Miłość jako żywioł budujący i niszczący w życiu człowieka
Pytanie o naturę miłości należy do najstarszych jakie zadaje sobie człowiek. To uczucie zarazem najtrudniejsze jak i najpiękniejsze. Ze względu na swoja potęgę jest to temat najczęściej poruszany przez twórców różnych epok. Utwierdza mnie to w przekonaniu, że nie potrafimy żyć nie kochając, jednakże to najdoskonalsze może mieć na nas wpływ zarówno budujący jak i destrukcyjny. Aby odkryć tajemnicę tego uczucia należy wnikliwie przyjrzeć się utworom z różnych epok, co ma na celu podkreślenie tendencji i nurtów rządzących w danym okresie.
Rozpocznę od analizy średniowiecznej miłości destrukcyjnej na przykładzie dziejów „Tristana i Izoldy”. Owa celtycka legenda ukazuje historię miłości tragicznej, choć odwzajemnionej. Tristan, siostrzeniec króla Marka wiózł Izoldę do króla, którego żoną miała zostać. Młodzi przez pomyłkę wypili miłosny napój. Miłość obojga jest tak wielka, że przestają być ważne prawa i zwyczaje, wierność i przyjaźń. Miłość kochanków jest uczuciem silniejszym od ich własnej woli. Choć kochankowie wiedzą, że zdradzają i oszukują to jednak są oni bezsilni wobec przeznaczenia. Spotykają się potajemnie kłamią. Stają się niewolnikami miłości. Niszczy życie obojga bohaterów. Los obojga jest z góry przesądzony. Owa miłość musi ich zniszczyć, burzy bowiem moralny ład świata. Wydaje się, że śmierć uwolni ich od cierpień, jednak dwa drzewa splecione gałęziami przy grobach kochanków są świadectwem zwycięstwa miłości nad śmiercią. Miłość pełni tutaj rolę destrukcyjną, jednakże z drugiej strony jest źródłem wielkiego szczęścia. Utwór jest uniwersalny utworem o miłości wielkiej, wszechogarniającej i niepowtarzalnej. To piękna i baśniowa opowieść oddająca głębię i silę miłości.
Problem miłości i honoru porusza Corneille’a w utworze „Cyd”. Dzieło ukazuje rozterki Chimeny, która musi wybrać pomiędzy miłością, a honorem rodu. Pragnie kary dla Rodryga za zabicie jej ojca, a jednocześnie chce go ocalić. Cała historia kończy się szczęśliwie jednak pojawia się pewien wniosek. Otóż życie bohaterów byłoby o wiele łatwiejsze gdyby nie to potężne uczucie. Z pewnością ułatwiłoby to dokonanie wszelkiego wyboru. Ostatecznie miłość Chimeny można nazwać destrukcyjną.
Temat miłości nabiera szczególnej wagi w literaturze sentymentalizmu, co wiąże się z propagowaną koncepcją człowieka czułego. Miłość jest dla romantyków najsilniejszą, najpiękniejszą i jednocześnie najbardziej dramatyczną z ludzkich namiętności. Jest ona nie tylko przyczyną najwyższych uniesień lecz także źródłem cierpienia. Jest to miłość niemożliwa do spełnienia, której sprzeciwia się porządek społeczny, obyczajowość i rozsądek. Tak naprawdę romantycy kochali wyidealizowane bóstwa, twory własnych imaginacji i pragnień i to jest właśnie najtragiczniejsze. Miłość romantyczna to uczucie destrukcyjne, niszczące, utrudniające dokonanie właściwych wyborów.
Tytułowy bohater powieści poetyckiej „Giaur” Goerga Byron’a zakochał się ze wzajemnością w jednej z żon Hassana, który dowiedziawszy się o zdradzie ukarał Leilę śmiercią. Giaur zamordował Hassana. Po sześciu latach zamieszkał w klasztorze i zmarł. Miłość była wszystkim co posiadał Giaur, toteż nie potrafił pogodzić się ze strata ukochanej. Miłość do niej nadawała sens jego życia, była wszystkim co posiadał. Ostatecznie zabicie Hassana nic nie pomogło. Zbrodnia, którą popełnił w wyniku burzy gwałtownych uczuć na zawsze zaciąży na jego życiu. Od tej poru Giaur stanie się samotnikiem, będzie unikał ludzi. Do samej śmierci nie zazna już nigdy spokoju, ukojenia ani pocieszenia.
Powieścią ukazującą walkę o nieszczęśliwą miłość, o której opisując siłę miłości nie można zapomnieć jest utwór „Cierpienia młodego Wertera” Goetego. Powieść ma formę listów pisanych przez bohatera do przyjaciela. Werter zakochuje się w Lottcie. Ich uczucie realizuje się we wspólnym słuchaniu muzyki, czytaniu wierszy. Lotta stanowi swego rodzaju drugie „ja” Wertera, który postrzega swoją ukochaną wręcz jako anioła. Młodzieniec widzi w niej same zalety, rozpamiętuje najdrobniejsze szczegóły jej urody. Ubarwia jej słowa, gesty, zachowanie. Jego miłość jest namiętna ale platoniczna. Uczucie wypełnia go całkowicie i bezmiernie, czuje się uszlachetniony i wzbogacony. Pomimo pewnego uczucia jakim Lotta darzy Wertera, wychodzi ona za mąż za Alberta, człowieka sumiennego. Werter nękany pochłaniającym go uczuciem, ma wrażenie, że traci zmysły, traci panowanie nad sobą. Pogrąża się w obsesyjnym myśleniu o Lottcie. Bohater patrzy na świat poprzez swoje cierpienie i rozpacz. Życie dookoła wydaje mu się być nędzne, marne, przyziemne. Opętany przez rozpacz nie potrafi się czymkolwiek zająć, słucha tylko serca. Zwiększająca się depresja powoduje coraz częstsze myśli o popełnieniu samobójstwa, tak też się stało. Miłość dla Wertera była uczuciem wszechogarniającym. Lotta jest tą jedyną, wybraną, pokrewna duszą. Jednakże wewnętrzne czynniki udaremniają połączenie kochanków. Owa wspaniała miłość staje się uczuciem destrukcyjnym, popychającym w obłęd i powodującym samozagładę.
Epoka romantyzmu wytworzyła specyficzny model miłości. Jest to uczucie obsesyjne, dla którego człowiek jest gotów popełnić zbrodnię, a nawet odebrać sobie życie. W „Dziadach IV” Adam Mickiewicz zawiera przestrogę przed niebezpieczeństwem miłości. Jest to wielki monolog zrozpaczonego po utracie ukochanej Gustawa, wygłaszany w noc święta zmarłych w mieszkaniu księdza. Wspomina on swoją młodość, ślub ukochanej z innym człowiekiem i własną śmierć. Dwoje ludzi łączyła zgodność ideałów i poglądów, różniło natomiast pochodzenie. Uczucie miłości zostało tu ukazane jako wyjątkowe i tragicznie niszczące bohatera. Gustaw doskonale rozumie, że poprzez czytanie dzieł epoki romantyzmu wyidealizował swoja kochankę, stworzył własny nierealny obraz. Druga połowa okazała się być „puchem marnym”, „wietrzną istotą”. Główny bohater buntuje się przeciw ówczesnym konwencją. Wyzwoleniem z udręk duszy może być już tylko śmierć.
Należy jednak podkreślić, iż miłość romantyczna to nie tylko uczucie tragiczne i destrukcyjne, to jednocześnie uczucie twórcze i inspirujące do działania.
Kolejnym wartym przytoczenia utworem Adama Mickiewicza jest „Konrad Wallenrod”. Utwór ten jest przykładem miłości niezwykle inspirującej. Uczucie łączące Konrada i Aldonę jest nieszczęśliwe z powodu przyczyn zewnętrznych i z powodu ich własnego wyboru. Główny bohater dla dobra ojczyzny jest gotów poświęcić swoja miłość. Bohater wybiera drogę podstępu i zdrady, robi wszystko dla dobra ojczyzny. Poświęcając swój honor, dumę i życie Wallenrod wypełnia swa historyczną misję, ale jednocześnie przegrywa swoje życie. Czy Konrad byłby zdolny do podjęcia takiej decyzji, gdyby nie miłość i wsparcie Aldony. Zapewne owe uczucie dodawało sił bohaterom.
Historię bohatera przechodzącego nieszczęśliwą miłość przytacza Juliusz słowacki w utworze „Kordian”. Główny bohater zostaje odrzucony prze Laurę, ironicznie traktującą jego uczucie. Uczucie Kordiana w stosunku do Laury jest pochłaniające, bohater nie poddaję go żadnym kalkulacją. Opanowało go całkowicie. Następnie rozczarowuje go Wioletta, która kocha go tylko ze względu na posiadany prze niego majątek. Poszukiwanie arkadyjskiej miłości skończyło się niepowodzeniem. Jednakże te przeżycia zrodziły chęć działania. W głównym bohaterze rodzi się inspiracja.
Komedie Fredry ukazują cierpienie i tragizm związany z niespełnionej miłością. Jego „Śluby panieńskie” zrywają z rozpaczą na rzecz udanej miłości, młodzieńczej i szczęśliwej. Młodzi bohaterowie dojrzewają do miłości, nie są od razu popychani w wielkie uczucia. Zakochany Gustaw zdobywa miłość Anieli. Pomaga tez Albinowi i Klarze. Miłość bohaterów jest po prostu czysta i mocna, niosąca radość. Wszystko się dobrze kończy, do czego przyczynie się twórca moc „magnetyzmu serc”. Utwór ten jest przykładem zerwania z dawnym stereotypem miłości, jest nowym spojrzeniem na to uczucie. Miłość nie jest już celem życia, źródłem samobójstwa, nie jest wyniesiona na najwyższe ołtarze. Według Fredry miłość jest szlachetna i prawa.
Miłość w powieściach pozytywistycznych jest siłą która pozwala na osiągnięcie szczęścia, gwarantuje powodzenie w życiu rodzinnym, daje stabilizację i poczucie bezpieczeństwa.
Wątek miłosny w powieści Elizy Orzeszkowej „Nad Niemnem” oparty jest na motywie mezaliansu. Potępione tu zostają romanse i uczucia dalekie od rzeczywistości. Miłość spełnioną i szczęśliwa połączyła Jana i Cecylię, Jana i Justynę. Zwyciężyło tu prawdziwe i realne uczucie łącząc zwaśnione rody. Justyna Orzelska w przeciwieństwie do Marty, która wyrzekła się miłości, szczęśliwie wychodzi za mąż za Jana Bohatyrowicza. Ich związek będzie stanowić nadzieje na wyjście z kryzysu i budowanie nowego społeczeństwa bez przesądów klasowych. Miłość młodych jest inspirująca i twórcza. Wiedzą oni czego oczekują od życia, do czego będą wytrwale dążyć.
Jednym z głównych wątków ukazanych w „Potopie” Henryka Sienkiewicza jest miłość Andrzeja Kmicica do Oleńki. Dzięki temu uczuciu Kmicic przechodzi wewnętrzną przemianę z hulaki, awanturnika i łotra przeistacza się w oddanego patriotę. Zyskuję w ten sposób w oczach ukochanej Oleńki. Bohater aby dowieść swojego oddania uczestniczy w wielu bitwach. Owe uczucie dodaje mu sił na polu bitwy, czyni z niego wartościowego człowieka.
Powieść Bolesława Prusa pt. „Lalka” prezentuje dzieje miłości galanteryjnego kupca do arystokratki. Uczucie, którym Stanisław darzy zimną i dumną kobietę niszczy życie bohatera, powoduje męki i cierpienia, czyni z niego człowieka zniewolonego. Oblubienica rujnuje całe jego życie, ale uczucie jest silniejsze. Można jednak stwierdzić, że miłość zainspirowała go twórczo, gdyż dzięki niej zdobył pieniądze i prestiż społeczny, rozpoczął działalność finansową i charytatywną. Ostateczny jego los autor pozostawił otwarty. Być może Stanisław nie zginął samobójczą śmiercią, może wyzwolił się spod mocy nieszczęsnego uczucia i stał wartościowym człowiekiem rozwijając swoje olbrzymi możliwości.
W literaturze europejskiej warto zwrócić uwagę na temat miłość poruszony w „Zbrodni i karze” Fiodora Dostojewskiego. Na pierwszy plan wysuwa się uczucie łączące dwóch grzeszników, a zarazem ofiary życia: Sonię i Roskolnikowa. Miłość Soni staje się źródłem ocalenia duchowego Rodona, ukazuje mu drogę pokuty, pomaga pokonać pychę i na nowo przywraca wiarę. Sonia dobrowolnie towarzyszy ukochanemu w jego karze za morderstwo- pokucie na Syberii. Wierzy w jego dobroć i dzięki temu pomaga mu powrócić do wspólnoty i wydobyć się z dna niewiary.
Motyw miłości jest niezwykle obecny w świecie filmu i teatru. W każdym z nas drzemie pragnienie miłości, toteż sale kinowe przyciągają wielu widzów. Na moją uwagę zasłużyła ekranizacja powieści R.R Toliena pt. „Władca Pierścieni”. Prawdziwa miłość łącząca Arwenę i Aragorna poruszyła serca wielu widzów. Aragorn to człowiek mężnego oblicza. Swoim patriotyzmem pragnie odkupić winy swoich przodków. Głównym motorem napędowym do jego walki jest miłość Aragorna do elfickiej księżniczki. Arwena wyrzeka się dla ukochanego nieśmiertelności. Aragron walczy o ocalenie świata tocząc wiele niebezpiecznych bitew. Po zakończeniu wojny o pierścień Aragorn zostaje królem i poślubia Arwenę. Miłość łącząca oboje stała się siłą budującą i niezwykle twórczą. Pomaga im przezwyciężyć wszystkie przeciwności, nawet takie jak groźba zagłady świata. Film ukazuje przykład miłości niezwykle czystej, wręcz idealnej.
Miłość to uczucie najpiękniejsze, a zarazem najtrudniejsze, toteż odpowiedź na pytanie o jej naturę nie jest jednoznaczne. Zbierając materiały do tej pracy i przyglądając się tendencja epokowym, doszłam do wniosku, iż miłość potrafi wyzwolić w człowieku niespożyte siły. Wykorzystanie tej „magii” zależy od samego człowieka. Miłość może stanowić żywioł niszczący, tak jak miało to miejsce w przypadku romantyków. Zamykała ona zakochanego w świecie idealnych wyobrażeń, w świecie cierpienia i niespełnienia, a nie rzadko prowadziła do śmierci. Miłość może również stanowić siłę twórczą. To ona pobudza go do działania, kształtuje jego postawę, skłania do poświęceń, jest natchnieniem. To najsilniejsze uczucie znane człowiekowi, jest piękne i potrzebne człowiekowi w każdej formie. Niezwykła dwoista natura miłości będzie zawsze częścią naszego życia, będzie stanowić inspirację.
Bibliografia
1) „ Szkolny słownik tematów literackich” J. Matoszko
2) „ Motywy literackie” cz. 2 Katarzyna Józefczyk 2001 W-wa
3) „ Literatura – Romantyzm” Stanisław Makowski WsiP Warszawa 1993
4) „ Ossolineum Zarys dziejów literatury Polskiej” J. Kleiner W. Maciąg 1972
5) „ Świat człowieka” wydawnictwo szkolne PWN 2000
- świat średniowieczny
- świat nowożytny : oświecenie i romantyzm
- świat nowoczesny