CHOPIN, Szopen, Fryderyk, 1810 49, najwybitniejszy kompozytor pol., słynny pianista; ur. w Żelazowej Woli, zmarł w Paryżu; wysoce indywidualny styl łączący nar. i lud. tradycje muzyki pol. ze zdobyczami muzyki romantyzmu; kompozycje fortepianowe: 2 koncerty, mazurki, polonezy, nokturny, etiudy, preludia, ballady, scherza, sonaty; utwory kameralne, pieśni. SIENKIEWICZ Henryk, pseud. Litwos, 1846 1916, jeden z najwybitniejszych powieściopisarzy i nowelistów pol. II poł. XIX w.; jego powieści tłumaczono na wiele języków świata; w Polsce olbrzymi autorytet społ. zjednały mu zwł. powieści hist. o silnych tendencjach patriot.; w tzw. Trylogii barwny obraz życia i wydarzeń dziejowych w XVII-wiecznej Polsce, w Krzyżakach za czasów Władysława II Jagiełły, w Quo vadis wizja upadku imperium rzym. za Nerona; w nowelach (Szkice węglem, Za chlebem, Bartek Zwycięzca, Janko Muzykant) ukazał przejmującą krzywdę i niedolę chłopa; powieści współcz. Bez dogmatu, Rodzina Połanieckich i dla młodzieży W pustyni i w puszczy; 1905 Nagroda Nobla KOPERNIK Mikołaj, 1473 1543, wielki astronom pol., także matematyk, ekonomista, lekarz; w swym dziele O obrotach sfer niebieskich (De revolutionibus orbium coelestium) zawarł stworzoną przez siebie heliocentryczną teorię Układu Słonecznego, obalając tym powszechnie panującą teorię geocentryczną; w czasie wojny pol.-krzyżackiej 1520/21 kierował w Olsztynie obroną zamku. PIŁSUDSKI Józef Klemens, pseud. Wiktor, Mieczysław, 1867 1935, działacz niepodległościowy, polityk, marszałek Polski; od 1893 w PPS, czł. władz nacz.; red. nacz. "Robotnika"; 1905 07 kierował OBPPS; od 1906 przywódca PPS Frakcji Rewol.; od 1908 organizator ruchu strzeleckiego; 1914 współzał. POW oraz inicjator utworzenia Legionów Pol., komendant I Brygady; 1917 18 więziony przez Niemców w Magdeburgu; od XI 1918 Tymczasowy Naczelnik Państwa, 1919 22 Naczelnik Państwa; od III 1920 marszałek Polski; zwolennik federacji obejmującej Polskę, Ukrainę i Białoruś; zainicjował tzw. wyprawę kijowską (wojna pol.-bolszewicka 1919 21); 1923 wycofał się z życia polit.; 1926 dokonał zamachu stanu (przewrót majowy), który zapoczątkował okres rządów tzw. sanacji; 1926 28 i 1930 premier, od 1926 min. spraw wojsk. i generalny inspektor sił zbrojnych, faktycznie sprawował władzę w Polsce; ograniczył uprawnienia sejmu na rzecz władzy wykonawczej; występował przeciw opozycji (m.in. proces brzeski); w polityce zagr. realizował koncepcję równowagi między ZSRR a Niemcami; Pisma zbiorowe. MATEJKO Jan, 1838 93, najwybitniejszy przedstawiciel pol. malarstwa hist.; cykl wielkich kompozycji: Bitwa pod Grunwaldem, Unia Lubelska, Stańczyk, Kazanie Skargi, Batory pod Pskowem, Rejtan, liczne portrety, polichromia w kościele Mariackim w Krakowie; cykl rysunkowy Poczet królów i książąt polskich. JAN PAWEŁ II, Karol Wojtyła, ur. 1920, papież od 1978; od 1958 biskup, od 1963 arcybiskup metropolita krak., od 1967 kardynał; przedstawiciel katol. filozofii człowieka (Osoba i czyn); ważne encykliki teol. i społ. (m.in. Redemptor hominis, Laborem exercens, Veritatis splendor); liczne pielgrzymki po świecie (w Polsce 1979, 1983, 1987, 1991); twórczość lit. poświęcona problematyce etyczno-rel., gł. poezje i dramaty; 1993 Odznaczony Orderem Orła Białego.
