Pedagogika porównawcza- system oświatowy Niemiec

System oświatowy Republiki Federalnej Niemiec

Od czasów średniowiecznych oświatą na terenie Niemiec zajmował się kościół, a później państwo. Obecnie, odpowiedzialność za oświatę i jej rozwój ponoszą niemieckie kraje związkowe. Od Landu zależy między innymi długość obowiązku szkolnego, która wynosi 9 lub 10 lat.
?System zarządzania szkolnictwem pozostaje pod kontrolą państwa, chociaż ściśle odpowiada federalnej strukturze krajów związkowych. Każdy z nich ma własne Ministerstwo Oświaty kierujące sprawami edukacji na swym obszarze.? Te regionalne ministerstwa wyznaczają okres obowiązku szkolnego, podstawowe założenia szkolnictwa, jak również strukturę, metody i podstawy organizacji pracy oświatowej. Ministrowie Oświaty z poszczególnych Landów tworzą wraz Federalnym Ministrem Oświaty tzw. Radę Siedemnastu, czyli Federalna Radę Oświatową. Zadaniem tejże Rady jest wypracowywanie kompromisów, szukanie nici porozumienia pomiędzy Landami. Federalny Minister Oświaty reprezentuje RFN w światowych dyskusjach oświatowych, przy czym stanowisko, jakie w nich zajmuje musi zostać zatwierdzone przez Radę Siedemnastu.
Najważniejszą osobą w systemie szkolnictwa niemieckiego jest Minister Oświaty danego Landu. W obrębie kraju związkowego oświata jest silnie scentralizowana. Struktura instytucji oświatowych w obrębie Landu:
Ministerstwo Oświaty

Zespoły Szkół
( skupiające szkoły danego terenu)

Dyrekcja szkół

Nauczyciel
Nauczyciel, jako urzędnik, który znajduje się na dole tej drabiny, otrzymuje decyzje programowe, czyli ściśle określone wytyczne, w których nie ma miejsca na modyfikacje osoby będącej najbliżej ucznia. Nauczyciel dostaje gotowe scenariusze i jego zadaniem jest je zrealizować.
?Finansowanie oświaty, nauki i kultury ? podobnie zresztą jak innych sektorów gospodarki ? odbywa się z trzech źródeł: budżetu ogólnofederalnego, landowego i samorządowego (lokalnego).? Przy czym wydatki na edukację są ogromne, gdyż większość szkół to placówki publiczne.
Organizacja systemu szkolnictwa
Poziom elementarny
Kindergarten, czyli przedszkole obejmuje dzieci w wieku od 3 do 6 lat. Choć nie mają one statusu szkoły to muszą zatrudniać kadrę z kwalifikacjami pedagogicznymi. Przedszkola swoją pracę opierają na oficjalnym dokumencie, który określa ogólne cele ich działalności. ?Większość placówek ? ponad 70% - utrzymywana jest przez Kościoły, organizacje dobroczynne i osoby prywatne, a tylko 30% podlega władzom samorządowym.?
Poziom prymarny
Vorklasen ? są to klasy przygotowawcze. Uczęszczają do nich uczniowie dojrzali pod względem emocjonalno - intelektualnym, lecz nie dotyczy ich jeszcze ustawowy obowiązek szkolny.
Schulkindergarten ? jest szkolna placówka wychowania przedszkolnego. Skierowana jest ona do uczniów, których dotyczy już obowiązek szkolny, jednak nie osiągnęli oni jeszcze odpowiedniej dojrzałości emocjonalno ? intelektualnej.
Grundschule ? to obowiązkowa, bezpłatna i powszechna szkoła podstawowa. Trwa ona 4 lata i jej ukończenie uprawnia do dalszego kształcenia się w szkole średniej. ?Wybór dalszej drogi edukacyjnej jest konsekwencją trzech elementów: zalecenia szkoły, życzenia rodziców, wyników w nauce.?
Poziom sekundarny pierwszy
Hauptschule ? tzw. szkoła główna, trafia do niej ponad 30% absolwentów Grundschule. Program kształcenia ogólnego jest tutaj najniższy. Uczniowie uzyskujący świadectwo (Berufschulreife), mają prawo rozpocząć naukę praktyczną i teoretyczną w różnego rodzaju szkołach zawodowych. Nie mogą jednak rozpocząć studiów wyższych, a możliwość zdobycia matury jest ograniczona. Znaczną część społeczności uczniowskiej stanowią tutaj dzieci imigrantów.
Schularten mit mehreren Bildungsgngen ? są to szkoły ze zróżnicowanymi ścieżkami edukacyjnymi, obejmują klasy od 5 do 9. Przekazują wiedzę ogólną lub przygotowującą do zawodu. Poczynając od siódmej klasy rozpoczyna się różnicowanie, uczeń wówczas wybiera ścieżki edukacyjne, które prowadzą do uzyskania świadectwa Hauptschule albo Realschule.
Realschule ? zwana też Mittelschule, uczęszcza do niej prawie 30% absolwentów Grundschule. (Istnieje możliwość rozpoczęcia nauki w Realschule również po zdaniu testu orientacyjnego). Program ogólny jest bardziej ambitny. Ukończenie tej szkoły daje możliwość zdobycia matury, jak również uczestniczenia w bardziej atrakcyjnych programach nauczania zawodowego oraz nauki w wyższej szkole zawodowej. Absolwenci jednak nie mogą podjąć studiów wyższych.
Gymnasium ? nauka w Gimnazjum trwa dłużej niż w szkole głównej czy realnej, bo aż 9 lat. Jest to tradycyjna szkoła średnia o trzech profilach: klasycznym, języków nowożytnych i matematyczno ? przyrodniczym. Celem Gimnazjum jest przygotowanie najzdolniejszych przedstawicieli młodego pokolenia.
Gesamtschule - powstała na skutek niezadowolenia jakie wzbudzał trójczłonowy system szkolny na terenach byłej NRD. W tej szkole jest miejsce na indywidualizację, Uczeń w zależności od zdolności uczęszcza na kursy o wyższych i niższych wymaganiach. W Gesamtschule organizowane są lekcje orientacji zawodowej. Absolwenci tej szkoły mogą kontynuować naukę na drugim szczeblu Gimnazjum lub w szkołach fachowych.1 Świadectwa Gesamtschule są akceptowane przez wszystkie kraje związkowe.
Freie Waldorfschule ? Wolna Szkoła Waldorfa - ?Prywatna szkoła ze specjalnym aspektem pedagogicznym[?].? Klasy 1- 12 odpowiadają szkole podstawowej i szkołom głównym, częściowo specjalnym oraz pozostałym. Klasa 13 przygotowuje do matury.
Sonderschule ? szkoły specjalne, obejmują poziom szkoły podstawowej i średniej. Uczniowie niepełnosprawni są dzieleni wg rodzaju upośledzenia np. głuchota, zaburzenia emocjonalne (coraz częstsze), niepełnosprawności ruchowe. W latach dziewięćdziesiątych próbowano integrować dzieci niepełnosprawne i pełnosprawne w ramach jednej klasy szkolnej. Model ten jednak nie jest obowiązkowy, głównie ze względu na znaczne nakłady finansowe, które łączą się z jego realizacją. Sonderschule przyporządkowane są wszystkie klasy i gałęzie edukacji dla uczniów upośledzonych.
Poziom sekundarny drugi
Drugi poziom sekundarny obejmuje dwu- lub trzyletnie szkoły zawodowe o licznych specjalnościach. ?Większość młodzieży- po wypełnieniu obowiązku szkolnego ? w wieku pomiędzy 15 a 20 rokiem życia, uzyskuje kompetencje zawodowe w tzw. systemie dualnym.?System ten opiera się na nauce zawodu w dwóch miejscach: w szkole i w miejscu pracy. (Niemożliwe jest opisanie wszystkich typów szkół zawodowych ? jest ich 147, dlatego wybrałam trzy typy uznane przez Kupisiewicza za najważniejsze.)
Berufschule- ich zadaniem jest wyposażenie ucznia w wiedzę ogólną i zawodową, przy czym szczególną wagę mają odgrywać treści związane z przyszłą pracą. Szkoła ta skierowana jest zarówno do osób, które rozpoczynają naukę zawodu, absolwentów Hauptschule, osób, które wypełniły obowiązek szkolny, jak również osób pracujących, zobowiązanych do dalszego doskonalenia zawodowego. Absolwenci otrzymują świadectwo ukończenia szkoły średniej, (jest ono równoważne ze świadectwami Haupt- i Realschule), oraz świadectwo wydane przez izbę rzemieślniczą.
Berufsfachschule ? pełne szkoły zawodowe. Osoby ubiegające się o przyjęcie muszą posiadać świadectwo Haupt- lub Realschule. Czas nauki jest uzależniony od rodzaju wybranego kursu, przy czym dla absolwentów Hauptschule są przewidziane dłuższe kursy. Kursy kończą się zazwyczaj egzaminem.2Rodzaje kursów, m.in.: przemysłu rękodzielniczego, biznesu, pracy społecznej, zawodów artystycznych.
Fachoberschule- średnia szkoła techniczna. Skierowana głównie do posiadaczy świadectwa Realschule lub innych z tym równorzędnych. Szkoła ta wyposaża uczniów w wiedzę praktyczną i teoretyczną związaną z daną specjalnością, oraz w wiedzę ogólną. Fachoberschule kształcą pracowników branży biznesowej, technologicznej, administracji, rolnictwa.
Szkoły wyższe
Rodzaje szkół wyższych:
1)Uniwersytety
2)Wyższe szkoły zawodowe
3)Wyższe szkoły administracji
4)Wyższe szkoły plastyczne
5)Wyższe szkoły muzyczne.
Strukturę i zadania tych szkół reguluje ustawa federalna o ustroju szkolnictwa wyższego. Stanowi ona podstawę, na której w poszczególnych Landach buduje się szczegółowe ustawy dotyczące uczelni wyższych.
Programy uczelni państwowych są po części tworzone przez Federalną Radę Oświatową ? wyznacza ona pewne treści, które uczelnie mają obowiązek zrealizować, ewentualnie mogą dodać pewne treści. Szkoły Wyższe, jak łatwo się domyślić korzystają z tego prawa.
Kandydat ubiegający się o przyjęcie na studia, powinien posiadać świadectwo ukończenia gimnazjum ? świadectwo maturalne, które ma świadczyć o dojrzałości do kształcenia wyższego. Maturalne świadectwo zawodowe umożliwia studiowanie tylko na niektórych kierunkach. Posiadanie świadectwa maturalnego, nie jest jednak gwarantem rozpoczęcia studiów. W Niemczech obowiązuje zasada NUMERUS CLAUSUS - oznacza ona limity miejsc wyznaczane dla poszczególnych kierunków. Władze RFN posługują się wzorami, które mają wskazywać zapotrzebowanie na dany profil studiów, co z kolei ma zapewnić absolwentom pracę. Przez wiele lat ten system się sprawdzał ? niemal 100% osób kończących studia znajdowało pracę.
Finansowanie szkół wyższych leży głównie w gestii rządu federalnego, który odpowiada za ich tworzenie i rozwój, prowadzenie badań naukowych oraz wyposażanie w środki nauczania. Studiowanie na uczelniach wyższych jest bezpłatne. Dodatkowo studenci są wspomagani przez rząd federalny stypendiami lub gwarantowanymi pożyczkami bankowymi.
?Wyższe szkoły prywatne otrzymują z budżetu państwa zwrot kosztów nauczania w wysokości 90% nakładów. W wielu szkołach prywatnych można studiować bez płacenia czesnego.? Mimo to, prywatne uczelnie nie cieszą się powodzeniem, gdyż nie są one zbyt wysoko cenione.
Pomimo silnie zakorzenionych ideałów homogeniczności i równości w odniesieniu do szkół wyższych, coraz częściej dochodzi do zmniejszenia poziomu centralizmu i podporządkowywania uczelni mechanizmom wolnorynkowym.
Kształcenie nauczycieli
Kadra nauczycielska, przygotowująca się do pracy na poziomie wychowania przedszkolnego i podstawowego, rekrutowana jest spośród absolwentów Realschule. Ich kształcenie odbywa się w Pdagogische Mochschulen, czyli wyższych szkołach pedagogicznych i trwa trzy lub cztery lata.
Kształcenie nauczycieli pracujących na innych szczeblach oświaty odbywa się na poziomie szkolnictwa uniwersyteckiego (w latach 1970 ? 1995 większość pedagogicznych szkół wyższych zostało wcielonych do uniwersytetów lub podniesiona do rangi uniwersytetów). Nauczyciele otrzymują najpierw przygotowanie przedmiotowe, a następnie pedagogiczne. Studia przedmiotowe trwają 3,5 ? 4,5 roku, po których następuje 2 ? letni Refendariat studia pedagogiczne - dopiero wówczas kandydat na nauczyciela składa egzamin teoretyczny i praktyczny. Jeśli spełni on wymagania stawiane przez państwo, wówczas zostaje mu przyznany status nauczyciela kwalifikowanego.
Kształcenie ustawiczne
Celem kształcenia ustawicznego w RFN jest ułatwienie dostosowania się do szybko zmieniającej się rzeczywistości. Edukacja dorosłych prowadzona w formie wykładów, kursów czy seminarium koncentruje się zarówno na utrzymaniu i dalszym rozwoju zawodowych i ogólnych kompetencji, na poprawie informacji i doradztwa, jak i na wspieraniu jakości w kształceniu. Przy czym ogólna oświata dorosłych, realizowana głównie przez Folkshochschulen oferuje również kursy języków obcych, matematyki, teologii, literatury i sztuk pięknych itd. Innymi instytucjami zajmującymi się kształceniem ustawicznym są izby przemysłowe i handlowe oraz związki zawodowe.