Po śmierci Kazimierza Odnowiciela władzę objął BOLESŁAW ŚMIAŁY (SZCZODRY). Jego rządy przypadły na okres walki papiestwa z Cesarstwem o inwestyturę. Europa podzieliła się wówczas na dwa obozy: gregoriański (zwolennicy papieża Grzegorza VII) i antygregoriański (zwolennicy Cesarza). Polska poparła Grzegorza VII za co papież odwdzięczył się –przywróceniem arcybiskupstwa w Gnieźnie i zgodą na koronację królewską Bolesława Śmiałego co miało miejsce w 1076 roku. Panowanie króla wypełniły liczne wyprawy, których celem było osadzenie na tronach węgierskim i ruskim przychylnych Polsce kandydatów. Wracając z Rusi ponownie przyłączył Grody Czerwieńskie do Polski (wcześniej odebrał je Jarosław Mądry kiedy w Polsce rządził Mieszko II). Prawdopodobnie w czasie gdy Bolesław Szczodry przebywał na Rusi w Małopolsce wybuchł bunt ludowy popierany przez możnowładztwo i biskupa krakowskiego STANISŁAWA. Król oskarżył buntowników o zdradę i ukarał ich śmiercią. Wśród zamordowanych znalazł się biskup Stanisław. Wydarzenie to doprowadziło do nowego buntu przeciwko Śmiałemu – musiał on uciekać z kraju na Węgry skąd już nie powrócił. W tej sytuacji sprawowanie władzy w kraju powierzono bratu Bolesława – WŁADYSŁAWOWI HERMANOWI. W Europie w konflikcie na linii papiestwo – Cesarstwo rozpoczął się okres przewagi cesarstwa. W tej sytuacji Herman przeszedł na stronę obozu antygregoriańskiego – zrezygnował z korony królewskiej i zachowywał się ulegle wobec Cesarza. Książę Władysław był schorowanym, nieudolnym władcą. Właściwy ster rządów w Polsce znalazł się w rękach możnych którzy rozpoczęli rywalizację między sobą. Szczególnie duży wpływ na decyzje Hermana miał wojewoda SIECIECH. Otaczał się ludźmi niższego pochodzenia oraz członkami własnej rodziny, odsuwał natomiast tych, którym urzędy prawnie się należały. Sytuacja ta spowodowała sprzeciw możnowładztwa domagającego się usunięcia Sieciecha. Ponieważ zabiegi te spełzły na niczym, możni wysunęli wobec księcia Władysława żądanie uznania syna z nieprawego łoża Zbigniewa co ten uczynił. Potem możnowładcy doprowadzili do usunięcia Sieciecha i doprowadzili do podziału państwa między Władysława i jego synów: ZBIGNIEWA i BOLESŁAWA KRZYWOUSTEGO. Herman pozostawił sobie Mazowsze i władzę zwierzchnią, Zbigniew otrzymał Wielkopolskę z Kujawami a Krzywousty Kraków, Sandomierz i Śląsk. Podział ten przyczynił się do zwiększenia odrębności dzielnic co mogło zaowocować trudnościami w jednoczeniu kraju. Po śmierci Hermana Mazowsze otrzymał Zbigniew. Wkrótce też doszło do konfliktu między braćmi. Krzywousty chciał dokonać wyprawy na Pomorze ale Zbigniew odmówił mu przemarszu wojsk przez swoje terytorium. Sytuacja stała się przyczyną walki w której zwyciężył Krzywousty a Zbigniew uciekł z kraju do Niemiec. W 1109 roku doszło do najazdu cesarza HENRYKA V na Polskę, której pretekstem była obrona praw Zbigniewa i odmowa płacenia trybutu. Dzięki walce podjazdowej, postawie obrońców Głogowa, Bytomia czy Wrocławia, powszechnemu poparciu wojna skończyła się zwycięstwem Polski. Krzywousty pozwolił bratu wrócić do kraju ale wkrótce go uwięził, oślepił, w wyniku czego Zbigniew zmarł. Bolesław podporządkował sobie wszystkie ziemie Zbigniewa, następnie doprowadził do przyłączenia Pomorza Wschodniego z Gdańskiem (1116) i podporządkował sobie Pomorze Szczecińskie (stało się lennem Polski). Krzywousty nie zdołał jednak uzyskać korony królewskiej. Krzywousty miał 5 synów. Aby nie dopuścić w przyszłości do walk między synami takich, jakie były jego udziałem opracował testament, który regulował zasady następstwa tronu i podziału władzy. Ustanowił zasadę SENIORATU. Mówiła ona o tym, że księciem zwierzchnim będzie zawsze senior czyli najstarszy z rodu Piastów. Oznaczało to, że dziedziczenie nie miało następować z ojca na syna lecz na najstarszego z braci ojca. Senior poza zwierzchnictwem nad książętami miał wyłączne prawo prowadzenia polityki zagranicznej oraz utrzymywania załóg wojskowych w głównych grodach znajdujących się w pozostałych dzielnicach i współdecydowania o obsadzaniu w nich urzędów. SENIOR – WŁADYSŁAW II zw. WYGNAŃCEM – otrzymał Śląsk jako dzielnicę dziedziczną oraz dzielnicę tzw. senioralną obejmującą Małopolskę z Krakowem oraz ziemię łęczycko - sieradzką BOLESŁAW IV KĘDZIERZAWY – Mazowsze z Kujawami MIESZKO III STARY – Wielkopolskę HENRYK oraz KAZIMIERZ SPRAWIEDLIWY – zostali pominięci w testamencie ze względu na to, iż byli małoletni. Henryk z czasem otrzymał Ziemię Sandomierską (dlatego zwano go Henrykiem Sandomierskim) , Kazimierz prawdopodobnie był pogrobowcem. Bolesław Krzywousty zmarł w 1138 roku kończąc okres wczesnośredniowiecznej monarchii piastowskiej. Rozpoczął się okres rozbicia dzielnicowego. ROZBICIE DZIELNICOWE W POLSCE 1138 – 1294: Po śmierci Bolesława Krzywoustego w 1138 roku rozpoczęto wprowadzanie w życie zasady senioratu, gdzie najstarszy syn Władysław – nazwany później Wygnańcem – miał pełnić rolę zwierzchnią nad pełnoletnimi braćmi. Władysław otrzymał we władanie dzielnicę senioralną, którą była Małopolska, a także Śląsk i Ziemię Łęczycko – Sieradzką. Zgodnie z postanowieniami testamentu Bolesława Krzywoustego Mazowsze przypadło Bolesławowi Kędzierzawemu, a Wielkopolska Mieszkowi Staremu. Salomea, wdowa po Krzywoustym, wraz z niepełnoletnimi synami – Henrykiem i Kazimierzem – rezydowała w Łęczycy. Rzeczywistość okazała się jednak inna od zamierzeń Bolesława Krzywoustego. Wkrótce po jego śmierci doszło do wojny domowej, w której możnowładztwo i duchowieństwo poparło młodszych książąt, a Władysław w 1146 roku został wygnany z kraju. Jego miejsce zajął Bolesław Kędzierzawy. Ta zmiana doprowadziła jednak do zbrojnej interwencji cesarza niemieckiego Fryderyka I Barbarossy. Bolesławowi Kędzierzawemu udało się jednak pozostać przy władzy i bezpośrednio panować nad większością ziem polskich, lecz za cenę hołdu lennego i wysokiego okupu jaki musiał składać cesarzowi. Bolesław Kędzierzawy zmarł w 1173 roku i księciem seniorem oraz władcą Krakowa po nim został Mieszko Stary. Jednak i tu spokój nie trwał długo, gdyż biskup i możnowładztwo krakowskie doprowadziło do kolejnych walk o tron. Mieszko Stary został wygnany. Wynikiem tego było powołanie w 1177 roku na księcia najmłodszego syna Bolesława Krzywoustego, którym był Kazimierz Sprawiedliwy. Było to jednocześnie jawnym naruszeniem zasady senioratu, gdyż Kazimierz nie był najstarszym synem Krzywoustego. Miał tą świadomość i sam Kazimierz, dlatego w 1180 roku na zjeździe w Łęczycy zdołał uzyskać zgodę duchowieństwa i możnowładztwa małopolskiego na dziedziczenie Krakowa przez swoich synów, co w praktyce wiązało się z uzyskaniem władzy nad całym krajem. Po śmierci Kazimierza Sprawiedliwego w 1194 roku ponownie rozgorzały walki o władzę między jego synem Leszkiem Białym, a upominającym się o władzę Mieszkiem Starym. W efekcie prowadzonych walk i dzięki poparciu duchowieństwa i możnowładztwa Leszek utrzymał się przy władzy, która jednak ograniczała się w zasadzie tylko do Krakowa. Mimo utrzymanego tytułu „księcia całej Polski” jego władza była bardzo ograniczona, a on sam nie miał wpływu na politykę wewnętrzną i zewnętrzną innych książąt. Tak więc w całym XII wieku tylko jeden z potomków Krzywoustego – Mieszko Stary – przejął władzę bez walki. Taki stan rzeczy prowadził do całkowitej decentralizacji państwa, czego tak bardzo chciał uniknąć Bolesław Krzywousty. Z początkiem XIII wieku Polska stała się państwem rozbitym, gdzie wielu książąt prowadziło własną politykę – zarówno wewnętrzną jak i zewnętrzną – na obszarze, który im podlegał. Jedynie na Śląsku Henrykowi Brodatemu i jego synowi Henrykowi Pobożnemu udało się podporządkować sobie inne księstwa. Ich władztwo, przypadające na lata 1201 – 1241, rozszerzyło się na większą cześć Wielkopolski i ziemię lubuską. Henrykowie śląscy nie starali się jednak połączyć tych ziem w spójną całość, czego wyrazem było przyjmowanie kolejno tytułów księcia Śląska, Krakowa oraz innych podległych sobie ziem. Wraz ze śmiercią Henryka Pobożnego w bitwie pod Legnicą budowane wcześniej państwo rozpadło się. Na gruzach władztwa Henryków śląskich powstało siedem dzielnic.
