Dwudziestolecie międzywojenne. Poezja - omówienie, przykłady.

Awangarda francuska: ogół dążeń, zjawisk i kierunków artystycznych, dla których można wskazać wspólne cechy:
- sprzeciw wobec istniejącej literatury, przyjętych form, tematów,
- odrzucenie tradycji (nie negacja)
- bunt obejmujący politykę, obyczajowość, moralność
- świadomość wyprzedzania epoki
- aktywizm
- pochwala czynu, postępu, cywilizacji
- dążenie do stworzenia nowej sztuki, nowego społeczeństwa, nowego człowieka
- wypowiadanie się za pomocą manifestów, czasopism
AWANGARDA pojawiła się we Francji, twórcy: Max Jacob, Guillame Appollinare (Wilhelm Kostrowicki).
Awangarda w odróżnieniu do tradycji dała szansę na odkrywanie nowych dróg, wątków. Nowa poezja musiała być oparta na tradycji, lecz miała być oparta na tradycji, lecz miała odkrywać nowe drogi. poezja rodzi się z urojeń – fantazji poetów. nie czerpie się jej z tradycyjnych tematów.
„Prześliczna rudowłosa” (Appollinaire) – w wierszu tym brak jest znaków interpunkcyjnych i ukazany jest różny układ wersów. Powoduje to różny sposób interpretacji.
„Młody żołnierz” (Appollinaire) – liryka wizualna , w pewnym sensie rysunek. Zwrotki można czytać w różnej kolejności jednak ich sens się nie zmienia.

Awangarda krakowska: ugrupowanie poetów skupiona wokół Tadeusza Peipera i „Zwrotnicy”.
- związek literatury z teraźniejszością, w przeciwieństwie do przyszłościowego nastawienia futurystów.
- hasło 3 x m, (fascynacja cywilizacją, rozwojem techniki)
- w mieście, cywilizacji należało szukać nowego ideału piękna odpowiedniego dla nowych czasów.
- przeciwstawienie się tradycji romantycznej.
- dynamika życia
- poddanie sztuki przewrotom ekonomicznym
Przedstawiciele: Peiper, Przyboś, Grzełkowski, Kurek, Ważyk

Peiper Tadeusz i jego program artystyczny
Rola, zadania artysty: odrzucenie realistycznego obrazowania rzeczywistości, używanie metafor, rzeczywistość należy pseudoujmowac. Odrzucenie poezji romantycznej, emocji, uczuć mogących wpływać na poezje. Ekonomiczny, oszczędny w słowach, rzemieślnik słowa tworzący kunsztowna, niepowtarzalna metaforę
Proces twórczy: rzemiosło, ciężka praca, Poezja nie wyrasta z uczuć, weny, banałów.
Zadania poezji: przedstawienie rzeczywistości w nowatorski sposób, wiersz miał być zagadką, intelektualną szaradą, Poezja miała być sztuką elitarną, dla intelektualistów, wybranych. Słowo miało malować rzeczywistość, ale w nowatorski sposób, wiersz miał być konstrukcja pięknych zdań.
„Z Tatr” (Przyboś): poświęcony został bolesnemu wydarzeniu – tragicznej śmierć ukochanej Przybosia. Opisywany krajobraz jest pełen niepokoju, milczenia, metafory nadają mu bardzo subiektywny charakter. Wiersz ukazany jest z punktu widzenia spadającej taterniczki. Ukazane są jej uczucia. Postrzegana jest odrębność dwóch światów. Zależy ona od punktu widzenia. Przyboś hiperbolizuje, używa metafor, odwraca realistyczny opis i pseudoujmuje go. Nie pisze dosłownie, tylko niepokoi, używa skrótów myślowych.
„Ulica” (Tadeusz Peiper): utwór ten nawiązuje do awangardowego programu 3 x m. jest to utwór typowy, jego tematem jest ulica miasto, tramwaj. Widoczne jest zafascynowanie podmiotu lirycznego techniką, kształtem. Język utworu jest awangardowy – metaforyczny, pełen zdań eliptycznych.


Futuryzm – stworzony przez artystów włoskich skupionych wokół Filippo Marinetti, który ogłosił: „Akt założycielski i manifest futuryzmu”, w którym zawarł oskarżenia względem przeszłości. Ukazuje swoją agresję, wpływa na formowanie faszystowskich teorii (brak tolerancji, kult siły).
W Rosji prekursorem był Majakowski będący za przemianami rewolucyjnymi. Był zafascynowany przyszłością, jaka nastąpi po przewrocie.
W Polsce prekursorem był Jankowski a nurt miał dwa ośrodki:
1. Warszawa (Anatol Stern, Aleksander Wat, Bruno Jasieński),
2. Kraków (Młodożeniec, Czyżewski).
Polscy futuryści organizowali głośne, szokujące publiczność wieczorki, publikowali manifesty (np. Gga, Nuż w bżuhu, Jednodńuwka futurystuw) czasopisma, ulotki.
Program futurystów:
- wyzwolenie języka poetyckiego z reguł składniowych i gramatycznych
- swoboda twórcza
- odrzucenie przeszłości, zachwyt przyszłością
- pochwała życia, dynamiki, działania
- poszukiwanie estetyki, nowego ideału piękna związanego cywilizacja i techniką.
- groteska
- nonszalanckie odrzucenie tradycji
dodatkowo w polskim programie:
- hasło 3 x M, kult cywilizacji
- ruch burzycielski, prowokacyjny, wywołujący skandale
- sięganie po neologizmy, imitacja języka telegraficznego i stenotypicznego
- „słowa na wolności”
- dążenie do prostoty w pisowni, do pisowni ściśle fonetycznej
- zafascynowanie kubizmem, dadaizmem, ekspresjonizmem, prymitywizmem
- odrzucenie logiki
- odrzucenie w sztuce emocji, uczuć
„But w butonierce” (Bruno Jasieński) – podmiot liryczny to młody człowiek optymistycznie nastawiony do świata, zarozumiały, pewny siebie, traktuje lekceważąca tradycje, jest oddanym futurystą, Zafascynowany jest cywilizacja, postępem, przyszłością. Język, jakiego użyto w tekście: niewyszukany, bez reguł artystycznych, wiele zapożyczeń, neologizmy, niepoprawne zestawienia wyrazów, niepoprawne związki frazeologiczne. Tekst ten to MANIFEST POLSKICH FUTURYSTÓW
„XX wiek” (Stanisław Młodożeniec) – utwór ten to szereg neologizmów, wyrazy zupełnie nowe stworzone tylko po to, żeby zbudować wiersz. Dodają one tendencyjności. Jednym z założeń futurystów było „zjednolicenie paplomanii”, czyli: jak najmniej słów – jak najwięcej treści.
„Lato” (Stanisław Młodożeniec) – najważniejszą cechą tego wiersza jest jego melodyjność, fonetyczna warstwa


Skamandryci: skupili się wokół czasopisma Skamander, odrzucili tematykę narodowowyzwoleńczą w poezji, ponieważ stwierdzili, że skoro narodziła się nowa epoka, nowy świat i nowy człowiek. Skoro ojczyzna jest wolna, to poezja powinna być radosna. Poeci: Julian Tuwim, Jan Lechoń, Antoni Słonimski, Jarosław Iwaszkiewicz, Kazimierz Wierzyński, Maria Pawlikowska – Jasnorzewska
Program:
- bezprogramowość – prawo do samodzielnego, indywidualnego patrzenia na poezje
- niechęć do patosu i kultu talentu
- koniec sztuki elitarnej (odbiorcą miał być ogół ludzi)
- zerwanie z literaturą romantyczna
- podejmowanie zwykłych, codziennych tematów
- wkroczenie do poezji uczuć, zjawisk społecznych, życia, witalności.
Kabaret literacki: był bardzo powszechnym zjawiskiem w XXleciu, np. Pod Pikadorem, Qui pro qvo. Przedstawienia odbywały się najczęściej w kawiarniach (Ziemiańska). Przedstawiano scenki, dialogi, wiersze, piosenki. Założeniem kabaretu była sztuka dla wszystkich, dotycząca codzienności, życia. Twórcą kabaretu XXlecia międzywojennego był Hemar.

Tuwim – wczesna twórczość (1918 – 26)
Tomiki: Czekanie na Boga, Sokrates tańczący, Siódma jesień, Wiersze – tom IV
„Wiosna – Dytyramb” – w wierszu tym widać nowatorstwo Tuwima. Wiosna kojarzy mu się z rozpustą, orgią, nierządem, wzmożonym popędem seksualnym, Tuwim zrywa z tradycyjnym przedstawianiem wiosny, używa wielu wulgaryzmów, zrywa również z tradycyjnym postrzeganiem kobiety, dla niego jest ona tylko przedmiotem, tu jest „maszynka do robienia dzieci”. Poeta nawołuje tłum do działania, ruchu, równa się z nim, jednoczy, nie wybija się. Widać tu WITALIZM – fascynacje życiem w jego euforycznej afirmacji. Poeta podejmuje tematy codzienności, związane z wydarzeniami politycznymi. Poeta jest KOMENTATOREM rzeczywistości.
„Słowisień” – Tuwim bawi się słowami, prezentuje nurt dadaistyczny, tworzy neologizmy: białodrzew, niebłocz...
„Pogrzeb prezydenta Narutowicza” – tu widoczny jest bardzo ekspresjonizm wypowiedzi Tuwima, używa dosadnych słów, Żywo reaguje na akt zbrodni
„Słowem do krwi” – tu Tuwim zwraca się do poetów poprzednich epok, którzy tworzyli poezję łagodną, kojącą. Wg. Tuwima ma ona być dosadna, ma przemawiać do świadomości, obnażać rzeczywistość. Tuwim chce trafiać czytelnika „tasakiem w głowę”.
„Prośba o piosenkę” – istny program poezji Tuwima. Podmiot liryczny zwraca się do Boga z prośbą o dar siły wyrazu. Jednak nie chce on, aby jego twórczość była górnolotna, pełna romantycznych przesłanek. Chce, aby jego utwory były atakujące, dosadne, zrozumiałe dla zwykłych, prostych ludzi. Chce być ich opoką, poezja powinna, bowiem służyć ludziom szarym, których podstawowa troska jest zdobywanie kawałka chleba.
„Bal w operze” – wizerunek człowieka w tekście: arystokracja przedstawiona jest w przepychu, bogactwie, jednak jest to tylko „przykrywka” – tak naprawdę są dokładnie tacy sami jak zwykli ludzie. W „Wiośnie” zabrakło tylko maski pozorów, obrazowanie jest dokładnie takie samo, dochodzi tu tylko ironia, cynizm. Tuwim KOMENTUJE rzeczywistość.

Tuwim – późniejsza twórczość
„Sitowie” – utwór o procesie tworzenia, o tym, jak z biegiem czasu zmienia się postrzeganie świata. Tworzenie to MEKA. Poeta tym rożni się od normalnego człowieka, ze dla niego sensem życia jest poszukiwanie środków wyrazu, czuje on ciągła potrzebę przetwarzania rzeczywistości na jakakolwiek formę.
„Rzecz Czarnoleska” – jest odniesieniem do klasycznej formy, artyzmu i stoicyzmu. Poezja rodzi się z natchnienia, a słowa same układają się w kunsztowna całość, Poezja wyrasta z potrzeby natchnienia, jest harmonią, ładem, porządkiem, nie jest już ciężka pracą, męką. Natchnienie uspokaja artystę, wycisza niepokój twórczy. Tuwim znalazł ideał poezji w utworach Kochanowskiego – został wybawiony z męki twórczej. Niepokój ustąpił miejsca ufnemu przekonaniu o znaczeniu kultury ocalającej sens, wartość życia ludzkiego.
W „Zapachu szczęścia” i „Zmęczeniu” również odnajdujemy skierowanie ku tradycji literackiej
Tuwim poszukiwał ideału poezji licznymi eksperymentami:
- agresja (pogrzeb prezydenta Narutowicza)
- wnikliwa obserwacja (Wiosna)
- adresowanie do zwykłego człowieka (Prośba o piosenkę)
- dadaizm (Słowisień)

Pawlikowska – Jasnorzewska: słowiańska safona, dość luźno związana ze Skamandrytami. Nowatorstwo jej poezji polegało na tym, że jako pierwsza przedstawiła w charakterystyczny sposób uczucia kobiety do mężczyzny. Jej liryki są bardzo delikatne, subtelne, utrzymane w dobrym smaku, choć nie stroniące od erotyzmu. Często w swoich utworach wykorzystywała wątki pochodzące z jej życia. Jej pierwszy tomik to „Niebieskie migdały”. Charakterystyczne dla niej są miniatury literackie. Pawlikowska dokładnie analizuje swój stan uczuć, dzięki prostemu językowi sprawia, że jej utwory są bardzo szczere. Ukazuje całą gamę najróżniejszych uczuć. Ukazuje również tęsknotę za miłością fizyczną – jest to złagodzona wersja biologizmu – delikatna i subtelna (Lwy w klatce).
Tematyka utworów: ulotna, nietrwała miłość, romans, zauroczenie, rozstanie
Adresat: kobieta współczesna, borykająca się z sercowymi problemami
Język: swobodny, prosty, brak wulgaryzmów
Nastrój wierszy: smutek, przygnębienie, pesymizm.
Utwory: „Miłość”, „Lwy w klatce”, „Dancing”

Iwaszkiewicz: związany ze skamandrytami, jednak jego stosunek do poezji i samego procesu tworzenia był trochę inny, łączyło go ze skamandrytami: radość życia i postrzeganie poezji jako natchnienia, różni ich sposób obrazowania. Wg. niego istota szczęścia w życiu jest harmonia, spokój, opanowanie (Szczęście), należy wszystko przeżywać, czerpać radość z każdej chwili, cieszyć się. Poeta – podmiot liryczny jest szczęśliwy, wolny, radosny. To człowiek świadomy, zadowolony z życia, nie żaden geniusz, artysta, tylko zwykły człowiek (takie postrzeganie łączy go ze skamandrytami). jednak budowa, forma i język wiersza są zupełnie inne – Klasyczne.
- odniesienie do renesansowej koncepcji carpe diem (Szczęście)
- kunszt języka – ogrom środków językowych
- środki językowe – metafory
- dokładne rymy
- zbudowany z oktostych
„Prolog”: czym jest poezja dla artysty? wyrasta z natchnienia – jest to klasyczne rozumienie poezji, natchnienie jest inspirowane otoczeniem, światem. Wiersze napływają... porównywane są do pereł, dla poety są bezcennym skarbem, są tez symbolem elegancji – poezja jest kunsztowna, subtelna.
Utwory: Szczęście, Prolog