"W tym dziele narodowość polska nie zginie" Niemcewicz o epopei Adama Mickiewicza.

Julian Ursyn Niemcewicz powiedział o epopei Adama Mickiewicza: „W tym dziele narodowość polska nie zginie”. Jak rozumiesz tą myśl.

Literatura jest niezwykle istotną częścią kultury każdego narodu. W ręku sprawnego artysty staje się potężną skarbnicą wiedzy na temat współczesnych mu ludzi i wydarzeń. Może występować w postaci suchych faktów, opisów bitew i zwyczajów ujętych w dokumenty i księgi historyczne. Może również pod otoczką jakiejś historii przybliżać czytelnikowi nastroje społeczne, życie zwykłych ludzi, trendy w sztuce czy też mity i wierzenia. Często bywa także nośnikiem ważnych myśli, przesłań ideologicznych i apelów do narodu. Ta niezwykle istotna rola literatury została ukazana np. w „Konradzie Wallenrodzie” A. Mickiewicza. Halban- litewski wajdelota będący również nauczycielem głównego bohatera uosabia tu rolę poety w narodzie. Jego głównym zadaniem jest edukacja Konrada i przypominanie mu kim tak naprawdę jest. Równie istotne jest opiewanie bohaterów i zagrzewanie narodu do walki:

„(...) kiedyś w przyszłości
Z tych pieśni wstanie mściciel naszych kości!”.

Nie należy przy tym zapominać, że rola poezji i samego poety ulegała zmianie wraz ze zmianą sytuacji narodowej, dostosowując się do potrzeb odbiorcy.

W twórczości Adama Mickiewicza odnajdujemy również wiele elementów narodowych. Nie mogło ich oczywiście zabraknąć i w epopei narodowej pt. „Pan Tadeusz”. Wprawdzie nie doszukamy się tu mitów, czy legend, ale z punktu widzenia współczesnego Polaka zawiera ona znacznie istotniejsze elementy. Pod osłoną historii szlacheckiej kryją się zwyczaje i kultura Polaków, którzy wobec zaborów nie zapomnieli kim są i jakie mają korzenie.

Epopeja zaczyna się od inwokacji, w której podmiot liryczny wyrażając żal po stracie ojczyzny wprowadza elementy opisu krajobrazu i mentalności ludności. Ujawnia on również cel napisania powieści (stworzenie Polakom ojczyzny duchowej), który w sposób bardzie bezpośredni wspomniany jest w Epilogu:

„Dziś dla nas, w świecie nieproszonych gości,
W całej przeszłości i w całej przyszłości
Jedna już tylko jest kraina taka,
W której jest trochę szczęścia dla Polaka,
Kraj lat dziecinnych! On zawsze zostanie
Święty i czysty, jak pierwsze kochanie,...”

Było to niezwykle istotne dla pozbawionych ojczyzny Polaków, którzy nie mogli na emigracji dojść do porozumienia w sprawie ratowania ojczyzny („Księgi narodu i pielgrzymstwa polskiego”). W obliczu tych faktów nie dziwi, że zamiast rzetelnego dokumentu powstała idylla.

Pierwszym i zarazem najpowszechniejszym elementem polskości w „Panu Tadeuszu” jest opis krajobrazu litewskiego. Barwne i rozbudowane fragmenty traktujące o łąkach, borach i polach są niezwykle plastyczne i bardzo przekonywujące. Wyzwalają w czytelniku chęć znalezienia się pośród bohaterów tej epopei. Stanowią jednocześnie znakomite tło do opisywanych wydarzeń i dodają im realizmu. Nie odnajdziemy tu jednak żadnych wad litewskiego krajobrazu, bowiem człowiek tak bardzo go spragniony nie jest po prostu w stanie ich dostrzec. Nie bez powodu autor wybrał na siedzibę sędziego tradycyjny drewniany dworek, który jednoznacznie kojarzy się z polskimi tradycjami. Razem z krajobrazem tworzy on wizerunek sielankowej wsi litewskiej.

Kolejnym elementem wskazującym na polskość utworu są bohaterowie reprezentowani głównie przez szlachtę. Wybór tej bardzo barwnej grupy społecznej wydaje się tu jak najbardziej odpowiedni. Szlachta od zawsze kojarzyła się z polskimi tradycjami i to nie bez powodu, bowiem stanowi ona najstarszą uprzywilejowaną klasę społeczną Polski. Oczywiście w tak dużej grupie ludzi zdarzali się zdrajcy ojczyzny, lecz generalnie szlachta polska charakteryzowała się patriotyzmem. Sędzia jest w utworze uosobieniem dobrego pana, który nie sprzeciwia się prawom natury i dobrze traktuje chłopów. Jest gościnny i kultywuje polskie tradycje. Jako przedstawiciel prawa rozstrzyga spory starając się doprowadzać do ugody. Bardzo istotna jest jego opowieść o dobrych obyczajach, będąca elementem kronikarskim. Stanowi ona swego rodzaju poradnik dla Polaków całego świata. Postawa sędziego wobec Rosjan i obcych zwyczajów, mody wskazuje jednoznacznie na jego patriotyzm i jest jednocześnie wzorem do naśladowania dla pozostałych. Autor ukazuje szlachtę w pozytywnym świetle. Wady, choć pokazane, traktowane są z pewnym przymrużeniem oka i wydają się być błahostką. Eksponowany jest za to fakt, że pomimo waśni szlachta jest gotowa współpracować dla dobra Polski.

W „Panu Tadeuszu” nie zabrakło również opisów strojów i obyczajów. Odnajdziemy tu stroje codzienne, bez nalotu francuskiej czy też rosyjskiej kultury, będące one wyrazem polskości wobec napływu zagranicznych rzeczy. Również w dworku nie odnajdujemy elementów obcych kultur. Obrazy polskich bohaterów narodowych na ścianach świadczą o patriotyzmie ich właściciela. Bardzo szczegółowy opis zastawy jest wyrazem uznania dla narodowej sztuki.

Do elementów polskości zaliczyć można także opisy wydarzeń i sytuacji charakterystycznych dla polskiej kultury. Przykładem jest tu scena polowania, będąca przypomnieniem tradycji narodowych. Zwyczaje i kultura są również ujęte w opisie parzenia kawy. Zadaniem tych scen jest przypomnienie Polakom o zamierającej już tradycji i być może namówienie ich do jej kultywowania.

Podsumowując w pełni zgadzam się ze słowami J.U. Niemcewicza. Pomimo faktu, że „Pan Tadeusz” jest idyllą to w pełni zasługuje na miano epopei narodowej. W atmosferze sielanki i z pewnym przymrużeniem oka Mickiewicz stworzył tu wizerunek państwa idealnego, oddając przy tym wiernie wiele z polskiej tradycji. W obliczu powszechnej emigracji i właściwie braku własnego państwa „Pan Tadeusz” stał się dla Polaków jedynym pełnym kontaktem z ojczyzną, czyli tym czego najbardziej potrzebowali.