krótka notatka o kulturze Rzeczpospolitej

Przez 123 lata, Polska nie istniała na mapach świata, istniała tylko w sercach Polaków, w ich zachowaniu, w tym co robili. Ze swoim pochodzeniem musieli się ukrywać, musieli wyzbyć się własnych obyczajów, mowy i kultury. Po tym długim okresie, kiedy Polska odzyskała to wszystko i kraj powoli się odbudowywał ludzie słyszeli tylko obelgi z ust niemieckiej i rosyjskiej ludności. Ponad zaborowy charakter i czynniki asymilacji ogólnonarodowej odegrał Kościół katolicki. Wielu Polaków uznało Kościół katolicki za podstawę życia narodu, stąd kult religijnych miejsc, między innymi Częstochowy. Dzięki wszystkim tym procesom naród dążył do duchowego zjednoczenia. Bardzo liczyło się to w walce o rzeczywistą suwerenność, bowiem odradzającej się Polski w sercach i myślach zaborcy nie mogli zwalczyć. OŚWIATA Dla każdej innej dziedziny odradzającego się państwa nie miała tak wielkiego znaczenia oświata. Państwo polskie odziedziczyło po długotrwałej niewoli niezwykle niski stan szkolnictwa i oświaty. Wg spisu ludności z 1921 r. było w Polsce wśród mieszkańców powyżej 10 lat - 33,1 % analfabetów. Najgorzej pod tym względem przedstawiała się sytuacja w zaborze rosyjskim, gdzie przed wojną w ogóle nie obowiązywał przymus szkolny. Dodać należy, że jednym z zasadniczych celów ustroju szkolnego w zaborach rosyjskim i pruskim, było wynaradawianie młodzieży, natomiast w zaborze austriackim - wychowanie na lojalnych obywateli. W odrodzonej Polsce przede wszystkim należało spolszczyć szkolnictwo i zbudować jednolity system oświaty w całym kraju. Musiał on sprostać nowym potrzebom tzn. obejmować wszystkie dzieci i wychowywać w duchu patriotycznym. W 1919 roku wprowadzono powszechny obowiązek szkolny od 7 do 14 roku życia. Prawo do nauki zagwarantowała konstytucja marcowa. Bardzo dobrze prosperowały szkoły wyższe- uniwersytety w Krakowie, Lwowie, Wilnie, Warszawie, Poznaniu, Lublinie (KUL ?1918), AGH w Krakowie, SGGW w Warszawie, politechniki oraz szkoły artystyczne. Wszelkie zabiegi mające na celu usprawnieniu systemu szkolnictwa może nie od razu, ale po pewnym czasie przyniosły pozytywne skutki wspierając gospodarkę Polski. PRASA W społeczeństwie Drugiej Rzeczpospolitej ważną rolę w komunikacji zarówno z innymi obszarami Polski jak i ze światem była prasa. Najbardziej przyczyniła się do rozwoju kulturalnego, gdyż przedstawiała potrzeby i myśli Polaków. I choć w początkach rozwoju prasy przeszkadzał analfabetyzm społeczeństwa, to w miarę poprawy ich edukacyjnych możliwości prasa zyskiwała na coraz większym znaczeniu. Wiele nowych czasopism upadało, gdyż trudno było je utrzymać na rynku w skutek rosnącej konkurencji. Prawdziwym skarbcem prasy była Warszawa a także Lwów Poznań, Kraków, Wilno, Łódź i Katowice. Do najbardziej znaczących pism II Rzeczpospolitej można zaliczyć ??, tygodnik ?Światowid?, ?Raz, dwa, trzy? (tygodnik sportowy). Pisma te wydawane były przez Mariana Dąbrowskiego. Drugim koncertem był Dom Prasy ( ?Express Poranny?, ?Kurier Czerwony?, ?Przegląd Sportowy?), a także łódzka spółka (?Republika?, ?Ekspress Ilustrowany?).Swoją prasę wydawała także mniejszość żydowska (?Ostatnia Wiadomość?) i Kościół (?Rycerz Niepokalany?), partie polityczne ?ND (?Gazeta Warszawska?) i piłsudczycy (?Gazeta Polska?).Ukazywały się też pisma o charakterze ludowym (?Piast?) i literackie (?Skamander?). Do czasopism pisali literaci XX wieku (Julian Tuwim, Tadeusz Boy-Żeleński, Jan Lechoń). W prasie odbijały się nastroje społeczne, oczekiwania i dążenia obywateli. Prasa przedstawiała dokładny wizerunek II Rzeczpospolitej. Stała się jedną z form przekazu sposobu życia narodu polskiego, której rola wzrosła jeszcze bardziej w czasach okupacji i rozwinęła się jak nigdzie indziej w Europie. LITERATURA Potrzebom normalności i możliwością otwierającym się w II RP musiała sprostać literatura. Dotychczas spełniała ona posłannictwo walki, była wyrazem niedoli polskiego narodu i tęsknoty do utraconego kraju. Po wyzwoleniu państwa straciła swoja dawną rolę a stanęła przed nowym zadaniem pokazania normalności. Bardzo trafnie literaturę tego okresu scharakteryzował Stefan Kisielewski ?(...) Literatura przestała być orędziem(...) przestała formować postawę polityczno-ideologiczną narodu, stała się po prostu literaturą, opowiadaniem różnych ciekawych historii, pisania ładnych wierszy?. Sytuacja narodu uległa zmianie, ale przecież ludzie pozostali ci sami. Barier zaborczych nie uznawała literatura, choć istniała duża cenzura ( zwłaszcza w zaborze rosyjskim), np. ?W pustyni i w puszczy? Henryka Sienkiewicza drukowały jednocześnie ?Kurier Warszawski?, ?Dziennik Poznański?, ?Dziennik Wileński? i lwowskie ?Słowo Polskie?. W dalszym ciągu dużą popularnością cieszyła się twórczość drugiego pokolenia poetów Młodej Polski przede wszystkim Stefana Żeromskiego, Leopolda Staffa, Zofii Nłkowskiej, czy Marii Dąbrofskiej. Oni łączyli dwie epoki literackie Młodą Polskę i XX-lecie międzywojenne, stali się pomostem między dawnymi czasy a ówczesną teraźniejszością. Młodzi twórcy, którzy pragnęli jak najtrafniej oddać nastroje chwili zaczęli ? skupiać? się wokół wydawanego od 1920 roku pisma ?Skamnder? min. Jan Lechoń, Julian Tuwim, Kazimierz Wierzyński, Jarosław Iwaszkiewicz i Antoni Słonimski. Ci twórcy ukazali życie w jej najbardziej pospolitych i prostych przejawach. Bohaterem ich twórczości był człowiek, przed którym istniały problemy codziennego życia. Ich poezja przestrzegała form klasycznych, nawiązywała często do romantyków i twórców renesansu. Skamandryści byli wierni temu, co chcieli przekazać, potrafili ukazać codzienność przeciętnego człowieka w wolnym kraju. Inną grupą poetów, którzy przedstawiali ?całkiem inne życie? byli futuryści. Swoją twórczość skupiali wokół warszawskiego czasopisma ?Nowa Sztuka??. Do futurystów należeli: Antol Stern, Bruno Tasieński, Aleksander Wat. Ich poezja miała za zadanie wywoływać w odbiorcach szok estetyczny. Bulwersowali obrazą moralności, profanacją uczuć religijnych, niestosowaniem się do zasad ortografii. Zafascynowanie futuryzmem nie trwało długo trwalszą twórczość stworzyła Awangarda Krakowska. Tutaj wyróżniał się: Julian Przyboś. Cechą charakterystyczną tego nurtu był antytradycjonalizm i silne związki z ówczesną teraźniejszością. Pozostała także liczna grupa poetów i pisarzy, którzy swoją twórczością nie nawiązywali do twórców. Tworzyli indywidualne i niepowtarzalne dzieła min. Zbigniew Uniłowski ? ?Wspólny pokój?, Pola Gojawiczyńska ? ?Rajska jabłoń?? czy Maria Kuncewiczowa ? ?Cudzoziemka?. Słynne dzieła poetów na stałe weszły do serc Polaków Marii Dąbrowskiej ?Noce i Dnie?, Zofii Nałkowskiej ?Granica? czy ?Medaliony?, Bruna Schulzca ?Sklepy cynamonowe?, Witolda Gombrowicza ?Ferdydulka? i wielu innych, których można wymieniać bez końca. Dorobek literacki XX-lecia międzywojennego wzbudzał w przyszłych pokoleniach różne emocje. Dla ówczesnego społeczeństwa literatura wywiązała się z zadania, jakie stworzyło przed nią społeczeństwo mianowicie pokazania normalności i życia wolnego narodu. TEATR Wraz z rozwojem literatury rozwijała się sztuka teatralna. Najsłynniejszym teatrem odrodzonej Polski była Reduta Juliusza Osterwy. Pracę w niej J. Osterwa pojmował jako specjalną służbę i posłannictwo. Największymi wydarzeniami jego teatru były premiery: ?W małym domku? Tadeusza Rittnera z Marią Dulębniak w roli głównej (1920), ?Fircyka w zalotach? Franciszka Zabłockiego (1920 z Juliuszem Osterwą, ?Judasza? Kazimierza Przerwy-Tetmajera z Stefanem Jaraczem). Jazimierz Junosz-Stępkowski był sławnym aktorem ? ?Zszedł tedy wiernie z portretu nieszczęsny prawnuk Piotra Wielkiego, smutny w swej zadumie i przerażający w uśmiechu, człowiek rozpięty wśród bezlitosnych biegunów wielkiego szaleństwa i poziomej czułostkowości? ? tak właśnie pisał ?Kurier Polski?. Symboliczną wymowę miało przywrócenie w 1924 Teatrowi Rozmaitości nazwy Teatr Narodowy. W pełni nowoczesną sceną, zarówno w sensie artystycznym jak i technicznym, stał się Teatr Polski, zasłużony w propagowaniu polskiego teatru romantycznego. KULTURA W XX-leciu międzynarodowym rozwijały się miasta, porty, fabryki, przemysł i nieco wolniej rolnictwo. Punkt wyjściowy dla kultury polskiej był niełatwy i opóźniony, gdyż wyrastała ona z kraju o przewadze struktury rolniczej, z nielicznymi ośrodkami cywilizacji przemysłowej. Przeobrażenia zmierzające do wytworzenia nowych wartości kulturalnych, właściwych społeczeństwu przemysłowemu, zurbanizowanemu i zdemokratyzowanemu były dość trudne. Odsetek ludności miejskiej wynosił w latach 1921-38 odpowiednio tylko 24,6% i 30%. Mimo wszystko oddziaływanie takich tradycyjnych czynników kulturowych jak szkoła i prasa, oraz nowych jak film i radio, ułatwiało przenikanie wzorców miejskiej kultury masowej do coraz szerszych kręgów ludności. W ślad za tym można zaobserwować powolny proces cofania się tradycyjnej kultury ludowej. Ogólny poziom cywilizacyjny ziem polskich był spuścizną polityki państw zaborczych i I Wojny Światowej. Słaba dynamika przeobrażeń struktury społecznej zahamowania dodatkowo w latach ?wielkiego kryzysu? gospodarczego, oddziaływała ujemnie na poziom materialnego bytu ludności, szczególnie wiejskiej. Małe były możliwości awansu społecznego, który najbardziej aktywne grupy pochodzenia robotniczego i chłopskiego zdobywały poprzez intensywne samokształcenie. Ogólny poziom cywilizacyjny ziem polskich był skutkiem polityki państw zaborczych. Słaba dynamika przeobrażeń struktury społecznej, zahamowana dodatkowo w latach ?wielkiego kryzysu? gospodarczego, oddziaływała ujemnie na poziom materialnego bytu ludności, szczególnie wiejskiej. Małe były możliwości awansu społecznego, który najbardziej aktywne grupy pochodzenia robotniczego i chłopskiego zdobywały poprzez intensywne samokształcenie. RADIO Polskie Radio S.A. otrzymało koncesję na prawo budowy i eksploatacji urządzeń radiofonicznych ma obszarze Polski 18 sierpnia 1925. 18 kwietnia 1926 została uruchomiona pierwsza rozgłośnia i stacja nadawcza Polskiego Radia w Warszawie. Do 1939 działało 8 rozgłośni, które uruchamiano w kolejności: Warszawa I, Kraków, Poznań, Katowice, Wilno, Lwów, Łódź, Toruń, Warszawa II, Baranowiczem. 1 stycznia 1939 roku abonentów radiowych było 1343 tys. Od 1935 utrzymywało stałą łączność z Polonią. Było to ważnym czynnikiem w integracji porozbiorowych terenów, kształtowało wzorzec poprawnej polszczyzny mówionej. Od 1930, po okresie eksperymentów, ustalały się podstawy estetyki specyficznie radiowej. Audycje słowne były wspierane przez muzyczne. Emitowano nabożeństwa, audycje dla węższych grup słuchaczy(uczniów, dzieci, rolników, żołnierzy, robotników). W 1933 powstał teatr radiowy zw. Teatrem Wyobraźni. Od 1926 nadawano słuchowiska dla dzieci. Do osiągnięć programowych należały audycje działu literackiego, zwłaszcza przygotowywane w 1935-39 pod kierunkiem W. Hulejewicza i J. Parandowskiego, przy współpracy z Z. Kisielewskim i reżyserami T. Byrskim i A. Bohdziewiczem. Do najpopularniejszych audycji rozrywkowych należał cykl Wesoła lwowska fala. W 1936 rozpoczęto nadawanie transmisji pierwszej radiowej imprezy estradowej oraz emisję pierwszej ?mówionej? polskiej powieści radiowej. W 1935 powstał wydział aktualności obejmujący: dzienniki, wiadomości sportowe. Od 1938 nadawano Tygodnik dźwiękowy. Katowice wyróżniały się bogatym programem audycji regionalnych np. gawędy W niedzielę przy żeleźnioku. Audycje w językach mniejszości narodowych były emitowane rzadko i niesystematycznie. Program Polskiego Radia odzwierciedlał pluralizm kierunków ideowych i założeń artystycznych, znamienny dla ówczesnej kultury. Ukazywały się czasopisma, tygodnik ilustrowany ?Radio? i jego kontynuacja ?Antena? do 1939 roku. KINEMATOGRAFIA Po odzyskaniu niepodległości nastąpił szybki rozwój kinematografii, ale z istniejących już wytwórni tylko nieliczne ? Sfinks (działający od 1909), Leo-Film, Falanga, zyskały większe znaczenie. Rozwinęła się sieć kin (od ok. 400 w 1921 do 807 w 1937). W produkcji filmowej do najlepszych dzieł należały adaptacje utworów literackich. W okresie filmu niemego m.in.: R. Ordyńskiego ?Mogiłła nieznanego żołnierza? wg A. Struga (1927) i ?Pan Tadeusz? wg A. Mickiewicza (1928), A. Hertza ?Ziemia obiecana? wg W.S. Reymonta(1927), H. Szaro ?Przedwiośnie? wg S. Żeromskiego(1928). Nowatorstwo warsztatu reprezentowali W. Biegański i L. Trystan. W latach 1925-30 ukształtowało się nowe pokolenie realizatorów filmowych (J. Gardan, J. Lejtes, M. Krawicz, M. Waszyński, L. Buczkowski) oraz operatorów (m.in. Z. Gniazdowski, A. Wywerka, S. Steinwurzel). Zespół aktorów grających stale w filmie ? poza pracą w teatrze ? tworzyli m.in. E. Bodo, M. Bogda, A. Brodzisz, A. Dymsza, K. Krukowski, M. Malicka, J. Marr, B. Mierzejewski, J. Romanówna, J. Węgrzyn, M. Zimińska. Wcześniej już debiutowali w filmie: A. Zelwerowicz, J. Leszczyński, W. Grabowski, S. Jaracz. Sławę gwiazdy filmowej zyskała J. Smosarska. Po 1926 powstały szkoły filmowe mające za cel wykształcenie reżyserów i aktorów filmowych. Podstawową słabością polskiego filmu fabularnego w tym okresie był brak dobrych, oryginalnych scenariuszy filmowych. Dopiero w 1930 pojawił się pierwszy polski film dźwiękowy ? B. Newolina i B. Landa ?Moralność pani Dulskiej? wg G. Zapolskiej. W latach 1930-32 powstawały liczne dramaty sensacyjne, filmy o tematyce egzotycznej(?Głos pustyni? Waszyńskiego wg O. Ossendowskiego), dramaty społeczno-obyczajowe oraz melodramaty, min.: Ordyńskiego ?Janko Muzykant? wg H. Sienkiewicza(1930), Szaro ?Dzieje grzechu? wg S. Żeromskiego(1933), Waszyńskiego ?Znachor? wg T. Dołęgi-Mostowicza (1937), a oprócz nich filmy historyczno-kostiumowe, jak: ?Pan Twardowski?, ?Barbara Radziwiłłówna?, ?Kościuszko pod Racławicami? oraz komedie, głównie muzyczne i farsy (?Jadzia? Krawicza, ?Ada, to nie wypada? K. Toma, ?Piętro wyżej? Trystana). W latach 1929-34 ukształtował się, skupiony wokół Stowarzyszenia Miłośników Filmu Artystycznego ?Start? I Spółdzielni Autorów Filmowych, awangardowy ruch filmowy. Jego uczestnicy głosili hasło walki o film użyteczny społecznie. Realizowali z powodzeniem filmy dokumentalne i fabularne. Polska była jedynym krajem w europie, w którym w okresie międzywojennym wyprodukowano kilkanaście pełnometrażowych filmów, w języku jidysz (głównie wytwórnia Green-Film pod dyrekcją J. Greena), min. ?Ał Chet? [za grzechy], ?Jidł mit?n? [Żydek ze skrzypcami], ?Frajliche Kobconim? [weseli biedacy], ?Der Purymszpiler? [błazen]. Film kreował największe gwiazdy, dawał sławę i pieniądze. Większość widzów szukała w kinie rozrywki i ucieczki od codzienności. BIBLIOGRAFIA ? ?Kazimierz Junosza-Stępowski? Jolanta Kowalska ? ?Historia Filmu dla każdego? Jeży Płażewski ? ?Historia filmu Polskiego? Władysław Banaszkiewicz i Witold Witczak ? ?Sprzysiężenie? Stefan Kisielewski ? ?Kultura Drugiej Rzeczypospolitej? Daria Nałęcz ? ?Żywot Osterwy? Józef Szczyblewski ? ?Teatr w Polsce 1918-1939? Stanisław Marczak-Oborski ? ?Okresy literackie? Jan Majda ? ?Encyklopedia Powszechna? ? ?Internet?

KULTURA W XX-leciu międzynarodowym rozwijały się miasta, porty, fabryki, przemysł i nieco wolniej rolnictwo. Punkt wyjściowy dla kultury polskiej był niełatwy i opóźniony, gdyż wyrastała ona z kraju o przewadze struktury rolniczej, z nielicznymi ośrodkami cywilizacji przemysłowej. Przeobrażenia zmierzające do wytworzenia nowych wartości kulturalnych, właściwych społeczeństwu przemysłowemu, zurbanizowanemu i zdemokratyzowanemu były dość trudne. Odsetek ludności miejskiej wynosił w latach 1921-38 odpowiednio tylko 24,6% i 30%. Mimo wszystko oddziaływanie takich tradycyjnych czynników kulturowych jak szkoła i prasa, oraz nowych jak film i radio, ułatwiało przenikanie wzorców miejskiej kultury masowej do coraz szerszych kręgów ludności. W ślad za tym można zaobserwować powolny proces cofania się tradycyjnej kultury ludowej. Ogólny poziom cywilizacyjny ziem polskich był spuścizną polityki państw zaborczych i I Wojny Światowej. Słaba dynamika przeobrażeń struktury społecznej zahamowania dodatkowo w latach ?wielkiego kryzysu? gospodarczego, oddziaływała ujemnie na poziom materialnego bytu ludności, szczególnie wiejskiej. Małe były możliwości awansu społecznego, który najbardziej aktywne grupy pochodzenia robotniczego i chłopskiego zdobywały poprzez intensywne samokształcenie. Ogólny poziom cywilizacyjny ziem polskich był skutkiem polityki państw zaborczych. Słaba dynamika przeobrażeń struktury społecznej, zahamowana dodatkowo w latach ?wielkiego kryzysu? gospodarczego, oddziaływała ujemnie na poziom materialnego bytu ludności, szczególnie wiejskiej. Małe były możliwości awansu społecznego, który najbardziej aktywne grupy pochodzenia robotniczego i chłopskiego zdobywały poprzez intensywne samokształcenie.