Konkurs

1. Jak nazywa się nauka badająca powstanie i rozwój gatunku ludzkiego?
antropogeneza

2. Uporządkuj w kolejności występowania rodzaje człowiekowatych:
homo habilis
australopithecus
homo sapiens sapiens
homo erectus
homo sapiens neanderthalensis

austalopithecus
homo habilis
homo erectus
homo sapiens neanderthalensis
homo sapiens sapiens

3. Wymień dwa typy narzędzi najbardziej powszechne w paleolicie i mezolicie
drapacz i rylec

4. Gdzie zostały znalezione najstarsze wytwarzane narzędzia kamienne i jak się nazywają?
Wąwóz Olduvai, choppery

5. Mamut to zwierzę występujące:
a. w tajdze
b. w tundrze
c. na stepie


6. Paleolit w Europie i w Polsce dzielimy na:
dolny
środkowy
górny
schyłkowy

7. Przedstawiciele jakiego rodzaju człowiekowatych jako pierwsi dotarli na tereny Polski?
homo erectus

8. Z jakiego okresu pochodzą najstarsze ślady osadnictwa paleolitycznego w Wielkopolsce?
paleolit schyłkowy

9. Podaj nazwę stanowiska w centralnej Polsce, znanego w okresie paleolitu z wydobywania cennego dla ludności paleolitycznej barwnika
Rydno

10. Co oznaczają skróty BP, BC występujące przy określaniu wieku znalezisk?
1000 BP - 1000 lat temu
2350 BC - 2350 lat przed Chrystusem

before present, lat temu,
before Christus, przed Chrystusem

11. Zaznacz 4 surowce, z których wyrabiano narzędzia w paleolicie i mezolicie?
a) brąz
b) kamień
c) fajans
d) kość
e) poroże
f) szkło
g) drewno

12. Uszereguj zlodowacenia od najstarszego występującego na terenie Polski
środkowopolskie 2
południowopolskie 1
bałtyckie 3

13. Wymień przynajmniej dwie techniki obróbki krzemienia w paleolicie i mezolicie:
technika odłupkowa
technika lewaluaska
technika klaktońska
technika rdzeniowa
technika wiórowa

14. Jaki rodzaj pochówków występuje w paleolicie?
a) ciałopalne
b) szkieletowe


15. Z jakim rodzajem człowiekowatych związane są pięściaki?
homo erectus

16. Jakie imię nadano najsławniejszej kobiecie - australopitekowi?
Lucy

17. Wymień dwie główne cechy różniące narzędzia paleolityczne od mezolitycznych?
mikrolityzacją i geometryzacją

18. Liściak to:
a) surowiec używany do produkcji ostrzy
b) typ narzędzia
c) nazwa larwy motyla żerującego na liściach w okresie paleolitu

19. Z czym kojarzy się nazwa Obłazowa?
jaskinia, obozowisko wielokulturowe, bumerang z kości słoniowej

20. Charakterystyczny czerwony barwnik używany powszechnie przez społeczności łowiecko-zbierackie to:
ochra, hematyt

21. Co to jest rdzeń?
przygotowany fragment kamienia, krzemienia służący do odbicia od niego wióra lub odłupka

22. Wymień przynajmniej cztery gatunki zwierząt występujących w okresie zlodowacenia:
lew jaskiniowy
koń
mamut
renifer
nosorożec włochaty

23. Wymień dwa przejawy sztuki paleolitycznej
malowidła
ryty
sztuka figuralna

24. Jak się nazywa najstarsza kultura archeologiczna, której pozostałości odkryto na terenie Wielkopolski?
kultura hamburska

25. Przedstawiciel jakiego rodzaju człowiekowatych pierwszy wyemigrował z Afryki do Europy i Azji?
homo erectus

26. Wymień przynajmniej dwa typy narzędzi krzemiennych wytwarzanych w mezolicie?
np. drapacz, trójkaty, trapezy, tylczaki, ciosaki

27. Wymień typy broni łowieckiej wykorzystywanej w mezolicie?
łuk, strzały, harpuny

28. Na jakie zwierzęta polowano najczęściej w schyłkowym paleolicie?
renifery

29. Z czym kojarzy się nazwa Janisławice?
grób krzemieniarza, mezolit, pochówek mezolityczny, zbrojniki janisławickie

30. W jaki sposób pozyskiwano surowiec krzemienny do produkcji narzędzi?
z powierzchni, wydobywano w kopalniach1. Z jakiego regionu geograficznego wywodzi się neolit europejski?
z Bliskiego Wschodu

2. Kiedy i w wyniku jakich procesów został zapoczątkowany neolit na ziemiach polskich?
1/ ok. 9 tys. lat temu
2/ ok. 4500 p.n.e.
3/ ok. 2500 p.n.e.
4/ w wyniku ewolucji miejscowych społeczeństw mezolitycznych
5/ w wyniku migracji grup ludności rolniczej spoza Polski
6/ nie jest jeszcze znana odpowiedź

3. Jaka jest podstawowa różnica między gospodarką społeczeństw mezolitycznych i neolitycznych?
mezolit: korzystanie z zasobów, których dostarcza środowisko naturalne (zbieractwo, łowiectwo, rybołówstwo...);
neolit: wytwarzanie żywności (uprawa roli i chów zwierząt domowych)

4. Neolit na ziemiach polskich rozpoczął się w okresie ocieplenia czy ochłodzenia klimatu? Podaj nazwę tego okresu klimatycznego.
w okresie ocieplenia; okres atlantycki

5. Podaj cztery hasła najtrafniej charakteryzujące neolit.
rolnictwo
osiadły tryb życia
wytwarzanie naczyń ceramicznych
wytwarzanie różnych form gładzonych narzędzi kamiennych

6. Wymień cztery centra najstarszego osadnictwa neolitycznego na ziemiach polskich i uzasadnij przyczyny osiedlenia się ludności rolniczej w tych rejonach.
Małopolska
Dolny Śląsk
Górny Śląsk
Kujawy
ziemia chełmińska
ziemia pyrzycka
urodzajna gleba

7. Najstarsza archeologiczna kultura neolityczna na ziemiach polskich to:
kultura ceramiki wstęgowej rytej (KCWR)

8. Wskaż, co oznacza nazwa "szewskie kopyto" i napisz z jakim okresem neolitu się łączy?
1/ typ ozdoby z miedzi
2/ typ motyki kamiennej
3/ technikę produkcji narzędzi kamiennych
występuje w najstarszych kulturach rolniczych (wczesny i środkowy neolit)

9. Podaj dwa przykłady zabytków, na podstawie których przypisuje się społeczeństwom neolitycznym wiarę w siły przyrody.
ozdoby z motywami solarnymi
figurki zwierząt
zdobienie naczyń motywami zoomorficznymi
pochówki krów
bagienne ofiary wotywne

10. Co wspólnego z neolitem ma słowo "czekoladowy"?
krzemień czekoladowy

11. W jaki sposób i czym mielono zboże w neolicie?
ręcznie
używając kamiennego żarna i rozcieracza

12. Co to są kurhany i w jakiej kulturze występują najliczniej?
groby z nasypami w kształcie stożka
kultura ceramiki sznurowej

13. Jaką nazwą określa się proces rozprzestrzeniania się idei neolitycznej na nowe obszary?
neolityzacja

14. Wymień cztery rośliny uprawiane w neolicie na ziemiach polskich.
pszenica, jęczmień, proso, soczewica, groch, żyto

15. Z jakich surowców wytwarzano tkaniny w neolicie?
wełna, len

16. Wymień dwa surowce, z których wykonywano ozdoby używane jako dary grobowe.
kości zwierzęce, poroże, zęby zwierzęce, bursztyn, miedź, muszle, kamień

17. Co to jest przęślik i co może mieć on wspólnego z bajkową śpiącą królewną?
gliniany krążek z otworem, służący do obciążenia i wirowania drewnianego wrzeciona, którym ukłuła się królewna i zasnęła

18. Wymień pełne nazwy dwóch kultur archeologicznych, z którymi łączy się grobowce megalityczne.
kultura pucharów lejkowatych
kultura amfor kulistych

19. Czy idea megalityczna wywodzi się z Europy wschodniej czy z zachodniej?
z zachodniej Europy

20. Łucznicy - z jaką kulturą i dlaczego wiąże się to pojęcie?
z kulturą pucharów dzwonowatych
występowanie w grobach grotów strzał i kościanych płytek ochronnych na rękę

21. Nazwij jedno neolityczne narzędzie żniwne i opisz, jak i z czego je wykonano.
nóż krzemienny (jeden długi wiór krzemienny)
sierp (w oprawie z kości lub drewna? mocowano wiele drobnych krzemieni, które tworzyły ostrze)

22. Jaka jest różnica między motyką, siekierą i toporem kamiennym?
siekiera nie ma otworu
motyka i topór mają otwory ale ich ostrza są usytuowane przeciwnie (motyki prostopadle do otworu, topora równolegle)

23. Wymień techniki zdobienia naczyń:
Odciskanie, rycie, nakłuwanie, malowanie, żłobienie

24. Kultura ceramiki promienistej - w jakim okresie neolitu występuje, skąd się wywodzi, i gdzie jest najliczniej reprezentowana na ziemiach polskich?
w późnym neolicie
pochodzi z obszarów leżących na południe od ziem polskich (Węgry, Austria, Morawy, Słowacja)
w Małopolsce i na Śląsku

25. Jakie przedmioty kojarzą Ci się ze słowem "importy" w neolicie? Podaj dwa przykłady przedmiotów lub surowców.
miedź, obsydian, muszle, bursztyn, krzemienie (czekoladowy, pasiasty, świeciechowski...), kamienie (bazalt...)

26. Wymień nazwę kultury, w której najliczniej występują groby zwierzęce oraz gatunek składanego w nich zwierzęcia.
kultura amfor kulistych
bydło

27. Jakiej biżuterii nie mogłaby nosić kobieta w neolicie na ziemiach polskich?
Zaznacz cztery pozycje na poniższej liście:
1/ naszyjnik z muszli i miedzianych rurek
2/ zawieszka z brązu w kształcie spirali
3/ drewniane korale
4/ kolczyki z emalii
5/ miedziana bransoletka ze szklanym paciorkiem
6/ krążek z bursztynu
7/ tarczka z kości zdobiona rytami
8/ koraliki gliniane na żelaznym pręcie
9/ diadem miedziany

28. Na jakiej podstawie uważa się, że w neolicie na ziemiach polskich wykorzystywano wóz jako środek transportu?
na podstawie zdobienia naczyń motywem kół

29. Objaśnij znaczenie określenia "ofiara wotywna"?
przedmiot (y) ofiarowywany (ne) czczonemu bóstwu

30. Utwórz poprawne hasła związane z neolitem ziem polskich, łącząc odpowiednio wyrazy z obu kolumn (np. 1f...):
1/ puchar a/ wołyński
2/ ucho b/ zasobowa
3/ ornament c/ szkieletowy
4/ flasza d/ nutowy
5/ krzemień e/ obronna
6/ osada f/ dzwonowaty
7/ grób g/ z kryzą
8/ jama h/ ansa lunata
1f, 2h, 3d, 4g, 5a, 6e, 7c, 8b
1. Podaj dwa nazwiska twórców najczęściej stosowanych podziałów chronologicznych dla epoki brązu.
O. Montelius, P. Reinecke [ J. Kostrzewski, H. Mller-Karpe]

2. Wymień dwa rodzaje broni wykonywanej z brązu
groty (strzał, oszczepów, włóczni), miecze, sztylety, czekany, noże [ewentualnie berła sztyletowe, siekierki]

3. Jaki obrządek pogrzebowy dominował wśród ludności kultury łużyckiej?
ciałopalny

4. Podaj nazwę miejscowości, w której znajduje się najbardziej znane cmentarzysko kurhanowe kultury unietyckiej w Polsce.
Łęki Małe (ewentualnie Szczepankowice)

5. Wymień dwie metody odlewania przedmiotów brązowych
na wosk tracony, w formach (np. muszlowych)

6. Dla której części Polski charakterystyczną ozdobą we wczesnej epoce brązu była zausznica w kształcie wierzbowego liścia?
wschodniej, południowo-wschodniej

7. Do czego służyły brązowe szpile?
do spinania szat

8. Z jakim charakterystycznym rodzajem zabytku kojarzy Ci się grupa Płonia?
ostrzami, płoszczami, grotami krzemiennymi

9. Podaj nazwę jednej z kultur wczesnej epoki brązu na ziemiach polskich związanej z episznurowym, przykarpackim kręgiem kulturowym.
k. mierzanowicka, k. strzyżowska [ewentualnie Chłopice-Vesel]

10. Czy ludność kultury łużyckiej budowała grody? Zaznacz właściwą odpowiedź.
- Tak
- Nie

11. Z jakim przedmiotem brązowym kojarzą Ci się określenia:
- z podniesionymi brzegami .......... siekierka
- z wrzecionowatą główką .......... szpila

12. Podaj nazwę kultury z którą należy łączyć przedstawione poniżej naczynie.



k. unietycka

13. Który kompleks kulturowy starszej epoki brązu zawdzięcza swoją nazwę charakterystycznej formie grobu?
kultur mogiłowych

14. Naczynia zdobione dookolną, daszkowatą listwą plastyczną są uważane za wyróżnik kultury ...
trzcinieckiej

15. Jaką nazwę nosi charakterystyczna dla wczesnej epoki brązu broń-insygnium władzy?
berło sztyletowe

16. Która z wymienionych poniżej kultur nie występowała w epoce brązu? Zaznacz właściwą odpowiedź.
1. k. unietycka,
2. k. łużycka,
3. k. trzciniecka,
4. k. amfor kulistych

17. Czy w epoce brązu wytwarzano naczynia z tego metalu?
tak

18. Kultura unietycka na naszych ziemiach znana jest archeologom głównie z osad, czy cmentarzysk?
cmentarzysk

19. Czy dla epoki brązu na ziemiach polskich dysponujemy już źródłami pisanymi?
nie

20. W jakiej miejscowości znaleziono słynny skarb wyrobów brązowych, w którego skład wchodziły dwie figurki wołków?
Bytyń

21. Pod nasypami kurhanów kultury unietyckiej chowano zmarłych w obrządku ...
szkieletowym

22. Które z wymienionych ugrupowań kulturowych jest chronologicznie najmłodsze? Zaznacz właściwą odpowiedź.
1. k. mierzanowicka,
2. k. przedłużycka
3. k. unietycka
4. k. iwieńska

23. Na jakim obszarze naszych ziem najwyraźniej widoczne w materiale archeologicznym są oddziaływania nordyjskiego kręgu kulturowego?
Pomorze, północna część Polski

24. Jakim terminem określa się naczynia umieszczane w grobach ciałopalnych obok popielnicy?
przystawki

25. Które z ozdób brązowych posiadały zakończenia w formie spiral (spiralnych tarczek)?
bransolety, naramienniki, nagolenniki

26. Jaka kultura reprezentuje na naszych ziemiach krąg kultur pól popielnicowych?
k. łużycka

27. Z jakim kultem związane są brązowe modele wozów?
solarnym

28. "Ceramika tekstylna" - to jeden z wyróżników wydzielonej przez J. Kostrzewskiego kultury ...
przedłużyckiej

29. Jaką funkcję poza ekonomiczną mogły pełnić skarby wyrobów brązowych?
kultową, wotywną, ofiarną

30. Z jakim znaleziskiem łączy się nazwa miejscowości Ognica?
brązowa tarcza
1. Od czego pochodzi nazwa: kultura pól popielnicowych?
od rozległych cmentarzysk, na których występują ciałopalne groby popielnicowe.

2. Gdzie w Europie znajdowała się najsłynniejsza kopalnia soli, w sąsiedztwie której odkryto wielkie, bogato wyposażone cmentarzysko birytualne? Podaj nazwę.
Hallstatt w Alpach Salzburskich, w Górnej Austrii, okres halsztacki

3. Biskupin był otoczony wałem drewniano-ziemnym o obwodzie 465m. Co było centralnym elementem tego wału i jakie spełniało funkcje?
wieża spełniające funkcje obronno-obserwacyjne
Ile jest ulic i rzędów domów w Biskupinie?
w 13 rzędach było 106 domostw, 11 równoległych do siebie ulic i jedna okrężna

4. Jak się nazywali i skąd przybywali koczownicy, którzy w VI w p.n.e. doprowadzili do zniszczenia lokalnych ośrodków osadniczych, gospodarczych i religijnych? (dotarli nawet do sanktuarium halsztackiego na górze Ślęży)
Scytowie , przybyli ze Scyti - stepów nadczarnomorskich

5. Jaką metodą wydatowano budowę grodu w Biskupinie na zimę przełomu 738/737 r. p.n.e.?
tak dokładną datę uzyskano podczas badań drewna z wału metodą dendrologiczną

6. Czy osada obronna w Biskupinie i wspaniałe grobowce Etruskie w Środkowych Włoszech były sobie współczesne?
tak - w VI - V w p.n.e.

7. Jakiego surowca używali "metalurdzy" kultury łużyckiej do produkcji siekierek?
brązu.

8. Gdzie w ostatnim czasie archeologowie z Instytutu Prahistorii w Poznaniu natrafili na największy skarb siekierek brązowych z VIII-VII w p.n.e.
Rosko pow. Czarnków-Trzcianka

9. Skąd pochodzi najsłynniejszy i najpiękniejszy, znaleziony w Wielkopolsce naszyjnik - napierśnik brązowy? Można go podziwiać na wystawie "Pradzieje Wielkopolski" w Muzeum Archeologicznym w Poznaniu.
z Mrowina, gm. Rokietnica

10. Co to jest obrządek birytualny i czym się charakteryzuje?
mieszane pochówki szkieletowy i ciałopalny na jednoczasowym cmentarzysku

11. Wymień trzy miejscowości, w których znajdują się badane przez poznańskich archeologów grodziska ludności kultury łużyckiej.
Biskupin, Smuszewo, Komorowo, Izdebno, Sibiejuchy, Kruszwica, Słupca, Tarnowa

12. Jakie były przyczyny upadku grodów kultury łużyckiej (wymień przynajmniej 2)?
walki spowodowane najazdem hord scytyjskich, walki plemienne oraz zachodzące zmiany w środowisku przyrodniczym, podnoszenia się poziomu wody

13. Liczba monet w największych skarbach z okresu wpływów rzymskich, odkrytych na naszych ziemiach, przekracza 100, 500 czy też 1 000 sztuk?
1 000

14. Z jakiej miejscowości na naszych ziemiach jest znana starożytna kopalnia rudy żelaza?
z Rudek k. Nowej Słupi = Rudki, gm. Bieliny, pow. Kielce

15. Ile wytopów żelaza można było przeprowadzić w dymarce i jakie paliwo wykorzystywano w procesie dymarskim?
jeden wytop; węgiel drzewny

16. Podaj nazwy czterech kolejnych okresów epoki żelaza, z których
pierwszy trwał na naszych ziemiach do V/IV wieku przed Chrystusem ...
drugi - do narodzin Chrystusa ...
trzeci - do 375 roku ...
czwarty do VI w.
1 - okres halsztacki, 2 - okres lateński (lub przedrzymski), 3 - okres wpływów rzymskich (lub rzymski); 4 - okres wędrówek ludów

17. Obecność, jakiej ozdoby (części stroju) w grobach lub innych obiektach z okresu lateńskiego (przedrzymskiego) lub wpływów rzymskich pozwala datować te obiekty najdokładniej? Dlaczego?
Obecność zapinek = fibul; często zmieniały swój kształt (pod wpływem mody = prądów stylistycznych)

18. Która kultura archeologiczna przejęła wiele celtyckich wzorców kulturowych i rozwijała się na znacznym obszarze naszych ziem przez kilkaset lat (od III/II w. przed Chr. po VI w. po Chr.)?
kultura przeworska

19. Który pisarz starożytny przekazał nam najwięcej informacji o ludach zamieszkujących tereny Europy poza granicami Imperium Rzymskiego w I w. po Chr. W jakim dziele?
Tacyt, Germania

20. W którym starożytnym mieście, położonym nad Adriatykiem, ważnym ośrodku obróbki bursztynu, zaczynał się szlak bursztynowy prowadzący nad Bałtyk - ku Zatoce Gdańskiej?
w Akwilei

21. Jakie kategorie przedmiotów z przedstawieniami bóstw czczonych w Imperium Rzymskim znaleziono na naszych ziemiach? Podaj jeden przykład.
posążki bóstw, miecze z inkrustowanymi wyobrażeniami Marsa i Wiktorii, monety, medaliony

22. Z przybyciem na Pomorze, jakiego ludu skandynawskiego są łączone cmentarzyska birytualne, z grobami płaskimi, kurhanami i kręgami kamiennymi?
z Gotami lub z Gotami i Gepidami

23. Podaj jeden przykład charakterystycznej ozdoby stroju kultury wielbarskiej, często wykonanej ze srebra i niekiedy ze złota.
bransolety: żmijowate = wężowate, wężykowate, klamerki esowate do kolii, wisiorki: gruszkowate, kuliste; paciorki: dwustożkowate, ażurowe

24. Wymień trzy typowe elementy uzbrojenia i jeden element oporządzenia jeździeckiego, które odnajdujemy w grobach wojowników z okresu wpływów rzymskich na naszych ziemiach
miecze (i okucia pochew mieczy), groty włóczni, groty oszczepów (dzirytów), groty strzał, okucia tarcz (brzegu tarcz, środka - umba, uchwytu - imacze), topory, ostrogi, wędzidła, uzdy z wodzami łańcuchowymi

25. Z czego wykonywano tarcze u schyłku starożytności i jaką nazwę noszą okucia środka tarczy i uchwytu tarczy?
z drewna (obciągniętego skórą) i metalowych okuć; umbo i imacz

26. Podaj dwa przykłady przedmiotów spotykanych głównie w grobach kobiecych, ze schyłku starożytności.
przęśliki, okucia skrzynek, klucze do skrzynek, noże sierpikowate, kolie paciorków, większa liczba zapinek oraz innych ozdób i części stroju

27. Wymień przynajmniej cztery charakterystyczne elementy wyposażenia grobów tzw. książęcych, z okresu wpływów rzymskich.
importowane naczynia metalowe (brązowe: dzbany, patery, wiaderka, misy, rondle, czerpaki, cedzidła; srebrne pucharki - pary, zastawy do picia wina), naczynia szklane (czarki, kielichy), ceramika, zwłaszcza terra sigillata, rogi do picia, skrzynki i wiaderka drewniane z okuciami, szklane i kościane kamienie do gry, ozdoby i części stroju ze złota i srebra (fibule, sprzączki, wisiorki, pierścienie), przybory toaletowe ze złota i srebra, monety, brzytwy, noże, nożyce i sporadycznie ostrogi z brązu i srebra, brązowe lusterka, figurki bóstw rzymskich, ruchoma podstawka z brązu do zawieszania mis

28. Czy w V w. w zasięgu wpływów państwa Attyli znalazła się także część naszych ziem? Jeśli tak, to podaj jeden przykład znaleziska potwierdzającego kontakty mieszkańców naszych ziem z Hunami (np. miejsce i rodzaj odkrycia lub odkryty przedmiot charakterystyczny dla Hunów)
tak; groby wojowników w Jakuszowicach (mężczyzna pochowany razem z koniem i huńskimi insygniami władzy) i Przemęczanach (ze zdeformowaną czaszką, zgodnie z obyczajem panującym w ówczesnym środowisku nomadów), oba w Małopolsce; grób ?kobiecy w Jędrzychowicach na Śląsku; części łuku refleksyjnego (złote okładziny; Jakuszowice), huński kocioł brązowy (Jędrzychowice); bogato zdobione części uprzęży końskiej (Jakuszowice), ozdoby stroju zdobione złotem i almandynami (sprzączki, zawieszki; Jakuszowice), złoty kolczyk typu huńskiego (Przemęczny i skarb ze Świlczy)

29. Które zwierzę dominowało wśród zwierząt hodowanych na naszych ziemiach w okresie wpływów rzymskich?
bydło

30. Jak najczęściej wyglądały starożytne trumny drewniane?
były to trumny kłodowe; trumny z wydrążonych kłód drewna