Gramatyka - części mowy
System czasów gramatycznych niemal w całości pokrywa się z językiem łacińskim. W języku niemieckim istnieje pięć czasów:
Präsens: czas teraźniejszy. Odpowiada polskiemu czasowi teraźniejszemu i łacińskiemu Praesens, może również wyrażać przyszłość (analogicznie do polskiego „Jutro idę do kina”).
Perfekt: czas przeszły. Formalnie odpowiada łacińskiemu Perfectum, oraz angielskiemu present perfect, może jednak wyrażać przeszłość we wszystkich aspektach (dokonaną, niedokonaną itp.). Jest to najczęściej używana forma czasu przeszłego w języku niemieckim. W odróżnieniu od języka łacińskiego, jest to czas złożony, jednak używa się tutaj dwóch czasowników posiłkowych (inaczej niż w angielskim, a podobnie jak we francuskim): haben ("mieć") albo sein ("być"), w zależności od użytego czasownika głównego.
Präteritum (Imperfekt): czas przeszły prosty, formalnie odpowiadający angielskiemu czasowi past simple, podobnie jednak jak Perfekt może wyrażać przeszłość we wszystkich aspektach. Czas ten stosuje się rzadziej niż Perfekt, częściej w literaturze oraz w przypadku niektórych czasowników (m.in. czasowników modalnych, haben, sein i kilku innych).
Plusquamperfekt: czas zaprzeszły, używany częściej niż w polszczyźnie, choć pełniący analogiczną funkcję. Tworzony podobnie do Perfektu, przy czym czasowniki posiłkowe występują w czasie Imperfekt. Oznacza czynność przeszłą występującą przed inną czynnością przeszłą.
Futur I: czas przyszły, tworzony za pomocą czasownika posiłkowego werden (‘stawać się’) oraz bezokolicznika czasownika. Do wyrażenia przyszłości jest jednak częściej wybierany Präsens.
Futur II: Analogiczny do łac. Futurum secendum i ang. Future perfect. Jest używany sporadycznie, częściej w języku oficjalnym, urzędowym. Wyraża pogląd mówiącego, że jakieś zjawisko już nastąpiło lub nastąpi (istnieje taka możliwość).
Czas teraźniejszy [edytuj]
Czas teraźniejszy (Präsens) tworzy się z nielicznymi wyjątkami regularnie z końcówkami -e -st -t, -en -t -en. Według tego paradygmatu odmienia się większość czasowników niemieckich, przy czym czasowniki o temacie zakończonym na -t, -d lub grupę spółgłoskową z końcowym -m, -n przyjmują dodatkowo -e- przed końcówką fleksyjną (z wyjątkiem -en). Pierwsza i trzecia osoba liczby mnogiej ma zawsze z wyjątkiem sein (być) formę równą bezokolicznikowi.
W wypadku niektórych czasowników w drugiej i trzeciej osobie liczby pojedynczej czasu teraźniejszego może występować przegłos, czyli oboczność samogłoski tematycznej. Najczęstsze rodzaje przegłosów to wymiana a w ä oraz e w i(e). Jedynie czasownik stoßen i pochodne (np. verstoßen) posiadają wymianę o w ö. Czasownik gebären tradycyjnie odmieniany jest z przegłosem ä w ie, coraz częściej jednak przyjmuje paradygmat odmiany bez przegłosu. Ponieważ nie sposób przewidzieć, które czasownika otrzymują przegłos, a które nie, trzeba się tego nauczyć na pamięć.
Różne paradygmaty odmiany ilustruje poniższa tabelka:machen ("robić")
temat: mach- ich mache du machst er macht wir machen ihr macht sie machen
reiten ("jechać konno")
temat: reit- ich reite du reitest er reitet wir reiten ihr reitet sie reiten
baden ("kąpać")
temat: bad- ich bade du badest er badet wir baden ihr badet sie baden
atmen ("oddychać")
temat: atm- ich atme du atmest er atmet wir atmen ihr atmet sie atmen
rechnen ("liczyć")
temat: rechn- ich rechne du rechnest er rechnet wir rechnen ihr rechnet sie rechnen
fahren ("jechać")
temat: fahr-, z przegłosem na fähr- ich fahre du fährst er fährt wir fahren ihr fahrt sie fahren
sehen ("widzieć")
temat: seh-, z przedłosem na sieh- ich sehe du siehst er sieht wir sehen ihr seht sie sehen
werfen ("rzucać")
temat: werf-, z przegłosem na wirf- ich werfe du wirfst er wirft wir werfen ihr werft sie werfen
gebären ("rodzić")
temat: gebär-, trad. z przegłosem na
gebier- ich gebäre du gebierst
(du gebärst) er gebiert
(er gebärt) wir gebären ihr gebärt sie gebären
stoßen ("miotać", "ciskać")
temat: stoß-, z przegłosem na
stöß- ich stoße du stößt er stößt wir stoßen ihr stoßt sie stoßen