Rzeczpospolita w dobie sejmu wielkiego, Wojna w obronie Konstytucji III Maja i II rozbiór, Powstanie Kościuszkowskie i III rozbiór, Francja czasów Napoleona, Wojny z Koalicją

RZECZPOSPOLITA W DOBIE SEJMU WIELKIEGO (1788-1792)

* Rzeczpospolita była protektoratem Rosji, która zapewniała nienaruszalność ustroju państwa, Rosja została zaatakowana przez Turcję, wybuchła wojna rosyjsko-turecka. Powstały dwa sojusze polityczne (I-Rosja i Austria, II-Anglia, Prusy, Holandia, Szwecja, Turcja). Na Rosję uderzyła Szwecja, osłabiła i tak nie przygotowaną Rosję. Katarzyna II rozpoczęła starania o pomoc zbrojną Rzeczypospolitej, formalnie zgadzając się na zwiększenie liczby wojsk polskich do 100 000. Te działania spotkały się z ostrym sprzeciwem Prus i wspierającej je Wlk Brytanii, zagrożonej opanowaniem przez Rosję cieśnin czarnomorskich. ||| * Jesienią 1788 r. zawiązała się konfederacja sejmowa za zgodą cesarzowej Rosji Katarzyny II w Warszawie, mający na celu, w zamyśle organizatorów, przywrócenie pełnej suwerenności i przyśpieszenie rozwoju gospodarczego Rzeczypospolitej, na marszałków wybrano Stanisława Małachowskiego i Kazimierza Nestora Sapiehy. ||| * Powstały 3 stronnictwa: ** królewskie ze Stanisławem Augustem, jego bratem prymasem Michałem Poniatowskim i kanclerzem wielkim koronnym Jackiem Małachowskim na czele. Król popierał reformy, dążył do wzmocnienie władzy wykonawczej, domagał się powiększenia armii, reformy zamierzał przeprowadzić w oparciu o carat by utrzymać dotychczasowe stosunki z Rosją ** patriotyczne skupiał postępowych magnatów (Stanisław Małachowski, Stanisław i Ignacy Potoccy, Czartoryscy, Ogiński) oraz przedstawicieli postępowej średniej szlachty (Hugo Kołłątaj, Józef Wybicki, Julian Ursyn Niemcewicz). Domagali się zniesienia Rady Nieustającej, dążyli do uniezależnienia się od Rosji i do powiększenia armii, chcieli utworzyć państwo gdzie król o ograniczonych uprawnieniach panuje szlacheckiemu narodowi a nie rządki, uważali że należy uzdrowić system parlamentarny i on powinien sprawować władzę, szukali także porozumienia z Prusami; *** "Kuźnica Kołłątajowska"- miejsce gdzie spotykała się grupa publicystów, literatów oraz działaczy politycznych i społecznych skupionych wokół Kołłątaja, znaleźli się tu zwolennicy postępu, którzy podjęli walkę o gruntowne reformy społeczne, gospodarcze i polityczne. Wybitni działacze-współpracowali: ks.Jezierski, ks.Dmochowski, ks.Meier, ks.Jelski, Maruszewski, Dembowski. Znani pisarze: Zabłocki, Niemcewicz, Śniadecki, Linde. Prawie wszyscy członkowie wzięli udział potem w powstaniu kościuszkowskim. Utrzymywali kontakty z warszawskim mieszczaństwem, z Dekertem, prezydentem Starej Warszawy, z adwokatem Barssem. Zwalczani przez obóz magnacki, członków nazywano jakobinami, mówiono że tworzą sektę hugonistów. ** hetmańskie (Ksawery Branicki, Seweryn Rzewuski, Szczęsny Potocki), korzystali z poparcia ambasadora Stacklenberga i stawiali na Rosję jako gwarantkę utrzymania dotychczasowego porządku w Polsce, przeciwstawiali się wszelkim reformom i dążyli do zniesienie Rady Nieustającej i osłabienie władzy wykonawczej, chcieli większej samodzielności poszczególnych prowincji państwa. licząc na większe wpływy. ||| * Reformy Sejmu: ** reforma wojskowa (zwiększenie ilości wojsk =>100 tys. armia/zrealizowano 57 tys.; szlachta będzie płacić podatki od dochodów w wysokości 10%, duchowieństwo 20%, a z dóbr królewskich 50%; połowę armii ma stanowić szlachecka kawaleria) ** likwidacja Rady Nieustającej, powołanie komisji cywilno wojskowych, zawarcie przymierza z Prusami, zasada niepodzielności ziem Rzeczypospolitej, prawo nabywania dóbr ziemskich ** ustawy o sejmikach (ograniczenie praw politycznych gołoty, głosowanie większości) **ustawy o miastach królewskich i antymieszczańskie (poprzedzony tzw. ?Czarną Procesją? na czele której stanął Dekret- prezydent miasta Warszawy; udział 24 plenipotentów miast w Sejmie, ale tylko z głosem doradczym, powstaje samorząd w miastach tzw. miejski, mieszczanie będą mogli nabywać dobra ziemskie, nietykalność osobista i majątkowa-wolność osobista mieszczan, będą mogli piastować niższe urzędy, komisja do spraw reform, nobilitacja) ||| * Konstytucja 3 Maja 1791 - Tekst przygotowywany w tajemnicy przez Małachowskiego, Potockiego i Kołłątaja, do których przystąpili król i inni, termin ogłoszenia konstytucji utrzymywany w tajemnicy, akcję przeciwko konstytucji podjął ambasador rosyjski Bułhakow. ** Religia (katolicyzm jako religia panująca a przejście na inne wyznanie miało być karane, ale zagwarantowano wolność wyznawcom innych religii i obrządków) ** Szlachta ziemianie (potwierdzono prawa szlachty, prawa własności, bezpieczeństwa, wolności, zobowiązano szlachtę do obrony Konstytucji i Rzeczypospolitej) ** Mieszczanie (Zapewniono nietykalność osobistą-niemożliwość skazania bez wyroku sądowego) ** Chłopi włościanie (otoczono opieką prawa i państwa, zapewniono wolność osiedlania się i poruszania po kraju i za jego granice) ** Władza ustawodawcza. Władza ustawodawcza znalazła się w rękach dwuizbowego sejmu z kadencją na 2lata, który składał się ze szlachty - posesjonatów oraz plenipotentów miast. Zmniejszeniu uległa rola senatu. Zniesione zostały instrukcje poselskie, liberum veto, rokosze i konfederacje, a wprowadzono zasadę większości głosów. Kadencja sejmu została ustalona na dwa lata, z tymże mógł on być zwołany w każdej chwili. Natomiast co 25 lat miał być zwoływany sejm w celu poprawy konstytucji. ** Władza wykonawcza. Władzę wykonawcza sprawował król wspólnie ze Strażą Praw, której podlegały wszystkie urzędy w kraju. Straż Praw była to rada 5 ministrów: policji, pieczęci, interesów zagranicznych, wojny i skarbu, którzy mianowani byli przez króla. Do Straży wchodził także prymas oraz król jako jej przewodniczący. Ministrowie odpowiadali przed sejmem. Król obsadzał urzędy, a w czasie wojny był naczelnym dowódcą wojska polskiego. Każda decyzja króla wymagała kontrasygnaty odpowiedniego ministra. ** Władza sądownicza. Wprowadzone zostały sądy pierwszej instancji, zachowując jednak obok sądownictwo stanowe ||| ** Zaręczenie Wzajemne Obojga Narodów ?miało wejść w skład pacta conventa i miało obowiązywać S.A.Poniatowskiego i każdego następnego monarchę Rzeczypospolitej; szczegółowe przepisy wykonawcze, były wyjaśnieniem dotyczącym stanu unii polsko-litewskiej, odwoływało się do związku Korony Królestwa Polskiego i Wielkiego Księstwa Litewskiego, nazywanego odtąd Rzecząpospolitą Polską, powoływało wspólny zarząd nad wojskiem i skarbem i gwarantowało Litwinom proporcjonalny udział w nim (Komisja Wojskowa Obojga Narodów i Komisja Skarbowa Obojga Narodów miały się składać z równej liczby przedstawicieli Korony i Litwy, a w Komisji Policji miało zasiadać 2/3 Koroniarzy i 1/3 Litwinów)


WOJNA W OBRONIE KONSTYTUCJI 3 MAJA I II ROZBIÓR

* Po uchwaleniu Konstytucji kontynuowano reformy. Dążono do zwiększenia liczby wojska (oddziały prywatne i pożyczka zagraniczna). Rosła niezależność państwa polsko-litewskiego co budziło niepokój Rosji i Prus (obawa zmiany układu sił w Europie). Rzeczpospolita mimo uwolnienia od Rosji, nie znalazła sojusznika i nie miała dość sił by utrzymać i obronić Konstytucję. Rosja w tej sytuacji po zawarciu traktatów pokojowych z Szwecją i Turcją, skupiła się na Polsce i szukała pretekstu do ataku. ||| * Po uchwaleniu nowej konstytucji, część magnaterii (akt podpisało trzynastu polskich emigrantów-Branicki, Rzewuski i Potocki, pozostali sygnatariusze stanowili ich klientelę) nie zamierzała poddać się prawom w niej ustanowionym i 14 maja 1792 zawiązała w Targowicy konfederację w celu jej obalenia i przeciwko królowi. W rzeczywistości spisek został zawiązany 27 kwietnia 1792 w Petersburgu, pod patronatem carycy Katarzyny II. Jej dyktat cofał zasady ustroju polskiego do czasów sprzed I rozbioru. Sygnatariusze konfederacji zwrócili się do Katarzyny II jako gwarantki ustroju Polski o wkroczenie wojsk ?sojuszniczych" do Rzeczypospolitej. Nastąpiło to 18 maja 1792, w celu ?wspólnego dzieła odrodzenia się Rzeczypospolitej". A więc Rosja występowała formalnie nie jako agresor, lecz sojusznik Rzeczypospolitej. ||| * Rzeczpospolita nie była przygotowana na wkroczenie Rosji, zdołała wystawić tylko 60tys. żołnierzy, brakowało oficerów dlatego ściągano ich z innych armii (Poniatowski-wojska austriackie, Dąbrowski-wojska saskie, Kościuszko-walki w Ameryce). Sejm zawiesił swą działalność by Straż Prawa mogła rządzić sprawnie państwem. Dowódcą wojsk Litewskich został Wirtemberski (generał armii pruskiej) i okazał się zdrajcą, stąd siły litewskie wycofywały się bez walki. ||| * Bitwy w obronie Konstytucji pod:Mirem (11 czerwca 1792); Zelwą (4 lipca 1792); Zieleńcami (18 czerwca 1792) polska pod dowództwem J.Poniatowskiego i Kościuszki, a rosja dowodzona przez Morkowa, nasze zwycięstwo, za namową Poniatowskiego król S.A.Poniatowski ustanowił odznaczenie wojskowe Virtuti Militari; Dubienką (18 lipca 1792) korpus Kościuszki starł się z korpusem rosyjskim Kachowskiego, bitwa nierozstrzygnięta, Kościuszko dostaje order Virtuti; Brześciem (23 lipca 1792); Krzemieniem (24 lipca 1792); Markuszowem (26 lipca 1792) ||| * Order Virtuti Militari (cnocie wojskowe, męstwu, dzielności żołnierskiej) ? najwyższe odznaczenie wojskowe, nadawane za wybitne zasługi bojowe. Zmieniały się jego nazwy:Order Virtuti Militari->Order Wojskowy Polski->Orderu Wojskowego Virtuti Militari. Obecnie Order Virtuti Militari ||| * Klęska w wojnie przypieczętowała losy Polski, targowiczanie ulegali Rosji i Prusom. Gwałt dokonywany na Polsce usprawiedliwiały koniecznością położenia kresu rzekomemu jakobinizmowi. Obawiając się, by przemiany w Polsce nie wpłynęły na wzrost radykalnych nastrojów w Rosji caryca podjęła decyzję o rozbiorze. W styczniu 1793r. zawarta została w Petersburgu konwencja rozbiorowa między Rosją a Prusami. Prusy zagarnęły województwa: poznańskie, gnieźnieńskie, kaliskie, sieradzkie, inowrocławskie, brzesko-kujawskie, płockie, Ziemię Dobrzyńską, część województwa rawskiego, Ziemię Zakroczymską na prawym brzegu Wisły oraz Gdańsk i Toruń. Rosja przyłączyła ziemie białoruskie i ukraińskie: część województwa wileńskiego, województwo mińskie, wschodnie części województw nowogrodzkiego, brzesko-litewskiego, wołyńskiego oraz województwa kijowskie, bracławskie i podolskie. Austria, która nie wzięła udziału w II rozbiorze Polski miała otrzymać jako ekwiwalent Bawarię. ||| * Sejm grodzieński 1793?zwołany w Grodnie przez Rosję, pod laską Bielińskiego, ostatni sejm Rzeczypospolitej szlacheckiej, zwany także "niemą sesją", odbył się on w celu sprawnego przeprowadzenia traktatów podziałowych, 15 września 1793 zawiązano konfederację grodzieńską. Sterroryzowani posłowie nie zostali dopuszczeni nawet do głosu (na zamku stacjonował garnizon rosyjski z artylerią). Katarzyna II przysłała napisany przez siebie projekt wieczystego sojuszu Polski i Rosji, który został przedstawiony posłowi rosyjskiemu przez posłów jako prośba narodu polskiego. 14 października 1793 projekt przeszedł (nikt nie odważył się odezwać) i nastąpił II rozbiór. POSTANOWIENIA: podpisanie wieczystego przymierza polsko-rosyjskiego, zatwierdzenie II rozbioru Polski pomiędzy Rosję i Prusy, odrzucenie Konstytucji i przywrócenie Rady Nieustającej (na czele ambasador rosyjski) oraz praw kardynalnych (wolna elekcja, liberum veto), wojsko polskie do 15 tysięcy, zatwierdzenie praw mieszczan, przywrócenie Virtuti Militari, tron elekcyjny, rozwiązanie konfederacji Targowickiej; głosowanie odbywało się zwykłą większością głosów!!


POWSTANIE KOŚCIUSZKOWSKIE I III ROZBIÓR

* Przyczyny powstania: II rozbiór Polski, rządy Targowiczan, upadek gospodarczy i polityczny, bieda, bezrobocie, rozkaz ambasadora carskiego o redukcji wojska. ||| * Przebieg: dowódca Antoni Madaliński nie chciał dopuścić do redukcji swojej kawalerii i wypowiedział posłuszeństwo, ruszył spod Ostrołęki w kierunku Krakowa; wydarzenie to przyspieszyło wybuch powstania i nastąpiło ogłoszenie aktu insurekcji przez Tadeusza Kościuszkę w Krakowie (24 marca 1794). Kościuszko został naczelnikiem powstania, a jego celem stało się odzyskanie pełnej suwerenności. Obok armii regularnej duże nadzieje wiązał z poruszeniem mas chłopskich i mieszczan, słabiej uzbrojonych (nawet jedynie w kosy), ale samą liczebnością działającą na nieprzyjaciela. Również w stolicy wybuchło powstanie (insurekcja warszawska 17 kwietnia), przywódcą został Jan Kiliński; wojsko z pomocą ludu wygnało z Warszawy rosyjski garnizon, a Stanisław August stał się zakładnikiem ludu. Powstanie objęło także Litwę, 23 kwietnia oswobodzono Wilno (płk. Jakub Jasiński) i osądzono sprzedawczyków i targowiczan. ||| ** Kościuszko widząc niezadowolenie chłopów, których zapał do walki ustawał, ponieważ wcale nie poprawiło się ich położenie, 7 maja 1794 r. wydał uniwersał połaniecki, regulujący sprawę chłopską (otrzymali wolność osobistą, zmniejszono pańszczyznę, gospodarstwa chłopów-powstańców miały być na czas powstania zwolnione z pańszczyzny, zlikwidował władzę sądowniczą panów nad chłopami) ||| * Sytuacja powstania uległa pogorszeniu wskutek interwencji pruskiej; klęska pod Szczekocinami (6 czerwca), zwycięstwo rosyjsko - pruskie; klęska pod Chełmem gen. Zajączka; zajęcie przez Prusy Krakowa. Również na Litwie, mimo początkowych sukcesów, powstańcy musieli oddać Wilno. ||| * Klęska pod Maciejowicami (10 października 1794), Kościuszko ranny dostał się do niewoli; klęska ta stała się przełomowym momentem powstania, załamała wolę powstańców, nowym naczelnikiem został Wawrzecki. Wojska nieprzyjaciela wtargnęły do stolicy urządzając rzeź ludności, stolica poddała się, podczas odwrotu armia powstańcza uległa rozkładowi i powstanie upadło. ||| * Znaczenie powstania: przekonano się o wielkiej sile jaką stanowią chłopi; wszystkie warstwy społeczne wykazały duże poczucie patriotyzmu; powstanie miało charakter niepodległościowy i społeczny; Powstanie Kościuszkowskie uratowało rewolucję francuską, ponieważ skłoniło Prusy do wycofania się z wojny na zachodzie i zawarcie pokoju z rewolucyjną Francją. ||| * III rozbiór Polski (24.10.1795) upadek powstania kościuszkowskiego przypieczętował losy Polski; Prusy, Rosja i Austria, która także przyczyniła się do klęski powstania, zajmując Lubelszczyznę, podpisały porozumienie ustalające granice zaborów; po podpisaniu rozbiorów S.A.P abdykował, a następnie udał się do Petersburga, gdzie zmarł; w 1797 r. zaborcy podpisali konwencję petersburską, która mówiła, że na zawsze na być zlikwidowana nazwa "Królestwo Polskie". ||| * Podział ziem:Prusy: Mazowsze z Warszawą i tereny litewskie po Niemen; Austria: Małopolska z Krakowem, Lubelszczyzna; Rosja: tereny na wschód od linii Niemen-Bug.


FRANCJA CZASÓW NAPOLEONA

* Napoleon wrócił do Francji jako bohater, ale dyrektoriat traktował go jako potencjalne zagrożenie dla ich władzy i wysłał go do Egiptu. Francja pogrążyła się w kryzysie, Dyrektoriat stracił poparcie. Napoleon zostawił swoją armię i wyruszył do Francji. Tam przejął władzę - 9 listopad 1799 ||| * rok 1799 - "konstytucja roku VIII"; powołano trzech konsuli (pierwszym konsulem został Napoleon Bonaparte, w rzeczywistości przejął całą władzę w państwie), zaoferowano pokój wszystkim stronom rewolucyjnego konfliktu (amnestia dla szlacheckich emigrantów-mogli oni powrócić do Francji, ale nie mieli możliwości odzyskać skonfiskowane dobra, konkordat z Kościołem 1801, co uśmierzyło konflikt religijny, gwarancje nietykalności majątków dla burżuazji. W krajach uzależnionych od Francji i pozostających pod jej wpływami, szczególnie na ziemiach włoskich i niemieckich, zostały zniesione przywileje stanowe i osobista zależność chłopa, co podważało ustrój feudalny. Przekształceniom uległo prawodawstwo . Wszędzie obowiązywał kodeks cywilny Napoleona, a niektóre kraje otrzymały konstytucje wzorowane na konstytucji francuskiej. Tworzono nowożytny, wzorowany na francuskim, aparat władzy państwowej. ||| * Blokada kontynentalna (1806)-system blokady ekonomicznej gospodarki Wlk Brytanii przez Francję zapoczątkowane wydaniem w Berlinie przez Bonaparte dekretu z 21.11.1806. Stworzony poprzez zamknięcie wymiany handlowej z tym krajem. Francja narzuciła swoim aliantom wprowadzenie embarga handlowego wobec Anglii. Napoleon liczył, że złamie to gospodarkę angielską i skłoni Brytyjczyków do ustępstw. Tak się jednak nie stało. Blokada Kontynentalna została zniesiona w roku 1812. ||| * Kodeks Napoleona- propagował on równość wszystkich obywateli wobec prawa, równouprawnienie wyznań, własność prywatną i swobodę działalności gospodarczej