Psychologia - wykłady, ściąga

Psychologia zajmuje się badaniem zachowania ludzi, formułowaniem prawidłowości opisujących to zachowanie oraz bada osobowościowe i sytuacyjne uwarunkowania determinujące to zachowanie.
Metody badawcze psychologii:
- obserwacja – jest to celowe, systematyczne, obiektywne oraz odpowiednio przygotowane i zorganizowane, szczegółowe spostrzeganie zachowania człowieka przy pomocy dobranych odpowiednio technik i narzędzi badawczych. Po zarejestrowaniu i zapisaniu wyników obserwacji dokonuje się interpretacji psychologicznych.
- eksperyment psychologiczny – to powtarzalny zabieg badawczy, polegający na zamierzonej ingerencji w poznawaną rzeczywistość, którego celem jest wywołanie lub zmodyfikowanie przebiegu określonego procesu w warunkach ścisłej kontroli eksperymentalnej. Główną zaletą metody eksperymentalnej jest możliwość zarejestrowania wpływu jednej zmiennej badanej na drugą oraz określenie zależności przyczynowych.
- rozmowa
- kwestionariusze
- testy
- analiza dokumentów osobistych

Koncepcje psychologiczne:
- introspekcjonizm
* to psychologia koncentrująca się na subiektywnej świadomości jednostki
* główną metodą jest badanie przez wejrzenie w siebie
- behawiorystyczna (Skinner, Watson, Pawłow)
* przedmiotem badań psychologicznych powinno być szeroko rozumiane zachowanie człowieka i zwierząt
* głównym schematem badawczym była formuła bodźce – reakcje
* behawiorysta powinien analizować relacje między oddziaływującymi na człowieka bodźcami a reakcjami na nie
* behawioryści wykreowali specjalny zestaw zasad i metod oddziaływania bodźcami z zamiarem uzyskania u założonej zmiany zachowania u ludzi. Zestaw ten nosi miano inżynierii behawiorystycznej
- psychodynamiczna (Freud, Horney, Jung, From)
* człowiek jest istotą niedoskonałą
* przedmiotem badań powinny być nieświadome potrzeby, popędy, itp.
* zachowanie człowieka jest powodowane przez wew. nieświadome, psychodynamiczna siły
* między nieświadomymi popędami podobnie jak między nimi, a normami społecznymi dochodzi do konfliktów, których człowiek zwykle nie potrafi sam rozwiązać
* człowiek nie zdaje sobie sprawy dlaczego cierpi
* nierozwiązane konflikty powodują traumy psychologiczne
* wnikliwie rzecz ujmując psycholog powinien badać strukturę osobowości oraz wewnętrzne dynamizmy psychiczne np. mechanizmy obronne osobowości
* podobnie jak behawioryści opracowali zbiór zasad i metod postępowania psychologicznego – psychoterapii psychodynamicznej
- poznawcza
* portret człowieka „twórczego”
* głównym źródłem powodującym nasze zachowania jest świat informacji dwojakiego rodzaju
* nie każdy człowiek dysponuje określonym stylem poznawczym, który zależy od ilości i jakości schematów zawartych w mózgu
* zachowanie człowieka zależy od zrozumienia przez niego sytuacji, zaś jej zrozumienie zależy od schematów poznawczych jakimi dysponuje
* człowiek jest jedynym gatunkiem, który zdolny jest do kierowania projektów
- humanistyczna (Abraham Maslow, Carl Rogers)
* zarzut nienaukowości – nadmiernego patrzenia na człowieka
* człowiek z natury jest dobry i dąży ku dobru
* jednostka ludzka jest bio- psycho- społeczno- mentalno- duchową całością (teza o holizmie)
* każdy człowiek dysponuje potencjałem rozwoju, który można potęgować lub marnować
* głównym dążeniem człowieka jest samorealizacja
* człowiek dysponuje wolną wolą, która jest niezbędnym warunkiem rozwoju oraz odpowiedzialności

Funkcje procesów poznawczych:
- umożliwiają odzwierciedlanie otaczającego świata oraz siebie samego
- orientowanie się w gąszczu informacji
- przekształcanie odzwierciedlonego świata oraz siebie samego

Procesy poznawcze:
- wrażeniowe
- spostrzeżeniowe i złudzenia
- wyobrażeniowe
- uważania
- pamięciowe
- uczenia się
- myślowe
- decyzyjne
- komunikacyjne
Dotyczą one informacji, obrazów, myśli, pojęć, ale ponadto odnoszą się do różnego rodzaju emocji.

Procesy emocjonalne polegają na przeżywaniu przez człowieka określonego stosunku do wszystkiego tego, z czym spotykamy się na co dzień, w szczególności do świata społecznego, jak również do siebie samego. Ów stosunek może mieć charakter pozytywny, negatywny lub obojętny. Procesy emocjonalne stanowią złożony ciąg zmian psychicznych, który obejmuje:
- pobudzenie fizjologiczne
- złożone przemiany chemiczno – neurologiczne
- odpowiednią ekspresję zachowania
- świadome doznania
- ocenę poznawczą

Cechy procesów emocjonalnych:
- znak: pozytywny +, negatywny -, obojętny o
- siła emocji (bardzo silne, bardzo słabe)
- treść emocji
- podmiot emocji – żywy organizm, który przeżywa proces emocjonalny

Funkcje procesów emocjonalnych:
- pobudzająca i ukierunkowująca
- organizująca doświadczenie
- regulująca interakcje społeczne i proces komunikowania się
- ekspresywna
- impresywna

Rodzaje emocji:
- zasadnicze:
* radość – smutek
* gniew – strach
* pogarda – akceptacja
* zdziwienie – oczekiwanie
- pozytywne i negatywne
- racjonalne i nieracjonalne
- wrodzone i nabyte
- propulsywne (przyciągające) i repulsywne (odpychające)
- prospołeczne i antyspołeczne

Kompetencje emocjonalne to spójny i proporcjonalny zbiór walorów i reakcji emocjonalno – popędowych, który umożliwia człowiekowi twórcze lub zaburzone odbieranie świata, ustosunkowanie się do niego, wyrażanie siebie oraz rozwiązywanie podstawowych problemów osobistych i międzyludzkich. Na strukturę kompetencji emocjonalnych składają się:
- wiedza o emocjach
- wiedza „gorąca” (doświadczenia) i „zimna” (książkowa)
- różnorodne umiejętności emocjonalne (empatia)
- doświadczenie emocjonalne
- dojrzała lub niedojrzała osobowość
- inteligencja emocjonalna
- zrównoważony temperament
- samokontrola emocjonalna

Istotą inteligencji emocjonalnej jest zdolność człowieka do odczytywania i spożytkowania własnych doświadczeń emocjonalnych, zwłaszcza w sferze uczuć wyższych oraz zdolność radzenia sobie w trudnych sytuacjach życiowych.
Składniki inteligencji emocjonalnej:
- umiejętność rozpoznawania analizy i ekspresji własnych emocji i potrzeb
- umiejętność emocjonalnego wspomagania umysłu (koncentrowania uwagi)
- umiejętność rozpoznawania, rozumienia i przewidywania własnych emocji złożonych
- umiejętność redukowania emocji negatywnych i rozbudzania pozytywnych
- umiejętność świadomego kierowania doznaniami własnymi, co sprzyja rozwojowi dojrzałości emocjonalnej i umysłowej

Podstawowe operacje poznawcze:
- poszukiwanie
- selekcjonowanie
- porządkowanie
- rejestrowanie
- przetwarzanie
- odtwarzanie
- wytwarzanie

Procesy wrażeniowe polegają na odzwierciedlaniu pojedynczych cech przedmiotów, zjawisk za pośrednictwem jednego analizatora.

Rodzaje procesów wrażeniowych:
- słuchowe
- wzrokowe
- dotykowe
- smakowe
- węchowe

Proces spostrzegania polega na całościowym odbieraniu różnorodnych cech: kształtów, przedmiotów za pośrednictwem kilku receptorów.

Rodzaje spostrzeżeń:
- przedmiotów
- ruchów
- kształtów
- procesów
- przestrzeni
- czasu

Spostrzeganie realistyczne i zdeformowane (złudzenia) – istotą złudzeń jest zadłużenie procesów spostrzegania, polegające na zniekształcanym odbieraniu realnie odbieranych obiektów.
Sposoby definiowania osobowości:
Skinner: Osobowość jest to suma utrwalonych i kształtowanych nawyków, które rozwijają się w toku powtarzania.
N...: Osobowość jest to całość wcześniejszych, aktualnych ról społecznych, jakie człowiek opanowuje w ciągu życia.
Belsman: Osobowość jest organizacją wszystkich funkcji poznawczych, emocjonalnych i regulacyjnych, sprawiających, że człowiek staje się układem samoorganizującym.
Łukaszewski: Osobowość stanowi swoistą organizację psychiczną reprezentacji poznawczych zakodowanych w ludzkim umyśle.
Rejkowski: Osobowość jest to społecznie ukształtowany sposób świadomego zachowania oraz system integracji czynności i działania.

Osobowość człowieka to zbiór instancji umysłowych, które umożliwiają nam orientowanie się w świecie informacji oraz kreowanie różnorodnych projektów.

Rodzaje osobowości:
I kryterium
- introwertywna (zamknięta)
- ekstrawertywna (otwarta)
II kryterium
- rozwijająca się
- dogmatyczna (sztywna, zatrzymana w rozwoju)
II kryterium
- kreatywna
- bierna (nastawiona na konsumpcję)
IV kryterium
- infantylna
- dojrzała
V kryterium
- zachowawcza (obronna)
- transgresyjna (zdolna do przełamywania barier i podnoszenia poprzeczki)
VI kryterium
Typy osobowości zaburzonych:
- narcystyczna
- autorytarna
- asteniczna
- bierno-agresywna
- histeryczna
- kompulsywna
- infantylna
- paranoiczna
- psychopatyczna
- makiawelistyczna (nieprzeciętna inteligencja, odporność psychiczna, pozytywny wizerunek, wyjątkowa zdolność do manipulowania innymi, brak norm moralnych, nietransparentność zachowania)

Cechy osobowości:
- zainteresowania
- zdolności
- charakter
- inteligencja
- pogląd na świat
- obraz siebie
- samodyscyplina
- samokontrola
- samoocena
- system wartości
- świat potrzeb
- temperament
- mechanizmy obronne

Czynniki stymulujące rozwój osobowości:
- genetyczne
- związane z życiem rodzinnym
- środowiska lokalnego
- edukacyjne
- edukacji równoległej (TV, radio, prasa, Internet)
- aktywność własna
- życia zawodowego
- aktywności wieku senioralnego
- czynniki przyrodniczo – klimatyczne

Bariery rozwoju osobowości:
a) zewnętrzne
- nadmierna powtarzalność i samonaśladownictwo
- indoktrynacja
- manipulacja
- autorytaryzm
- biurokratyzm
- nietolerancja
- nadmierna hierarchizacja życia
- nadmierna zawiłość świata
- nadmierna sakralizacja życia publicznego
- negacja przeszłości
- „radosna twórczość”
- ograniczona fantazja i brak wyobraźni
b) wewnętrzne
- bezwolność (rezygnacja z kierowania się własnym życiem)
- brak nadrzędnych wartości
- nadmierny egocentryzm
- osobowość zamknięta
- nadmierny konsumpcjonizm

Mechanizmy obronne osobowości to sposoby radzenia sobie z różnymi własnymi problemami, które sprawiają, że redukowany jest lęk i subiektywnie zachowywane jest poczucie wartości własnej, ale mechanizmy te szkodzą jakości życia człowieka.

Nauka o małych grupach społecznych.
Jej ojcem jest Kurt Lewin. Powstała ona w latach 30. XX wieku.
- grupy społeczne są wszechobecne oraz wielopostaciowe
- ludzie skupiają się w grupy celowo lub przypadkowo, tworząc w nich określone struktury
- człowiek jest jednocześnie członkiem wielu grup społecznych, a na przestrzeni swojej biografii dziesiątek grup
- grupy wywierają silny wpływ na kształtowanie się osobowości i umiejętności społecznych swoich członków. Wpływ ten może mieć charakter pozytywny lub negatywny
- także pojedynczy członkowie wywierają wpływ społeczny na grupę jako całość
- w grupach przebiega proces socjalizacji jednostek
- w dojrzałych i zdrowych grupach zwykle nasilany jest wpływ pozytywny
- grupy, aby istnieć i rozwijać się powinny doskonalić swój status organizacyjny
- życie jednostki nie jest możliwe poza grupami

Mała grupa społeczna to 2-3 osoby, które łączą wspólne cele, normy grupowe, interakcje twarzą w twarz, poczucie odrębności, struktury wewnątrz grupowe i dysponowanie miejscami skupienia.

Rodzaje małych grup:
- małe i duże
- pierwotne i wtórne
- formalne i nieformalne
- ekskluzywne i inkluzyjne
- funkcjonalne i patologiczne
- zorganizowane i spontaniczne
- sąsiednie, lokalne, regionalne
- krótkotrwałe i długotrwałe
- polityczne, pospolite, religijne
- powstające, rozwijające, rozpadające się

Cechy grupy pierwotnej:
- intensywność relacji twarzą w twarz
- silna osobista identyfikacja z grupą
- wzajemne silne więzi emocjonalne
- wielostronne relacje interpersonalne
- trwałość więzi międzyosobowych

Cech grupy wtórnej:
- ograniczone relacje twarzą w twarz
- słaba osobista identyfikacja z grupą
- słabe wzajemne więzi emocjonalne
- jednostronne interakcje
- nietrwałe więzi interpersonalne

Syndrom myślenia grupowego:
I defekty myślenia grupowego
- ograniczenie dyskusji tylko do kilku wariantów działania
- unikanie powtórnej analizy sposobów działania, które pierwotnie były oceniane jako niezadowalające
- unikanie opinii ekspertów
- przyjmowanie opinii zew., które podtrzymują przyjęty kierunke rozumowania oraz ignorowania opinii społecznych
- mała ilości czasu na rozważenie możliwości kryzysowego przebiegu zdarzeń
II warunki uruchomienia myślenia grupowego
- duża spójność grupy
- izolowanie się od opinii ekspertów
- konformizm
III symptomy myślenia grupowego
- iluzja wszechmocności, niezwyciężoności, duży optymizm i krańcowe ryzyko
- obronna racjonalizacja w celu pomijania ostrzeżeń
- wiara w aprioryczną moralność oraz ignorowanie etycznych konsekwencji działania
- negowanie możliwości komunikowania się z wrogiem, który jest zły, słaby, niemoralny

Konflikty interpersonalne są powszechne, wielopostaciowe i nieuniknione. Zawsze mają określone podłoże, zwykle wywołane są nie prze jedną, ale przez splot przyczyn. Niemalże wszystkie konflikty można sfinalizować kompromisem, a jednym warunkiem tego jest obustronna wola jego zakończenia. Istotnym warunkiem rozwiązania konfliktu jest metodyczne, zgodne z pewnymi zasadami jego zdiagnozowanie i pokonywanie.

Konserwatywny stosunek do konfliktów:
- konflikty są z natury złe, dlatego należy ich unikać
- konflikty powstają przede wszystkim z powodu cech osobowościowych i charakterologicznych ludzi, którzy biorą w nich udział
- konflikty należy jak najszybciej likwidować

Współczesny stosunek do konfliktów:
- konfliktów nie można uniknąć
- konflikty spełniają nie tylko funkcje negatywne, ale również pozytywne
- konflikty nie tylko są powodowane przez przyczyny ludzkie, ale także wynikają z przyczyn obiektywnych, niezależnych od ludzi
- niemalże każdy konflikt można zakończyć pomyślnym rozwiązaniem dla obu stron pod warunkiem, że umiemy zgodnie z wiedzą psychologiczną postępować w sytuacji antagonizmu

Konflikty interpersonalne to swoista postać konfliktów społecznych, która ma bardzo zredukowany zasięg, bowiem obejmują dwie do kilku osób. W szerokim rozumieniu konflikty interpersonalne oznaczają wszelkie antagonizmy, jakie łączą i dzielą, różnią i wiążą co najmniej 2 osoby w określonej sferze stosunków społecznych. W wąskim rozumieniu konflikt interpersonalny to konkretna, określona sprzeczność występująca między co najmniej 2 osobami w jednej sferze stosunków społecznych.

Rodzaje konfliktów:
- zimne i gorące
- jawne i ukryte
- pionowe i poziome
- funkcjonalne i patologiczne
- strukturalne i funkcjonalne
- polityczne, ekonomiczne, religijne, kulturowe

Funkcje konfliktów:
a) pozytywne
- wyjaśniająca
- oczyszczająca
- doskonaląca relacje
- tożsamościowa
- kooperacyjna
- samokontrolna
b) negatywne
- nadmierne eksponowanie tego co dzieli
- dezintegrowanie relacji
- obniżanie morale
- maksymalizowanie wrogości, braku zaufania
- spadek energii
- obniżenie efektywności relacji
- patologizacja relacji oraz toksyczność

Strategie postępowania z konfliktami:
- unikanie konfliktów (zbędnych)
- ograniczanie skutków konfliktów już zaistniałych
- świadome inicjowanie konfliktów
- metodyczne (twórcze) rozwiązywanie konfliktów

Metodyczne rozwiązywanie konfliktów
- wykrycie konfliktu w fazie utajonej
- określenie przedmiotu, rodzaju, zasięgu, objawów konfliktów
- określenie źródeł danego konfliktu
- uzgodnienie woli obu stron w kwestii chęci rozwiązania konfliktu
- obustronne wykreowanie większej ilości rozwiązań konfliktu
- dokonanie wyboru jednego rozwiązania
- konsekwentne zastosowanie tego rozwiązania
- dokonanie bilansu po wprowadzeniu rozwiązania
- uzyskanie wyższej „kondycji” antykonfliktowej

Kompetencje społeczne to spójny i funkcjonalny zestaw takich walorów jak wiedza, doświadczenie, wyposażenie osobowościowe, zdolności i umiejętności społeczne, który umożliwia jednostce podejmowanie i rozwijanie twórczych relacji i związków z innymi osobami, aktywne uczestniczenie w życiu grup społecznych, efektywne pełnienie różnych ról społecznych oraz wspólne rozwiązywanie problemów i konfliktów.

Składniki kompetencji społecznych:
- wiedza społeczna (psychologiczna, socjologiczna, pedagogiczna, filozoficzna)
- doświadczenie społeczne
- myślenie społeczne (umiejętność myślenia w kategoriach innego człowieka)
- osobowość dojrzała społecznie (otwarta, ciepła)
- inteligencja emocjonalna i społeczna
- dojrzałość moralna
- tolerancja wobec innych ludzi
- zaufanie społeczne

Podstawowym kryterium rozróżniania ludzi kompetentnych społecznie jest to, jak umiejętnie zachowują się oni w różnych sytuacjach, zwłaszcza trudnych. Umiejętności społeczne wyrażają się w sprawności wykorzystywania posiadanych zdolności oraz posługiwania się nabytym doświadczeniem w czasie rozwiązywania konkretnych problemów międzyludzkich. Umiejętności społeczne są behawioralnym przejawem zdolności społeczne. Ich podstawę stanowią: system wartości, normy społeczne, wzory zachowania.

Umiejętności społeczne:
- otwartość i zaufanie
- wzajemne zrozumienie się
- pozytywne wpływanie na siebie i wzajemne pomaganie
- umiejętność pokonywania problemów i konfliktów międzyludzkich
- dostrzeganie i rozpoznawanie emocji drugiego człowieka
- empatyczne rozumienie drugiej osoby
- dostrzeganie i spełnianie potrzeb innych osób
- dostrzeganie mocnych i słabych stron siebie i innych osób
- tolerancja wobec istotnych odmienności w zachowaniu innych ludzi
- efektywne komunikowanie się z innymi osobami
- umiejętność współpracy zwłaszcza zespołowej
- umiejętność rozwiązywania konfliktów interpersonalnych
- umiejętność pomagania innym
- umiejętność poznawania innych ludzi
- umiejętność autoprezentacji
- umiejętność zjednywania sobie ludzi
- umiejętność tworzenia zespołów
- umiejętność radzenia sobie ze stresem
- umiejętność podejmowania nowych ról społecznych

Specyfiką teoretyczną i praktyczną psychologii klinicznej jest skupienie swojego zainteresowania na badaniu zaburzeń psychicznych. Do bardziej szczegółowych zadań zaliczamy:
- diagnozowanie objawów dysfunkcji psychicznych
- opisywanie patomechanizmu (procesu powstawania) zaburzeń psychicznych
- problematyka terapii zaburzeń psychicznych
- inne formy pomocy psychologicznej, w tym rehabilitacja psychologiczna, interwencja kryzysowa, promocja zdrowia społecznego, psychoprofilaktyka

Zaburzenia psychiczne obejmują kilkaset różnorodnych postaci dysfunkcji psychicznych o różnej naturze, etiologii (przyczynach), symptomologii (objawach) i w różny sposób leczonych. W tym są to ciężkie choroby psychiczne i lekkie zaburzenia, które odczuwa się okresowo. Niektórzy sami dają radę to przezwyciężyć.

Istotą zaburzeń psychicznych jest ogół odchyleń od normy psychologicznej, które objawiają się w:
- zaburzeniach czynności psychicznych, w tym procesów poznawczych, emocjonalnych i motywacyjnych
- zachwianiu równowagi i integracji psychicznej, zaburzeniu osobowości, tożsamości indywidualnej i społecznej
- ograniczeniu różnorodności i elastyczności zachowania
- sprzeczności zachowania z dotychczasowym systemem wartości
- cierpieniem psychicznym lub somatycznym

Rodzaje zaburzeń psychicznych:
Wg ustawy z 1995 r. o Ochronie Zdrowia Psychicznego wyróżnia się:
- osoby chore psychicznie (zaburzenia psychotyczne)
- osoby upośledzone umysłowo
- osoby wykazujące inne zaburzenia czynności psychicznych (zaburzenia nerwicowe nastroju, osobowości)

Międzynarodowa klasyfikacja zaburzeń zdrowotnych:
- organiczne
- psychiczne spowodowane nadużywaniem alkoholu, narkotyków, leków i innych środków psychoaktywnych
- schizofrenie i zaburzenia typu schizofrenicznego
- zaburzenia efektywne
- lękowe i psychosomatyczne
- szczególne zaburzenia związane z zaburzeniami somatycznymi i fizjologicznymi
- osobowości
- upośledzenia umysłowe
- rozwojowe
- psychiczne posiadające swój początek w dzieciństwie

Czynniki wywołujące zaburzenia psychiczne:
- endogenne – tkwiące w człowieku, związane z predyspozycją genetyczną człowieka
- somatogenne – mogą być bardzo różnej natury
-psychogenne – czynniki pochodzenia psychologicznego

Objawy patologii psychicznych:
- znaczne trudności adaptacyjne
- cierpienie i ból psychiczny
- nieracjonalność i dziwaczność zachowania
- nieprzewidywalność i brak samokontroli
- nadmierna wyrazistość i niekonsekwencjonalość
- dyskomfort obserwatora