie: awokacja, listy commuttimuc i sądy komisarskie, kasacja wyroku oraz listy sądowe. Rozstrzyganie placetów polegało na rozstrzyganiu petycji, które napływały do króla. Król wówczas wydawał wyrok osobiście lub kierował sprawę do Rady Stron, która wydawała wyrok w imieniu króla. Listy opieczętowane to podpisane i opieczętowane przez króla rozkazy. Listy w swojej treści zawierały rozkaz ograniczenia czyjejś wolności, skazanie kogoś na wygnanie czy też na pobyt w paryskiej Bastylii. Król wydawał takie wyroki bez sądu. Ewokacja dawała królowi możliwość przerwania procesu w dowolnym momencie i przekazanie sprawy do innego sądu lub do Rady Stron. Król miał również prawo do orzekania kompetencji sądu, co przejawiało się w formie pism committimus, czyli Polecamy…. . Mógł również powoływać sędziów, którzy będą rozpatrywać określoną sprawę, był to tzw. sąd komisarski. Kasacja wyroku polegała na odwołaniu się przez osobę osądzoną do króla z prośbą o kasację wyroku. Jeśli król przychylił się do wniosku sprawa wracała ponownie do rozpatrzenia do sądu, który wydał wyrok. Natomiast listy sądowe polegały na zmianie orzeczonej kary. Król poprzez listy orzekał o zmianie, a nawet zniesieniu wyroku. Oczywiście mógł również karę zaostrzyć.
W okresie monarchii absolutnej zaczęto bardziej interesować się źródłami prawa, poprzez studiowanie prawa rzymskiego. Ordynans wydany przez króla w 1454 roku nałożył obowiązek spisania prawa lokalnego. Było to przejawem chęci zmienienia prawa zwyczajowego tak, aby osiągnąć pewność, co do treści prawa w całym królestwie. Spisanie wszystkich praw zwyczajowych doprowadziło do wyszukania cech wspólnych. W taki sposób uczeni prawnicy doprowadzili do powszechnego francuskiego prawa zwyczajowego. Był to ważny krok do ujednolicenia prawa zwyczajowego, jako prawa powszechnego
W XV wieku wprowadzono również nieusuwalność sędziów ze stanowiska. Spowodowało to, że praca sędziego stała się pracą zawodową. Sędziami byli ludzie wykształceni zarówno świeccy jak i duchowni.
W latach 1789-1814 Francja znalazła się w dobie rewolucji. Nastąpił kryzys monarchii absolutnej, a wybuch rewolucji przyspieszyły takie zdarzenia jak wzrost napięcia społecznego i kryzys gospodarczy. W tym czasie we Francji podejmowano próby nadania właściwego kształtu państwa, które było rządzone przez burżuazję.
Powstała I Konstytuanta, której nie można było rozwiązać zanim nie uchwali ona nowej konstytucji. Wydarzenia z 14 lipca 1789 roku, czyli zdobycie przez lud paryski Bastylii przyspieszył pracę nad pierwszymi zasadniczymi uchwałami. Była to Deklaracja praw człowieka i obywatela, uchwały w sprawie likwidacji feudalizmu. Wprowadzone też szereg reform, miedzy innymi reformę sądownictwa. Sądownictwo było do tej poro mocno krytykowane za różnorodność sądów dla stanów, osobiste sądownictwo królewskie, sprzedawalność i dziedziczność stanowisk sędziowskich. Była potrzeba utworzenia jednolitego i możliwie prostego systemu sądownictwa oraz traktowanie władzy sądowej, jako władzy niezawisłej i suwerennej. Dlatego też, Konstytuanta zniosła wszystkie działające do tej pory sądy. Wprowadzono dla wszystkich sądownictwo powszechne, podzielone na instancje sądowe dla spraw cywilnych i karnych.
Dla spraw cywilnych utworzono dwustopniowe sądownictwo. Były to sądy pokoju i trybunały dystryktu. Natomiast w sprawach karnych orzekały sądy w trzech instancjach. Dla lżejszych spraw karnych były to: sądy policji municypalnej, sąd policji poprawczej oraz trybunał dystryktu. Cięższe sprawy karne na początku, czyli śledztwo i dochodzenie prowadził sędzia pokoju, później przekazywał sprawę do trybunału dystryktu, a trybunał wraz z ławą przysięgłych wdrażał proces. W ten sposób stworzone zostały podstawy procesu mieszanego. Trybunał składał się z dwunastu przysięgłych, którzy orzekali o winie oraz z trzech sędziów i przewodniczącego, którzy orzekali o karze.
Powołano również sąd kasacyjny, który w razie stwierdzenia naruszenia prawa lub procedury mógł wyrok uchylić i odesłać do ponownego rozpatrzenia.
Wprowadzenie do orzecznictwa sądowego ławy przysięgłych, obsadzanie wszystkich stanowisk sędziowskich w drodze wyborów nadało sądownictwo francuskiemu charakteru ludowego. Sędziowie musieli mieć określony wiek i kwalifikacje prawnicze, z wyjątkiem sędziów pokoju.
Konstytuanta stanęła na stanowisku zupełnego rozdziału władzy sądowej od wykonawczej. Sądy powszechne nie miały prawa do interweniowania w sprawy administracyjne, a więc w sprawy władzy wykonawczej i ich sporów z obywatelami. Taki podział musiał doprowadzić do powstania odrębnego sądownictwa administracyjnego.
Następną reorganizację sądownictwa wprowadziły reformy Napoleona, który objął władzę w 1799 roku po przewrocie wojskowym. Wprowadzona przez Konstytuantę zasada sądów powszechnych została nietknięta, natomiast reforma doprowadziła do powstania sieci sądów, które było dostosowane do sieci administracyjnej kraju. I tak, na szczeblu kantonu władzę sądową sprawował sędzia pokoju, a na szczeblu okręgu trybunał dla spraw cywilnych. Instancją odwoławczą dla trybunału okresowego był trybunał apelacyjny. Natomiast najwyższą instancją był trybunał kasacyjny. Podział, wprowadzony przez Konstytuantę, na władzę wykonawczą i administracyjną doprowadził do dalszego rozbudowania odrębnego sądownictwa administracyjnego.
Do innych znaczących zmian doszło również w sposobie wyboru sędziego. Teraz wprowadzono zasadę ich nominacji, znosząc jednocześnie zasadę wyboru sędziego. Zasada nominacji nie odnosiła się tylko do sędziów pokoju i do sędziów przysięgłych. Za czasów napoleońskich obowiązywała zasada nieusuwalności sędziów. Dawało to gwarancję niezależności wymiaru sprawiedliwości. Natomiast zabezpieczeniem sędziego przed naciskami zewnętrznymi była zasada, że sędzia mógł być przeniesiony jedynie za własną zgodą, a zwolniony na własną prośbę z powodu osiągnięcia odpowiedniego wieku.
Rewolucja zapoczątkowała szereg reform w dziedzinie prawa sądowego. Uwieńczeniem tych prac stały się kodyfikacje zrealizowane za Napoleona. Powstało wówczas pięć kodeksów.
W 1804 roku wszedł w życie kodeks cywilny. Pomysł stworzenia kodeksu pojawił się w pierwszych latach rewolucji, a Konstytucja z 1791 roku zapowiadała jego wydanie. Nowy kodeks miał oderwać się od prawa feudalnego, od prawa rzymskiego oraz od prawa zwyczajowego. Miał zawierać tylko zwięzłe zasady prawne, które obowiązywałyby wszystkich obywateli. Prace nad projektem przebiegały trudno, trzy kolejne propozycje kodeksu zostawały odrzucane. Dopiero Napoleon doprowadził do końca pracę nad projektem i wprowadził życie nowy kodeks cywilny.
Nowy kodeks cywilny był napisany językiem zwięzłym i jasnym, dlatego stawiany jest za wzór, jako najlepiej skodyfikowany akt prawny w dziejach ludzkości.
Jest też wyjątkowy pod innym względem – był pierwszym wzorcowym burżuazyjnym kodeksem. Zrywał z ograniczeniami prawa feudalnego, z nierównością społeczną, stworzył normy dogodne dla klas posiadających. W kodeksie dominuję tendencje liberalne.
Warto zaznaczyć, że w kodeksie daje się zauważyć oddzielenie państwa od Kościoła. Widać to w dziedzinie prawa małżeńskiego. W dziedzinie tej jest, co prawda nawiązanie do zasad prawa kanonicznego, ale kodeks nadaje instytucji małżeństwa charakter całkowicie laicki, oderwany od religii.
Inne kodeksy prowadzone za Napoleona to kodeks procedury cywilnej z 1807 roku oraz kodeks handlowy, który wszedł w życie w 1808 roku. Również w tych kodeksach widać wiele postępowych zmian, przede wszystkim idee humanitarne.
Kodeks postępowania karnego wprowadzony w życie w 1808 roku wprowadził nowe zasady postępowania w procesie karnym, przede wszystkim wprowadził zasadę tzw. procesu mieszanego. Kodeks zrywał z tajnością i inkwizytywnością procesu, wprowadzając zasadę jawności i swobodnej oceny dowodów.
Ostatnim wprowadzonym kodeksem był kodeks karny z 1810 roku. Był kodeksem, który stanowił poważny krok na drodze humanizacji prawa karnego. Miał on bardzo burżuazyjny charakter, który wyrażał się w przepisach o obronie własności i w ogóle obronie interesów burżuazji (ostre kary za oszustwa, kary za zrzeszanie się robotników w celu strajkowania).
Od roku 1814 nastąpił szybki rozwój nauki o administracji, a co za tym idzie również rozwój prawa administracyjnego. Rozwój tej nauki i prawa musiał nastąpić po wprowadzeniu przez Konstytuantę w czasie Rewolucji Francuskiej rozdziału władzy sądowej od władzy wykonawczej. Ten podział urzeczywistniał zasadę równości wszystkich wobec prawa oraz dawał gwarancję prawu obywatelskiemu.
Kodeksy wprowadzone w czasie dyktatury napoleońskiej stanowią po dziś dzień podstawy francuskiego prawa sądowego. Kodeks karny do dzisiaj utrzymuje się w mocy. Oczywiście był wielokrotnie nowelizowany – usunięto z niego takie kary jak- piętnowanie czy kary za strajk. Tylko kodeks procedury karnej został w 1958 roku zamieniony na nowy kodeks.
Kodyfikacja francuska miała silny wpływ na rozwój prawa nie tylko na terytorium Francji, ale także poza jej granicami. Większość państw dążyła do tego, aby na wzór francuski stworzyć cztery podstawowe kodeksy: kodeks cywilny, karny, procedury karnej, cywilny, a także w niektórych krajach piątego kodeksu – prawa handlowego. Wzorowano się bezpośrednio na już istniejących i prowadzonych w życie we Francji kodeksach. Wprowadzony w Księstwie Warszawskim w 1809 roku Kodeks cywilny z 1804 roku pod nazwą Kodeksu Napoleona obowiązywał z pewnymi zmianami do 1933 roku. Również rosyjski kodeks cywilny wzorował się na francuskim kodeksie. A na kodeksie karnym wzorowały się takie państwa jak: Włochy, Hiszpania, Portugalia, a poza Europą – Kanada.
W dzisiejszej Francji gwarantem niezawisłości sądów jest Prezydent V Republiki i jako ten gwarant przewodniczy Najwyższej Radzie Sądownictwa. Wiceprzewodniczącym NRS jest z urzędu Minister Sprawiedliwości. NRS składa się z sekcji właściwej dla sędziów i sekcji właściwej dla prokuratorów. W skład sekcji właściwej dla sędziów, poza Prezydentem i Ministrem, wchodzi pięciu sędziów i prokurator, oraz z trzy osoby wyznaczone przez Prezydenta, które nie mogą należeć do środowiska sędziowskiego, ani do Parlamentu. Skład sędziowski NRS uzupełnia jeszcze przewodniczący Zgromadzenia Narodowego i przewodniczący Senatu. Natomiast sekcja właściwa dla prokuratorów, poza Prezydentem i Ministrem, składa się z pięciu prokuratorów, jednego sędziego, jednego radcy stanu i trzech osób wyznaczonych przez Prezydenta, na takich samych zasadach jak w sekcji sędziowskiej.
Zadaniem sekcji właściwej dla sędziów jest przedkładanie wniosków w sprawie awansowania sędziów Sądu Kasacyjnego i pierwszego prezesa Sądu Apelacyjnego. Pozostali sędziowie powoływani są na podstawie akceptującej opinii sekcji. Do zadań tej sekcji należy również pociąganie sędziów do odpowiedzialności dyscyplinarnej.
Natomiast sekcja właściwa dla prokuratorów wydaje opinie w sprawie powoływania prokuratorów, prokuratorów wyjątkiem tych stanowisk prokuratorskich, jakie obsadza Rada Ministrów. Sekcja ta wydaje również opinie w sprawie sankcji dyscyplinarnych dotyczących prokuratorów.
Omawiając sądownictwo francuskie nie sposób ominąć konstytucji francuskich. Tak samo jak kodeksy napoleońskie, które miały silny wpływ na kodeksy w innych państwach, tak samo konstytucje francuskie miały silny wpływ na ustroje państw.
We Francji powstało 15 różnych konstytucji, co pomogło Francji odegrać rolę w rozwoju konstytucjonalizmu europejskiego. Bo właśnie we Francji tworzono i wypróbowano różnorodne koncepcje ustrojowe. Najdłuższą formą sprawowania władzy była demokracja parlamentarna, która związana była z systemem parlamentarno-gabinetowym. System ten był praktykowany już za czasów monarchii, a później w czasach republiki, gdzie został wyrażony w konstytucji z 1875 roku (czasy III Republiki), która obowiązywała do 1940 roku. Konstytucja IV Republiki wprowadziła parlamentaryzm zracjonalizowany. Później wprowadzono nowelizację konstytucji, a w 1958 roku Francja weszła w trudny okres. Chodziło tu głównie o dotychczasowe kolonie, a szczególnie o konflikt z Algierią. Francja tego konfliktu nie potrafiła rozstrzygnąć w sposób pokojowy, nad Francją zawisło widno wojny domowej. Wówczas to na czele rządu stanął generał ge Gaulle i wtedy Zgromadzenie Narodowe uchwaliło ustawę upoważniającą rząd do przygotowania nowej konstytucji.
Konstytucja V Republiki z 4 października 1958 roku zawiera w swojej treści pięć ważnych uregulowań:
- jedyne źródło władzy to wybory powszechne;
- władza ustawodawcza i wykonawcza są skutecznie rozdzielone;
- rząd ponosi odpowiedzialność przed parlamentem;
- ustala stosunki Francji ludami z nią stowarzyszonymi
oraz mówi, że władza sądownicza jest niezawisła.