„Rządzący i rządzeni, czyli bycie obywatelem we współczesnej Polsce. Scharakteryzuj i oceń problem odwołując się funkcjonowania samorządu terytorialnego w Polsce i odpowiednich rozwiązań prawnych.”

„Rządzący i rządzeni, czyli bycie obywatelem we współczesnej Polsce. Scharakteryzuj i oceń problem odwołując się funkcjonowania samorządu terytorialnego w Polsce i odpowiednich rozwiązań prawnych.”


W Polsce panującym ustrojem politycznym jest demokracja. Oznacza to, iż obywatele sprawują w tym kraju władzę i jednocześnie jej podlegają. W swojej pracy przedstawię obywatela polskiego jako rządzącego i rządzonego na przykładzie samorządów terytorialnych.

Obywatelem nazywamy osobę, która mieszka w danym państwie i posiada ściśle określone prawa oraz obowiązki zastrzeżone przez konstytucję. Demokracja pozwala obywatelowi na sprawowaniu władzy pośredniej oraz bezpośredniej w swoim kraju.

Samorząd terytorialny to organizacja społeczności lokalnej lub regionalnej. Oznacza to, iż mieszkańcy na mocy prawa tworzą wspólnotę, w której samodzielnie decydują o realizacji zadań administracyjnych na danym terytorium, zgodnie ze swoimi potrzebami. Istnienie samorządów terytorialnych reguluje artykuł 16 Konstytucji RP, który mówi, że „ogół mieszkańców jednostek zasadniczego podziału terytorialnego stanowi z mocy prawa wspólnotę samorządową.”. Samorządy terytorialne działają na czterech zasadach: demokracji, względnej samodzielności, unitarności oraz subsydiarności. Zasada demokracji mówi o tym, że najwyżsi przedstawiciele tych organów wybierani są przez obywateli zgodnie z regułami demokratycznych wyborów. Względna samodzielność oznacza, że wykonują zadania na własną odpowiedzialność, administracja rządowa upewnia się jedynie, że działania są zgodne z prawem, nie ingeruje jednak w ich celowość. Unitarność zapewnia spójność całego państwa i systemu prawnego, gdyż wszystkie gminy, powiaty i województwa samorządowe nie mają autonomii w tworzeniu prawa i muszą działać w ramach konstytucji i obowiązujących przepisów prawnych. Subsydiarność, lub też inaczej pomocniczość powoduje, że realizację zadań przydziela się możliwie najniższej instytucji, a co za tym idzie tej najbliższej obywatelom zamieszkującym dane terytorium. Dzięki takiemu rozwiązaniu realizacja zadań i wykorzystanie przyznanych środków finansowych odbywa się w jak najkrótszym czasie z jak największą korzyścią dla obywateli. Wyższe instytucje mogą przejąć realizację danych zadań w przypadku, gdy ich realizacja przez niższe organy jest niemożliwa lub byłaby znacznie mniej efektywna.

Obecnie w Polsce samorząd terytorialny jest trójstopniowy. Najmniejszą jednostką samorządu terytorialnego jest gmina. Aktualnie w naszym kraju istnieje 2479 gmin. Obejmują one zarówno określone terytorium jak i zamieszkujących je ludzi. Gminę składa się z organu stanowiącego zwanego Radą gminy oraz organu wykonawczego, którym jest wójt, burmistrz lub prezydent miasta. Kieruje on urzędem gminy, przygotowuje projekty uchwał organu stanowiącego i określa sposoby ich wykonania, gospodaruje mieniem komunalnym, wykonuje budżet, kieruje bieżącymi sprawami gminy i reprezentuje ją na zewnątrz. Obywatel ma wpływ na działanie gminy w dwojaki sposób. Sposób pośredni, czyli biorąc udział w głosowaniu przy wyborach samorządowych lub bezpośredni biorąc udział w referendum lokalnym, gdyż Artykuł 170 Konstytucji RP przyznaje możliwość decydowania wspólnotom samorządowym o ich sprawach w drodze takiego głosowania. Dokładniej określa to ustawa z dnia 15 września 2000 r. o referendum lokalnym. Mówi ona o tym iż mieszkańcy danej jednostki samorządu terytorialnego mogą brać udział w referendum, gdzie decydować będą o sprawach dotyczących ich wspólnoty samorządowej, mieszczącej się w zakresie zadań i kompetencji jej organów. Poprzez takie głosowanie mają oni prawo również odwołać organ stanowiący gminy, a także jego organ wykonawczy w postaci wójta, burmistrza lub prezydenta. Referendum w różnych sprawach może być zorganizowane przez organ stanowiący danej jednostki samorządu terytorialnego bądź poprzez wniosek o jego przeprowadzenie złożony przez 10% uprawnionych do głosowania mieszkańców gminy. Aby jego wyniki były prawomocne udział w nim musi wziąć przynajmniej 30% uprawnionych do głosowania mieszkańców gminy. W przypadku woli odwołania któregoś z organów samorządu terytorialnego frekwencja podczas głosowania musi co najmniej 3/5 liczby tych osób. W referendum zwycięża opcja, którą wybrała ponad połowa głosujących. Jeśli spawa dotyczy głosowania w kwestii samoopodatkowania się mieszkańców na cele publiczne wymagana jest 2/3 głosów.

Wyższym organem samorządu terytorialnego jest powiat. Aktualna liczba powiatów w Polsce wynosi 314. Władza powiatu składa się z Rady powiatu oraz Zarządu powiatu ze starostą na czele. Powiat obejmuje swoim terytorium kilka gmin. Organy wykonawcze przygotowuję projekty uchwał organu stanowiącego, gospodarują mieniem jednostki samorządu, wykonują jej budżet oraz zatrudniają i zwalniają kierowników jednostek administracyjnych. Starosta, który jest wybierany przez radę powiatu bezwzględną większością głosów jest przewodniczącym zarządu i bierze odpowiedzialność za organizację jego pracy. Kieruje on bieżącymi sprawami powiatu i reprezentuje go na zewnątrz. Jest także kierownikiem starostwa powiatowego, zwierzchnikiem służbowym zatrudnionych w nim osób oraz różnych powiatowych służ, inspekcji i straży. W powiecie mieszkańcy również mają możliwość udziału w referendum, jeśli zorganizowane jest przez ono przez Radę powiatu lub na wniosek 10% uprawnionych do głosowania mieszkańców powiatu.

Najwyższą jednostką samorządu terytorialnego jest województwo. Polska podzielona jest na 16 województw. Organy województwa to Sejmik województwa i Zarząd województwa z marszałkiem na czele. Organ wykonawczy przygotowuje projekty uchwał organu stanowiącego, gospodaruje mieniem jednostki samorządu, wykonuje jej budżet oraz wydaje przepisy porządkowe. Kierujący zarządem województwa marszałek kieruje bieżącymi sprawami województwa i reprezentuje je na zewnątrz. Jest również kierownikiem urzędu marszałkowskiego, zwierzchnikiem służbowym jego pracowników oraz kierowników wojewódzkich samorządowych jednostek organizacyjnych. Referendum odbywa się zgodnie z decyzją sejmiku województwa lub na wniosek 5% uprawnionych do głosowania mieszkańców województwa.

Podsumowując obywatel w państwie demokratycznym jest jednostką jednocześnie podległą władzy i ją tworzącą oraz mającą wpływ na jej politykę. Może on wybierać przedstawicieli między innymi organów samorządowych w postaci wójta, burmistrza, prezydenta miasta lub nawet samemu brać udział w kandydowaniu na to stanowisko. W ważnych kwestiach jego głos jest także decydujący, gdyż ukazuje on swą wolę w referendum. Przy odpowiedniej ilości chętnych osób obywatele mogą także zlecić samorządowi terytorialnemu przeprowadzenie referendum w danej sprawie. W ten sposób mogą nie tylko decydować w różnych kwestiach, ale także zgłaszać i wprowadzać własne inicjatywy. Uważam, że przynajmniej w teorii system ten zapewnia obywatelom reprezentowanie ich interesów przez władzę oraz stwarza możliwości dla obywateli, by mogli ją kontrolować i mieć zarówno pośredni jak i bezpośredni wpływ na jej działania.