Okres od powołania Tymczasowego Rządu Jedności Narodowej (TRJN) do przeprowadzenia wyborów w styczniu 1947 roku to przejściowe stadium w rozwoju nowego systemu. W Polsce, podobnie jak w innych państwach regionu, które uniknęły losu sowieckich republik rad, przyjęto model "narodowych dróg do komunizmu". Miały one uwzględniać lokalne uwarunkowania i potrzeby, czuwać nad ich realizacją miały zaś krajowe struktury partii i sił bezpieczeństwa, działające pod bezpośrednim nadzorem NKWD. ZSRR aprobował i wspierał koncepcję indywidualnych dróg budowy komunizmu w każdym kraju tworzącego się Bloku; była to zresztą oficjalna doktryna polityki Stalina. Tworzenie koalicyjnych rządów oraz zapowiedzi wolnych, pięcioprzymiotnikowych wyborów do ciał ustawodawczych miały stanowić urzeczywistnienie postanowień jałtańskich. Z uwagi na niezwykle wąskie podłoże społeczne, na jakim w pierwszych miesiącach władzy zmuszeni byli polegać komuniści, zezwolono na tworzenie partii politycznych, od początku jednak podlegających wyrażonej formalnie bądź nieformalnie zasadzie "koncesji" ze strony władzy. Wracający z emigracji polityczni przywódcy wykazywali autentyczną wiarę w możliwość solidarnej pracy na rzecz odbudowy kraju z konstytuującym się prosowieckim aparatem państwowym. Komuniści w korzystnym dla siebie świetle przestawiali zaś fakt udziału wielu opcji światopoglądowych i politycznych w budowaniu podstaw nowej rzeczywistości. Faktycznie jednak wyjściowym założeniem systemu moralnego nihilizmu i zinstytucjonalizowanego bezprawia, który w latach 1945 na sowieckich bagnetach zawitał do Polski, było zlikwidowanie wszelkiej politycznej opozycji, stworzenie monopartyjnej dyktatury i ubezwłasnowolnienie społeczeństwa, przy biernej postawie Zachodu.
Obszar Polski po II wojnie światowej wynosił ok. 311 tys. km2. Zgodnie z decyzją konferencji poczdamskiej „pod polską administrację” zostały oddane: Śląsk - Górny i Dolny, Pomorze Zachodnie ze Szczecinem, Pomorze Gdańskie z Gdańskiem, Warmia i Mazury - polska granica zachodnia miała opierać się na linii Odry i Nysy Łużyckiej z szerokim dostępem do morza. 16 sierpnia 1945 roku w Moskwie została podpisana polsko-radziecka umowa o granicy państwowej - granica przebiegała na linii: od źródeł Sanu, przez Rawę Ruską, Bugiem, środkiem Puszczy Białowieskiej (Grodno zostało po stronie radzieckiej) do Puńska, a następnie równoleżnikowo od Braniewa do Zalewu Wiślanego i Mierzei Wiślanej. Ostateczny kształt granicy polsko-niemieckiej, zgodnie z ustaleniami poczdamskimi, miał być potwierdzony na konferencji pokojowej kończącej wojnę.