Krainy geograficzne Polski i ich krótka charakterystyka (położenie, klimat, roślinność, wody, budowa geologiczna, gleby, rzeźba terenu, przemysł, rolnictwo, turystyka).

POBRZEŻA:
Położenie: Obszary nizinne przylegające do Bałtyku. Wydzielono: Nizinę Szczecińską, Pobrzeże Słowińskie, Pobrzeże Gdańskie, Żuławy Wiślane.
Klimat: Morski o łagodnych zimach i chłodnych latach. Ku wschodowi występuje wzrost kontynentalizmu klimatu. Występują bryzy. Jesienią i zimą częste sztormy.
Roślinność: Bory nadmorskie, łąki bagienne, wrzosowiska i roślinność wydmowa.
Wody: Znajdują się tu ujściowe odcinki Wisły i Odry. Liczne rzeki przymorskie, wypływające z pojezierza pomorskiego. Jeziora przybrzeżne i obszary bagienno-torfowiskowe.
Budowa geologiczna: Utwory polodowcowe, rzeczne, morskie i powstałe na wskutek budującej działalności wiatru. Nieliczne surowce mineralne: ropa naftowa i gaz ziemny, sole potasowe, i piaski.
Gleby: Bielice, brunatne i bagienne. Przy deltowatych ujściach Wisły i Odry- urodzajne mady.
Rzeźba terenu: Obszary równinne i pagórkowate o wysokościach do 100 m.n.p.m. Brzegi piaszczyste (plaże i wydmy) i klifowe.
Przemysł: Dominuje przemysł stoczniowy, elektromaszynowy i przetwórstwo rybne.
Rolnictwo: Przeważają uprawy ziemniaków i żyta, oraz hodowla bydła. Na lepszych glebach uprawy pszenicy i buraków cukrowych. W okolicach dużych miast rozwinęło się warzywnictwo. Dobrze rozwinięte rybołówstwo dalekomorskie i przybrzeżne.
Turystyka: Rozwija się gł. w lecie. Ma charakter wypoczynk. Powstały liczne miejscowości wypoczynk. i kąpieliska. Występują także ciekawe atrakcje przyrodnicze i kulturowe. Gł ośrodki: Szczecin, Gdańsk Malbork.
POJEZIERZA POLSKIE:
Położenie: Między pobrzeżami Południowobałtyckimi, a Nizinami Środkowopolskimi. Wydzielono pojezierza: Pomorskie, Wielkopolskie i Mazurskie.
Klimat: Zróżnicowany. Na pojezierzach: Wielkopolskim i Pomorskim o cechach morskich, na mazurach o cechach kontynentalnych. We wschodniej Wielkopolsce i na Kujawach zaznacza się stepowienie.
Roślinność: Przewaga borów sosnowych porastających piaski sandrowe i wydmy.
Wody: Liczne jeziora polodowcowe tworzące pojezierza. Sieć rzeczna ukształtowana przez lądolód- duże rzeki wykorzystują pradoliny, mniejsze dostosowały się do rzeźby terenu.
Budowa Geologiczna: Utwory polodowcowe( piaski, żwiry i iły). Bogactwa mineralne: surowce budowlane i ceramiczne, sól kamienna, wapienie, węgiel brunatny i ropa naftowa.
Gleby: Przeważnie bielicowe, brunatne i płowe. Na Kujawach i w okolicy Gniezna żyzne czarne ziemie.
Rzeźba terenu: Silnie urozmaicona, mająca charakter polodowcowy. Gł. elementy to: wał moren czołowych, równiny sandrowe, pradoliny i rynny polodowcowe. Występuje Strefowość form polodowcowych.
Przemysł: Gł. wydobywczy i przetwórczy uwarunkowany występowaniem soli kamiennej, wapieni, węgla brunatnego i ropy naftowej. W dużych miastach- elektromaszynowych, środków transportu i chemiczne
Rolnictwo: Najlepsze warunki naturalne na pojezierzu Wielkopolskim- uprawy ziemniaków i buraków cukrowych, hodowla bydła i trzody chlewnej. Pozostałe pojezierza- uprawa żyta, ziemniaków i lnu, oraz hodowla bydła. Rozwinięte jest również rybołówstwo śródlądowe.
Turystyka: Tereny atrakcyjne dla rozwoju turystyki letniej- urozmaicony krajobraz, liczne jeziora i duże powierzchnie leśne. Niektóre obszary bogate w zabytki związane z najstarszym okresem w historii Polski (okolice Gniezna).
NIZINY SRODKOWOPOLSKIE:
Położenie: Między pasem pojezierzy a Wyżynami Polskimi. Wydzielono niziny: Śląską, Mazowiecką, Podlaską i Polesie Lubelskie.
Klimat: W zachodniej części, o cechach oceanicznych, we wschodniej-kontynentalnych. Niewielkie opady( 500-800mm/rok). Wzrost rocznych amplitud temperatur ku wschodowi.
Roślinność: Obszary o największym stopniu wylesienia w Polsce. Na piaskach rosną bory sosnowe. Występują resztki dawnych puszcz( Knyszyńska, Kampinoska, Białowieska)
Wody: Duże rzeki maja charakter tranzytowy. Znaczne powierzchnie bagien i torfowisk, zwłaszcza we wschodniej części kraju. Brak pojezierzy.
Budowa geologiczna: Na powierzchni występują utwory polodowcowe rzeczne i jeziorne. Gł. bogactwa naturalne to: rudy miedzi, węgiel brunatny, gaz ziemny okruchowe surowce budowlane i ceramiczne.
Gleby: Przeważnie bielice, płowe, bagienne, brunatne. W dolinach dużych rzek- mady. Rzadkie czarne ziemie.
Rzeźba terenu: Przeważają równiny rozcięte przez szerokie doliny rzeczne i pradoliny. Większe wyniosłości tworzą jedynie Wał Trzebnicki i Wzniesienia Łódzkie. Powszechne są też wydmy.
Przemysł: Rozwinął się gł. w dużych miastach: Wrocław, Łudź, Warszawa, Białymstoku. Wokół nich powstały okręgi przemysłowe. W rejonach wydobycia rud miedzi i węgla brunatnego rozwinęło się górnictwo, hutnictwo i przemysł energetyczne.
Rolnictwo: Najlepiej rozwinięte ze względu na dobre gleby i korzystne warunki klimatyczne, na Nizinie Śląskiej, oraz wysoką kulturę rolna- na Nizinie Wielkopolskiej. Uprawie się pszenicę, buraki cukrowe, rzepak i ziemniaki. Hoduje się bydło i trzodę chlewną. Wokół dużych miast rozwija się intensywnie warzywnictwo i sadownictwo.
Turystyka: Gł. w dużych miastach, gdzie znajdują się liczne zabytki.
WYŻYNY POLSKIE:
Położenie: Między nizinami środkowopolskimi, a kotlinami podkarpackimi. Wydzielono: Wyżynę śląską, Krakowsko-Częstochowską, Nieckę Nidziańską, Kielecko-Sandomierską, lubelską i roztocze.
Klimat: Silnie zróżnicowany. W zachodniej części występuje oddziaływanie morskich mas powietrza, a ku wschodowi następuje wzrost kontynentalizmu klimatu. Warunki klimatyczne wyżyny Śląskiej zostały silnie przeobrażone w skutek działalności gospodarczej.
Roślinność: Tereny przeważnie bezleśne. Resztki grądów, buczyn i puszcz jodłowych. Większe kompleksy leśne: Puszcza świętokrzyska i Solska.
Wody: Siecz rzeczna rzadka, a cieki niewielkie i ubogie w wodę. W niektórych rejonach silne zanieczyszczenie wód(wyżyna śląska). Obszar źródłowy Warty, Pilicy i Nidy, Wieprza i małej Panwi. Sztuczne zbiorniki wodne: Starachowicki, Poraj oraz stawy hodowlane w okolicach Krasnobrodu i Tomaszowa Lubelskiego.
Budowa geologiczna: Różnorodne skały osadowe(piaskowce, zlepieńce, wapienie, margle itp.). Liczne bogactwa mineralne: węgiel kamienny, rudy cynku i ołowiu, rudy żelaza, skały budowlane(piaskowce, zlepieńce) oraz surowce chemiczne(wapienie gipsy i kreda).
Gleby: Zróżnicowane zależnie od podłoża, na którym się rozwinęły(różne odmiany rędzin, czarnoziemy, gleby brunatne mady, bielice).
Rzeźba terenu: Silnie urozmaicona, uwarunkowana różnorodnością występujących tu skał i bogatą przeszłością geologiczną. Teren przeważnie falisty z wyraźnymi wyniosłościami powierzchni ziemi(wyżyna Krakowsko-Częstochowska, góry świętokrzyskie, Roztocze) oraz obniżeniami(Niecka Nidziańska).
Przemysł: Wykazuje silne zróżnicowanie regionalne. Najsilniej rozwinięty na Wyżynie Śląskiej nieco słabiej na wyżynie Kielecko-Sandomierskiej i Lubelskiej. Uwarunkowany istnieniem bogatej bazy surowcowej( górnictwo, hutnictwo). W dużych miastach rozwinęły się różne gałęzie przemysłu przetwórczego i lekkiego
Rolnictwo: Uwarunkowane występowaniem dobrych gleb i tradycjami. Najlepiej rozwinięte na wyżynie Lubelskiej, Kielecko-Sandomierskiej i w Niecce Nidziańskiej. Uprawia się pszenicę, buraki cukrowe, rzepak, tytoń, chmiel. Silnie rozwinięte jest też warzywnictwo i sadownictwo.
Turystyka: Rozwinęły się gł. Na obszarach słabo przekształconych przez człowieka, tam gdzie występują przyrodnicze i kulturowe atrakcję turystyczne. Gł. rejony to jura Krakowsko-Częstochowska, góry Świętokrzyskie, okolice Kielc oraz Lublin i Zamość.

KOTLINY PODKARPACKIE:
Położenie: Między Wyżynami Polskimi, a Karpatami. Wydzielono: Kotlinę Oświęcimską, Bramę Krakowską i Kotlinę Sandomierską.
Klimat: Łagodny, o cechach kontynentalnych. Kraina ta należy do najcieplejszych regionów w Polsce.
Roślinność: Region słabo zalesiony. Duże kompleksy leśne występują jedynie w Kotlinie Sandomierskiej na podłożu piaszczystym (Puszcze: Sandomierska i Solska)oraz na wschód od Krakowa(Puszcza Niepołomicka).
Wody: Region jest odwadniany przez Wisłę i jej Karpackie dopływy. Występują tu częste powodzie wiosenne i letnie.
Budowa geologiczna: Zapadlisko przedgórskie wypełnione iłami i piaskami morskimi, na których zalegają osady rzeczne. Liczne surowce mineralne: sól kamienna, gips, siarka, gaz ziemny, ropa naftowa.
Gleby: Przeważnie bielice, brunatne i płowe. W południowej części Kotliny Sandomierskiej ciągnie się pas czarnoziemów.
Rolnictwo: Uprawia sie pszenicę, żyto i ziemniaki. Rozwinięte warzywnictwo i sadownictwo. Hoduje się bydło i drób.
Rzeźba terenu: Obszar równinny i falisty, otoczony wyraźnymi progami Pogórza Karpackiego i Wyżyn Polskich. Kotliny rozcięte przez Karpackie dopływy Wisły, między którymi występują płaskowyże. W Kotlinie Sandomierskiej znajdują się duże pola wydmowe.
Przemysł: Zachodnia część Kotlin wykazuje silne powiązanie z GOP-em (przemysł energetyczny, chemiczny i elektromaszynowy oraz górnictwo).We wschodniej części Kotlin uwarunkowany istnieniem bazy surowcowej (siarki, gipsu, gazu ziemnego i soli kamiennej).Rozwinięte także przetwórstwo tych surowców oraz przemysł elektromaszynowy i środków transportu.
Turystyka: Najatrakcyjniejsze są miasta, w których występują cenne zabytki i inne obiekty kulturowe. Największym ośrodkiem jest Kraków. pozostałe ośrodki to :Baranów Sandomierski, Sandomierz, Oświęcim, Wieliczka

KARPATY:

Położenie: W południowej Polsce. Wydzielono: Tatry, Pieniny i Podhale tworzące Karpaty Wewnętrzne oraz Beskidy, Bieszczady i Podgórze Karpackie wchodząće w skład Karpat Zewnętrznych.
Klimat: Górski, zależy do wysokości n.p.m. Występują piętra klimatyczne cechujące się spadkiem temperatury, wzrostem ilości opadów wraz z wysokością.
Roślinność: Zróżnicowana, tworzy wyraźne piętra roślinne: regiel dolny, regiel górny, kosodrzewina, hale, turnie. Dominują lasy świerkowe.
Wody: Główny obszar źródliskowy rzek polskich. Góry te należą prawie w całości do dorzecza Wisły. Zmienne stany wód w ciągu roku. Na większych rzekach wybudowano jeziora zaporowe (Porąbka, Tresna, Czorsztyńskie, Różnowskie, Czchowskie, Myczkowskie i Solińskie). Występują wody mineralne.
Budowa geologiczna: Zróżnicowana; Karpaty Zewnętrzne- łupki, piaskowce i zlepieńce (flisz); Karpaty Wewnętrzne- granity, piaskowce, wapienie. Typowe góry fałdowe. Bogactwa mineralne: ropa naftowa, gaz ziemny, wody mineralne i skały budowlane.
Gleby: Przeważnie górskie. Na podłożu wapiennym występują rędziny, w dolinach większych rzek mady. Na Pogórzu Karpackim czarnoziemy, rozwinięte na lessach.
Rzeźba terenu: Zróżnicowana, uwarunkowana budową geologiczną. K.Z.- grzbiety górskie o kopulastych kształtach, kotliny śródgórskie. K.W. rzeźba wysokogórska (Tatry) oraz rozwinięte w skalach wapiennych (Pieniny).
Przemysł: Głównie-przetwórczy, elektromaszynowy, środków transportu,, drzewny, papierniczy, włókienniczy, odzieżowy. Słabo rozwinięte i zanikające górnictwo ropy naftowej, gazu ziemnego i surowców skalnych.
Rolnictwo: ograniczone słabymi glebami i niekorzystnymi warunkami klimatycznymi. Uprawia się ziemniaki, żyto, owies. Na lepszych glebach Podgórza uprawy pszenicy. Rozwinięte jest sadownictwo, warzywnictwo, przetwórstwo warzyw i owoców. Hoduje się bydło i owce.
Turystyka: Największy region turystyczny w kraju. Rozwinięta jest turystyka piesza, samochodowa, stacjonarna, narciarstwo, uzdrowiska. Główne regiony turystyczne to: Tatry, Pieniny, Beskid Śląski, Żywiecki, Sądecki, Bieszczady.


SUDETY I PRZEDGÓRZE SUDECKIE:

Położenie: W południowo-zachodniej Polsce. Wydzielono: Przedgórze Sudeckie i Sudety, dzieląc je na Zachodnie, Środkowe i Wschodnie.
Klimat: Kształtowany przez morskie masy powietrza. W Sudetach-typowo górski - chłodny i wilgotny, na Przedgórzu - ciepły i wilgotny. Występują typowe pietra klimatyczne.
Roślinność: Występuje typowa piętrowość roślinna (regiel dolny, regiel górny, kosodrzewina i hale). Są to przeważnie sztuczne zbiorowiska roślinne. Duże powierzchnie zajmują lasy świerkowe. Powszechne są torfowiska.
Wody: Rzeki małe, należące głównie do dorzecza Odry. Zmienne stany wód w ciągu roku. Nieliczne zbiorniki zaporowe. Niektóre rzeki silnie zanieczyszczone. Powszechne wody mineralne.
Budowa geologiczna: Różnorodne skały różnego wieku tworzące tzw. mozaikowa budowę geologiczną. Typowe góry zrębowe. Liczne surowce mineralne: węgiel kamienny, brunatny, surowce skalne, baryt, fluoryt, itp.
Gleby: W Sudetach przeważnie górskie, brunatne i bielicowe. Na przedgórzu –czarnoziemy, brunatne i płowe.
Rzeźba terenu: Uwarunkowana budową i długą przeszłością geologiczna. Występują rożne typy krajobrazów i form terenu (rozległe masywy górskie, kopulaste wzniesienia, stożki powulkaniczne, strome ściany skalne, kotliny śródgórskie). Trzy pasy rzeźby: właściwe Sudety w obrębie których znajdują się duże kotliny, Podgórza sudeckie oddzielone od Podgórza krawędzią sudecka. Przedgórze to obszar falisty z licznymi izolowanymi wzniesieniami.
Przemysł: Silnie rozwinięty i zróżnicowany. Dominuje przemysł wydobywczy węgla brunatnego oraz surowców skalnych, energetyka, przemysł przetwórczy, hutniczy, szklarski, włókienniczy, odzieżowy, środków transportu i chemiczny.
Rolnictwo: W Sudetach słabo rozwinięte (niekorzystne warunki klimatyczne, glebowe i urozmaicona rzeźba terenu). Uprawia się Zyto i ziemniaki, hoduje bydło i owce. Na Przedgórzu występują korzystne warunki do rozwoju rolnictwa. Uprawia się pszenice, buraki cukrowe, hoduje się bydło. Dobrze rozwinięte jest warzywnictwo i sadownictwo.
Turystyka: Silnie rozwinięta ze względu na korzystne walory przyrodnicze i kulturowe oraz dobrze rozwiniętą bazę turystyczną. Główne regiony: Ziemia Jeleniogórska i Ziemia Kłodzka. Rozwinięta jest głównie turystyka piesza i narciarstwo oraz coraz bardziej popularna agroturystyka.

Źródło: Geografia Polski 3, podręcznik dla gimnazjum, Edward Dudek, Jan Wójcik.