Reformy XVIII w., przemiany społ-ekom, schyłek I RP, Stany Zjednoczone, rewolucja frans, sejm wielki, insurekcja - ściąga

REFORMY
-PRUSY
*Fryderyk I (1701)- system podatkowy, kontrola państwa nad rzemiosłem i handlem, rozbudowa administracji, pozbawienie szlachty wpływu na rządy
*Fryderyk Wilhelm I(1713-40)- reforma wojska- regularny żołd, jednolite umundurowanie, koszary, opieka nad inwalidami
*Fryderyk II(1740-86)- armia kantonowa, rozwinięcie przemysłu i rolnictwa, ściągnięcie obcych rzemieślników i osadników, osadzanie kolonistów na terenach zdobytych (Śląsk, Pomorze Gdańskie)
-AUSTRIA
*Maria Teresa (1740-80)- rozwój ziem austriackich, czeskich i węgierskich, reszta wysokie podatki i rekruci do armii, ujednolicenie administracji, język urzędowy niemiecki, stanowiska dla Niemców i przyjaciół Habsburgów, poparcie dla rozwoju przemysłu i handlu, Węgry rolniczym zapleczem, reforma szkolnictwa, szkoły z nowoczesnym programem wyjęte spod kościoła, podporządkowanie kościoła władzy, rozwiązanie klasztorów, księża urzędnikami
*Józef II(1765-90)- surowa polityka wobec kościoła tzw. Józefinizm, wolność sumienia i wyznania na podst. Patentu tolerancyjnego (1781), zniesienie poddaństwa chłopów, kodyfikacja prawa (1769)
-ROSJA
*Aleksy Michjłowicz- powiększenie liczby podległych sobie rad, , podporządkowanie prawosławnej cerkwi, utworzenie piechoty i oddziałów strzeleckich
*Piotr I (1682-25)- ograniczenie roli bojarów i szlachty, szczeble kariery wojskowej i urzędniczej , tworzenie manufaktur, poszukiwanie złóż metali na Uralu, odkrycia geograficzne, budowa floty, powiększenie armii, zreformowanie jej na wzór pruskiej, budowa Petersburga, tytuł imperatora Wszechrosji 1721, zakładanie szkół rachunkowych i zawodowych, powołanie Akademii nauk i Akademii Sztuk Pięknych, zwycięstwo w wojnie północnej, wzrost wpływów w Polsce
*Katarzyna II(172-96)- umocnienie wpływów w Polsce, pokonanie Turcji 1774 (dostęp do Morza Czarnego), podboje krajów azjatyckich, zlikwidowanie reszty Siczy zaporoskiej, rządy ?samodzierżawia?,
STANY ZJEDNOCZONE
MASSACHUSETTS, NEW HAMPSHIRE, CONNECTICUT- najbardziej rozwinięte, przemysł metalurgiczny, tekstylny, miasta, szkoły, towarzystwa oświatowe, gazety, poczta
PENSYLWANIA, NEW YORK- dążyły do rozwoju, farmy eksportujące zboże i mięso,
KALIFORNIA, GEORGIA, WIRGINIA-plantacje tytoniu, bawełny, ryżu
POWODY BUNTU
-obciążenia podatkowe, monopole, zakazy nakładane przez rząd brytyjski
-chęć swobodnego handlu, działalności gospodarczej i reprezentacji w parlamencie brytyjskim
-mieszanie się rządu w stosunki z Indianami
-podatki ściągane na wojsko
-1764 surowe przepisy celne, opłata stemplowa od wszelkich aktów urzędowych, przesyłek i druków
-cło na herbatę, szkło i ołów
-1773 Tea Act zezwala kampanii Wschodnioindyjskiej na handel herbatą z pominięciem kupców brytyjskich i amerykańskich ( w odpowiedzi bostońska herbatka)
4.07.1776- DEKLARACJA NIEPODLEGŁOŚCI STANÓW ZJEDNOCZONYCH AMERYKI (Jefferson)
1777- klęska wojsk brytyjskich pod Saratogą
1778- podpisanie w Paryżu umowy o pomocy i przyjaźni Stanów i Francji przez Franklina
1781- kapitulacja korpusu gen. Cornwallisa pod Yorktown
1783- uznanie przez UK klęski
KONGRES
*senat- 2 senatorów ze stanu
*izba reprezentantów- proporcjonalnie do liczby ludności
PREZYDENT
*głowa państwa
*szef rządu (polityka zagraniczna i wewn.)
*naczelny wódz armii i floty
*powołujący ministrów-sekretarzy stanu
*wybierany na 4 lata w powszechnych wyborach 2-stopniowych
SĄD NAJWYŻSZY
*7 sędziów mianowanych przez prezydent wśród kandydatów senatu
PRZEMIANY SPOŁ.-EKONOM.
ADAM SMITH- propagator gospodarki wolnorynkowej, autor Bogactwo Narodów, swoboda handlu i poczucie konkurencji prowadzą do zwiększenia produkcji dóbr i bogactwa społeczeństwa
RICHARD TREVITHICK/GEORGE STEPHENSON- pierwsza lokomotywa na szynach (1797)
PATRICK BELL- mechaniczna żniwiarka 1826
PIERRE PROUDHON- zwolennik likwidacji władzy państwowej, krytyka wszelkiej własności jako źródła różnic społecznych
LOUIS AUGUSTE BLANGUI- żądał dla robotników praw obywatelskich i prawa do pracy
KAROL MARKS/ FRYDERYK ENGELS- Manifest Komunistyczny 1848, źródłem postępu jest walka klas, niemożliwe jest pogodzenie interesów klas (prawa własności), wezwanie robotników do rewolucji
U SCHYŁKU I RZECZYPOSPOLITEJ
FAMILIA- obóz magnacki , rodzina Czartoryskich i Poniatowskich
- powiązanie Czartoryskich Rosją, słabe zorientowanie co do Katarzyny II , poparcie jej dla St. A. Poniatowskiego (1764-95), brak zezwolenia na szersze reformy
-powołanie komisji skarbowej i wojskowej
-zlikwidowanie instrukcji sejmikowych
-głosowanie w sprawach ekonom. i skarbowych
-cło generalne ograniczające przywileje handlowe szlachty
-król u trzymuje konfederacje, namiastka rządów: król i narady z ministrami, reforma monetarna, mennica w Wawie, miejskie komisje tzw. dobrego porządku mające podnieść z upadku miasta królewskie, Komisja Kruszcowa do badanie zasobów złóż ród, 1764 poczta królewska
OBÓZ HETMAŃSKI- na czele hetman Józef Potocki, a po śmierci Jan Klemens Branicki, Wacław Rzewuski
KONFEDERACJE
-kwestia innowierców jako pretekst powstrzymania reform
-sejm 1766 innowiercy występują do króla z prośbą o równouprawnienie, , poparcie Katarzyny II
-odmowa króla w obawie przed katolicką szlachtą
-konfederacje w Słucku i Toruniu 1767, ochrona armii rosyjskiej
-rosyjski ambasador Mikołaj Repnin popiera ochronę praw katolików a tym samym konfederacji w Radomiu
-król zaprzestaje reform i poddaje się carycy
-rozpędzenie radomian i zmuszenie króla do podpisania zgody na równouprawnienie
-prawa kardynalne (1768) nienaruszalność ustroju, liberum veto, wolna elekcja, prawo wypowiadania posłuszeństwa królowi, wyłączne prawo szlachty do urzędów i całkowita zwierzchność nad chłopami
-luty 1768 konfederacja w Barze w obronie wiary, wsparcie Francji i Turcji, próba zamachu na króla- kompromitacja w oczach Europy, wojna i wzrost obciążeń pańszczyźnianych- bunt chłopski na Ukrainie- koliszczyzna
-projekt rozbioru wysunięty przez Fryderyka II, zgoda Rosji i Austrii
-5.08.1772 ? Rozbiór Rosja (92 tys 1,3 mln): na wschód od linii Dźwiny i Dniepru, Austria(83 tys, 2,6 mln): ziemie płd. Polski po Wisłę i Zbrucz, Prusy (36 tys 580 tys): Prusy Królewskie bez Gdańska i Torunia, Warmia, część Wielkopolski i Kujaw
-zatwierdzenie przez sejm rozbiorowy 1773 Adama Ponińskiego,
-powołanie Rady Nieustającej 1775 , 5 ministerstw: interesów cudzoziemskich, policji, wojskowości, sprawiedliwości, skarbu
-utworzenie Komisji Edukacji Narodowej, reforma armii ? wyszkolenie przez najlepszych oficerów
REWOLUCJA FRANCUSKA
PRZYCZYNY
-nadszarpnięcie zasobów finansowych przez wojny
-słabo rozwinięty system dróg, różnice gospodarcze, rozbudowana administracja pozbawiała skarb państwa dochodów
-rozrzutny dwór
-utrzymanie państwa na barkach stanu trzeciego- podatki
-nieudane próby równego opodatkowania przez Neckera, Colonne?a, Brienn?a
-powtarzające się susze, powodzie, klęski nieurodzaju (1788-89), bunty plebsu, napady na dwory i pałace
-rywalizacja z Habsburgami i UK, utrata posiadłości zamorskich, wojny o niepodległość Stanów
-traktat handlowy brytyjsko-francuski z 1786 znoszący cła między państwami
PRZEBIEG
-5.05.1789 zwołanie Stanów Generalnych- Ludwik XVI odrzuca propozycje obrad wszystkich stanów, stan trzeci obraduje oddzielnie pod nazwą Zgromadzenia Narodowego, król ustępuje i 9.07 stany łączą się w Zgromadzenie Narodowe Konstytucyjne (Konstytuanta)
-14.07.1789 tłum napada na Bastylię w odpowiedzi na próby uzbrojenia armii przez króla, żądanie chleba wolności i reform , stworzenie Gwardii Narodowej przez La Fayette?a, Wielka Trwoga- plebejskie wystąpienia (20.07-6.08)
-4.08 zniesienie przez Konstytuantę przywilejów feudalnych i ustanowienie równości politycznej obywateli
-26.08- uchwalenie Deklaracji Praw Człowieka i Obywatela- wolność, własność, równość, braterstwo, 3-podział władzy
-odmowa króla zatwierdzenie Deklaracji, tłum kobiet rusza na Wersal i zmusza króla do przenosin do Paryża
-reformy gospodarcze- zniesienie cła wewn., dziesiętny system miar i wag, podatki dla szlachty i duchowieństwa, przejęcie ziem kościelnych, wyemitowanie papierowych asygnat
KLUBY POLITYCZNE
LEWICA
-demokraci- Robespierre, Mirabeu, Klub Kordylierów (1790) Danton, Marat
*radykalne reformy społeczne
*równe prawa wyborcze
*ustrój republikański
-patrioci-konstytucjonaliści- La Fayette, Sieyes, Talleyrand-Stowarzyszenie Roku 1789, Klub Fejantów (91) umiarkowani członkowie
*prawa dla ludu, ale bez równych praw wyborczych
*likwidacja przywilejów feudalnych
*zniesienie niewolnictwa w koloniach
PRAWICA
-monarchiści- monarchia konstytucyjna na wzór angielskiej
-arystokraci- przeciwni konstytucji i reformom społecznym, silna władza królewska, zachowanie przywilejów stanowych
-ucieczka Ludwika XVI, schwytanie pod Varennes, odwiezienie do Paryża
-3.09.1789- I Konstytucja- monarchia konstytucyjna
ZGROMADZENIE PRAWODAWCZE (LEGISLATYWA)
-wybierane na 2 lata w głosowaniu pośrednim, 2-stopniowym przez elektorów
-wysoki cenzus majątkowy
-prawo wyborcze tylko dla mężczyzn od 25. roku życia
KRÓL FRANCUZÓW I POWŁYWANY PRZEZ NIEGO RZĄD
-król ma prawo weta odraczającego ustawy
-ustawa odrzucona ale 3-krotnie zatwierdzona przez legislatywę nabiera mocy pranej
NIEZALEŻNE PARLAMENTY-SĄDY
II REWOLUCJA
LEWICA/ JAKOBINI
-radykalni ? Robespierre, Danton, Marat
*przeciwni wojnie
*szerokie reformy społeczne i polityczne
*likwidacja cenzusu majątkowego w prawie wyborczym
*całkowita równość obywatelska
*powszechne wybory
*ustrój republikański
-żyrondyści- Condorcet, Brissot, pani Roland
*umiarkowani republikanie
*zwolennicy wojny z Austrią
*żądanie odebrania władzy królowi i wolności prasy
CENTRUM-Sieyes
*brak kreślonego programu politycznego
PRAWICA/ FEJANCI- La Fayette
*zwolennicy wojny z Austrią
*ograniczenie reform
*zahamowanie rewolucji
*wzmocnienie władzy króla i rządu
-wypowiedzenie wojny Austrii 20.04.1790, objęcie władzy w Paryżu przez Komunę Robespierra i Marata kierującej powstaniem przeciw królowi, pozbawienie przez Legislatywę władzy króla i rozwiązanie się, zastąpienie przez Konwent Narodowy i proklamowanie 21.09.1792 Republiki Francuskiej
UGRUPOWANIA W KONWENCIE
LEWICA- rewolucyjni jakobini, tzw. górale- Robespierre, Marat, Danton
-sąd nad królem jako zdrajcą narodu
-doprowadzenie rewolucji do końca
-zniszczenie wszelkich przeciwników
CENTRUM- bagno
-chwiejne niezdecydowane wspieranie żyrondystów
PRAWICA- żyrondyści- Carnot
-uspokojenie nastrojów
-odroczenie sądu nad królem
-w ich rękach spoczywała faktyczna władza
-21.01.1793- zgilotynowanie króla po oskarżeniu o zdradę przez górali
-stracenie popularności przez żyrondystów, głód w miastach, żądanie rozprawy z bogaczami, 2.06.1793 aresztowanie przywódców żyrondystów i przejęcie władzy przez radykalnych jakobinów Robespierra
-06.1973- Konstytucja Roku I- sprawy ważne rozstrzyga naród w referendum, prawo do nauki i zbrojnego oporu wobec władzy
CIAŁO PRAWODAWCZE
*kadencja 1 rok
*powszechne prawo wyborcze
KOMITET OCALENIE PUBLICZNEGO
*dyktatura jakobinów
TRYBUNAŁ REWOLUCYJNY
*bezwzględny terror
-27.07.1794- spisek 9 thermidora, aresztowanie Robespierra i jego współpracowników, wysokie ceny chleba, głód i klęska na froncie zmusiły thermidorian do uchwalenia nowej konstytucji 22.08.1795 oddającej władzę w ręce dyrektoriatu, jednak i oni nie mogli zapanować nad chaosem i korupcją, stracili posłuszeństwo armii
PARLAMENT-wybierany w 2-stopniowych wyborach, wysoki cenzus majątkowy
*Rada Pięciuset ? izba niższa, prawo inicjatywy ustawodawczej
*Rada Starszych ? izba wyższa- 250 osób, prawo zatwierdzania ustaw
5-OSOBOWY DYREKTORIAT- powoływany przez parlament ale od niego niezależny
-udane wojny z I koalicją Napoleona, tworzenie republik siostrzanych, pokój w Campio Formio 1797, walka z UK przez podbój Kairu w 1798, klęska Napoleona pod Abukirem
-powrót Napoleona do kraju, zamach 18 brumaire?a 9.11.1799, dyrektoriat oddaje władze na rzecz rządu 3 konsulów- pierwszy konsul Bonaparte
SEJM WIELKI
-Rosja z Austria rozpoczęły wojnę z Turcją, Prusy zwróciły się ku UK, Stanisław August proponuje pomoc Katarzynie II w wojnie za reformy , ona odmawia, w 1788( do 92) rozpoczyna obrady sejm zwołany pod laska konfederacji z marszałkiem Małachowskim i Kazimierzem Nestorem Sapiehą,
PATRIOCI- Czartoryscy, Małachowki, Ignacy i Stanisław Potoccy, Hugo Kołłątaj
*szerokie reformy ustrojowe
*wzmocnienie władzy centralnej
*zerwanie sojuszu z Rosją
*porozumienie z Prusami
OBÓZ KRÓLEWSKI- ST.A. Poniatowski, prymas Michał Poniatowski
*umiarkowane reformy, sojusz z Rosją
REPUBLIKANIE (OBÓZ HETMAŃSKI)- Franciszek Ksawery Branicki, Seweryn Rzewuski, Szczęsny Potocki
*nienaruszalność demokracji szlacheckiej
-zniesienie Rady Nieustającej (89), oddanie pod są marszałka sejmu Ponińskiego, 04.1791 ustawa o miastach ? mieszczanie miast królewskich dostają prawa do urzędów, reformy skarbowo-wojskowe: 100 tys armia, podatek 10-go grosza, przymierze z Prusami 1790
-3.05.1791 ?uchwalenie konstytucji: pozbawienie praw politycznych gołoty, ustawa o miatach, opieka państwa nad chłopami, zwierzchnictwo narodu, 3-podział władzy, głosowanie większością, zniesienie liberum veto, zakaz zrywania sejmów, władza królewska dziedziczna, kandydat Książe saski
SEJM
-izba poselska- 204 posłów wybranych na sejmikach. Posłowie miast królewskich z głosem doradczym w sprawach dotyczących miast
-senat- 132 senatorów: wojewodowie, kasztelanowie, biskupi, ministrowie, prawo weta zawieszającego ustawy
STRAŻ PRAW- król jako przewodniczący, 5 ministrów na czele Komisji, administracja, polityka zagraniczna i wewn., finanse, odpowiedzialność parlamentarna przed sejmem
SĄDY-sejmowy, ziemskie i grodzkie, Trybunał Koronny, miejskie
05.1792-zawiązana w Petersburgu ogłoszona w Targowicy konfederacja przez republika, wezwanie na pomoc armii rosyjskiej, wygrana Polaków pod Dubienką (Kościuszko), Zieleńcami (Poniatowski), król przechodzi na stronę targowiczan, emigracja twórców konstytucji, zawieszenie konstytucji, przywrócenie Rady Nieustającej, ograniczenie wojska do 15 tys, cenzura pism i druków, korespondencji, prześladowanie patriotów, zachowano tylko prawa mieszczan-nietykalność osobistą i nabywanie gruntów
23.01.1793- drugi rozbiór, Rosja : Ukraina, Podole, część Wołynia (250 tys), Prusy: Wielkopolska, Kujawy z Poznaniem, Gnieznem, Płockiem i Kaliszem, Gdańsk i Toruń (53 tys)
INSUREKCJA
-Rosja spodziewa się przewrotu, redukcja armii, gen Igelstrom aresztowania członków tajnego sprzysiężenia, Madaliński odmawia redukcji wojsk i wyrusza z Ostrołęki do Krakowa rozbijając wojska zaborców werbując ochotników, Kościuszko to wykorzystuje 24.03.1794 przysięga na rynku krakowskim jak Naczelnik Sił Zbrojnych i dyktator, hasło ?wolność, równość, całość, niepodległość?, pobór chłopów- kosynierzy, wsławiają się pod Racławicami 4.04 na drodze do Warszawy nad gen Tormasowem, sukces moralny i propagandowy, gen Denisow hamuje marz na stolicę, 17.04 wybucha powstanie w stolicy, radykalni oficerzy i mieszczanie na czele Jan Kiliński, usunięcie wojsk obcych, sąd kryminalny skazuje na śmierć 4 targowiczan, wybucha powstanie na Litwie pod gen. Jasińskim 23/24.04, 7.05.1794- uniwersał połaniecki, zniesienie poddaństwa osobistego chłopów, nieusuwalność z gruntów i ograniczenie pańszczyzny, rozprzestrzenienie się insurekcji na Małopolskę, Wielkopolskę i Litwę, klęska pod Szczekocinom, słabnięcie Litwy, od czerwca do 5.09 boje o stolicę, lud uderza na więzienia gdzie wymierza kary targowiczanom, 12 tys armia gen Suworowa wyrusza przeci Polakom, klęska 10.10.1794 po Maciejowicami, Kościuszko do niewoli, niesnaski w obozie powstańczym, w zastępstwie kierownikiem Tomasz Wawrzecki, rzeź Pragi kapitulacja stolicy, wycofanie się spod Radoszyc 16.11.1794 i podpisanie kapitulacji
-3.01.1795- III rozbiór , ucieczka króla do Grodna, abdykacja 11.1795