Wyżyna Śląska Fundament Wyżyny Śląskiej tworzą węglonośne skały karbońskie, wypełniające nieckę, na którą od południa są nasunięte płaszczowiny karpackie. Od północy i wschodu zalegają epikontynentalne skały osadowe triasu, a na nich skały jurajskie. Pozostałości tej pokrywy zachowały się w granicach, których skraj przebiega na zachód od Krakowa i w okolicach Ostrawy, a na północy w okolicach Tarnowskich Gór. Węgiel jest eksploatowany głównie na obrzeżeniu niecki gdzie zalega stosunkowo płytko. Niecka jest zdyslokowana uskokami. Wyżyna Śląska sąsiaduje od zachodu z zaliczoną do Niziny Śląskiej Kotliną Raciborską, od południa z obniżeniem podkarpackim ( w tym z Kotliną Ostrawską w dorzeczu Odry i Kotliną Oświęcimską w dorzeczu Wisły), od północy z Równiną Opolską. Przez wyżynę przechodzi dział wodny Wisły i Odry. Ukształtowanie powierzchni jest zróżnicowane, w najwyższych miejscach dochodzi do 400 m.n.p.m. Powierzchnia wynosi 3930 km2. W jej obrębie wyróżnia się 5 mezoregionów: Chełm, Garb Tarnogórski, Wyżynę Katowicką, Pagóry Jaworznickie i Płaskowyż Rybnicki. Chełm (341.11) jest wsuniętym między Równinę Opolską a Kotlinę Raciborską zachodnim przedłużeniem Garbu Tarnogórskiego, zbudowanym z dolomitów i wapieni środkowego Triasu. Granice z Garbem Tarnogórskim tworzy zwężenie i obniżenie pasma wzniesień na północ od Toszka i Pyskowic. Kulminację Chełmu stanowi szczątkowy komin wulkaniczny Góry Św. Anny (400 m.n.p.m.) w postaci żyły bazaltu oraz klastycznego materiału wulkanicznego. Na skłonie północnym zachowały się fragmenty rzeźby polodowcowej w postaci wzgórz kemowych oraz moren ablacyjnych. Ostaniec Chełmu jest parkiem krajobrazowym „ Góra Św. Anny” obejmujący kontakt wulkanitów ze skalami triasu i kredy. Garb Tarnogórski (341.12) jest zbudowany z wapienia muszlowego z epoki środkowego triasu. Stąd nazywany jest również Progiem Środkowotriasowym. Składa się z kilku członów oddzielonych od siebie dolinami i kotlinami rzek. Średnie wysokości wahają się od 340 do 380 m n.p.m., a najwyższy punkt pod Twardowicami sięga 398 m n.p.m. Począwszy od zachodu wyróżnia się tu: Garb Laryszowski, Płaskowyż Tarnowicki, Kotlinę Józefki, Płaskowyż Twardowicki, Dolinę Czarnej Przemszy oraz Garb Ząbkowicki. Od strony północnej i wschodniej Garbu Tarnogórskiego wcinają się w niego kotlinowe obniżenia górnej Brynicy, Czarnej Przemszy, Mitręgi i górnej Białej Przemszy. Ciekawym elementem krajobrazu w kotlinie Białej Przemszy jest tzw. Pustynia Błędowska - obszar, który wypełniają piaski czwartorzędowe o dużej miąższości. Wyżyna Katowicka (341.13) zajmuje centralną część Wyżyny Śląskiej. Zbudowana jest z węglonośnych skał karbońskich, na których zalegają dolomity i wapienie środkowego triasu, te same, które budują Garb Tarnogórski na północy, ale też wyspowo pojawiają się w południowej części omawianego mezoregionu. W obrębie Wyżyny Katowickiej możemy wyróżnić: Płaskowyż Bytomsko-Katowicki - zajmujący północną, zachodnią oraz centralną jej część, Zrąb Mikołowski - położony na południu oraz Wysoczyznę Dąbrowską i Kotlinę Mysłowicką - położone na wschodzie. Przez Płaskowyż Bytomski przebiega dział wodny Odry i Wisły. Jest to region najsilniej przekształcony przez człowieka, co uwidacznia się silnymi przekształceniami środowiska naturalnego, począwszy od rzeźby terenu (np. osiadanie terenu, zagłębienia, hałdy), a skończywszy na stosunkach wodnych (np. zanieczyszczenia wód, odprowadzanie do rzek wód kopalnianych). Pagóry Jaworznickie(341.14) występują na południowy wschód od Wyżyny Katowickiej i są ciągiem zrębów tektonicznych zbudowanych z wapieni triasowych. Zamykają one od południa Nieckę Mysłowicką i Pustynię Błędowską. Wyróżnia się pagóry: Lędzińskie, Imielińskie, Jeleniewskie, Ciężkowickie, Libiąskie, Chrzanowskie i inne, osiągające wysokości ponad 300 m. Między nimi występują kotliny wypełnione piaskami czwartorzędowymi. Węgiel z zalegających skał karbońskich jest wydobywany w okolicach Jaworzna, Chrzanowa, Libiąża i Trzebini. Region uległ również bardzo wielkim przekształceniom antropogenicznym, podobnie jak Wyżyna Katowicka, ale na mniejsza skalę. Występuje rezerwat leśny „Ostra Góra” z fragmentem buczyny typu karpackiego. Płaskowyż Rybnicki (341.15) znajduje się na południowy zachód od Wyżyny Katowickiej. Jego podłoże budują skały karbońskie z pokładami węgla kamiennego, na których położone są osady zawierające złoża soli, gipsu i siarki, przykryte na powierzchni glinami, żwirami i piaskami czwartorzędowymi. Maksymalne wysokości dochodzą tu do 310 m n.p.m. Przez obszar płaskowyżu przechodzi dział wodny Odra - Wisła. Jest to również teren intensywnie przekształcony przez człowieka, choć już nie na taką skalę jak Wyżyna Katowicka.
