Świętoszek
Epoka
Barok,
który jednak nie zadomowił się w XVII-wiecznej Francji. Tryumfy święcił tam klasycyzm
– zwłaszcza w teatrze. Największymi przedstawicielami tego nurtu byli, obok Moliera,
Pierre Corneille i Jean Baptiste Racine – znani głównie z twórczości tragicznej.
Dzieło
Świętoszek powstał w latach sześćdziesiątych XVII wieku. Molier był już wtedy znanym
i cenionym dramaturgiem oraz aktorem. Tartuffe wywołał tyle oburzenia i krytyki, że
nawet osoba króla nie uchroniła sztuki od pięcioletniego zakazu wystawiania. Molier
atakował w swoim utworze nie tylko obłudnych chrześcijan, ale i samą religię – która
według niego ogłupiała i zakładała ludziom klapki na oczy.
Forma utworu
To klasyczna pięcioaktówka. Akcja jest jednorodna, całość dzieje się w jednym tylko miejscu
– domu Orgona. Czas nie jest wyraźnie podany – nie wydaje się jednak, aby akcja trwała
dłużej niż parę godzin. Możemy więc wnioskować, że Molier zachował w swym utworze
klasyczną zasadę jedności czasu, miejsca i akcji. Na uwagę zasługuje ekspozycja –
czyli rozpoczęcie utworu. Molier wprowadza głównego bohatera dopiero w trzecim akcie.
Wcześniej pojawia się on pośrednio – to znaczy w wypowiedziach innych postaci.
Bohaterowie
• Tartuffe – czyli Świętoszek – obłudny hipokryta, oszust, który pod pozorem cnotliwości
i świętości próbuje wyłudzić pieniądze od łatwowiernego Orgona. Mimo że Tartuffe
jest przedstawiany w sztuce groteskowo i parodystycznie, należy pamiętać, że to
tak naprawdę bardzo wytrawny gracz i sprawny intrygant.
• Orgon – pan domu, ojciec rodziny. Trochę naiwny i niezbyt inteligentny – daje się
omotać intrygom Tartuffe’a. Jego religijność jest prosta i toporna – choć szczera.
To w sumie dobry i porządny człowiek, z którego nadmierna świętobliwość czyni,
niestety, błazna.
• Elmira – żona Orgona (z drugiego małżeństwa). Cnotliwa i porządna arystokratka. Od
początku do końca pokazana w dobrym świetle. Prędzej dałaby się zabić, niż pozwoliłaby
na zamieszanie we własnym domu. Jej związku z Orgonem nie moglibyśmy jednak nazwać
miłością – to raczej zbiór zasad – takich jak uczciwość, lojalność i posłuszeństwo.
• Damis – syn Orgona. Młody i nazbyt porywczy. Szczerze nienawidzący obłudy Świętoszka.
Posłuszny woli ojca – nawet gdy ten jest całkowicie zaślepiony miłością do Tartuffe’a.
• Marianna – córka Orgona. Zakochana z wzajemnością w Walerym.
• Doryna – służąca. Tak naprawdę najmądrzejsza ze wszystkich domowników, jako
jedyna posiada trzeźwy osąd sytuacji. Nie boi się konsekwencji swoich wypowiedzi –
mówi bez ogródek – zawsze to, co myśli. To głównie od niej dowiadujemy się, jaki
Świętoszek jest naprawdę.
Konteksty
• Molier, Skąpiec
• Ignacy Krasicki, Bajki (Dewotka), Satyry
• Aleksander Fredro, Zemsta
Świętoszek jako
dramat o:
• Charakterach – czyli ko- komedia
media charakterów – oparta
na stypizowanych postaciach
(religijnego obłudnika
itp.).
• Obyczajach – czyli kome- komedia
dia obyczajowa – rozgrywająca
się w zwykłym
mieszczańskim domu, na
owe czasy współczesna
i pełna kulturowego kolorytu
charakterystycznego
dla opisywanej warstwy
społecznej.
• Religii – cóż, libertyńskie
dowcipy uderzały dość
mocno w tradycyjne rozumienie
religii – stąd obyczajowy
skandal towarzyszący
premierze…
Autor
Molier
(prawdziwe nazwisko Jean Baptiste
Poquelin) to jeden z największych
komediopisarzy francuskich,
dramaturg do dziś ceniony i wystawiany.
Twórca komedii charakterów.
Za jego najsłynniejsze utwory
uważa się Świętoszka i Skąpca.
W Polsce rozsławiony przez znakomite
przekłady Tadeusza BoyaŻeleńskiego.