Młodzież szkoły w Klerykowie jest bardzo zróżnicowana . Głowny bohater Marcin Borowicz przechodzi istną ewolucję w pozyskiwaniu świadomości narodowej . Wydaje się jednak ,że spore znaczenie dla poczęcia przynależności narodowej Marcina i innych uczniów mają postaci Andrzeja Radka oraz Bernarda Zygiera . Ten pierwszy imponuje przede wszystkim uporem . Nie jest to jednak nieokiełzany , chłopski upór , lecz upór młodego człowieka , który nade wszystko ceni pozyskiwanie wiedzy i w niej widzi przyszłość. Andrzej Radek nigdy nie pozwolił się zrusyfikować .Czytał dzieła polskich pisarzy i od początku znał swoją tożsamość . Inaczej potoczyły się losy Bernarda Zygiera . Za " nieprawomyślność " został on wydalony ze szkoły warszawskiej . Dopiero po określonym czasie uzyskał zgodę na to , by uczęszczać na lekcje języka polskiego . Już na pierwszej lekcji dal się pozanć jako wytrawny znawca przedmiotu . Potrafil nie tylko pięknie czytać polskie teksty , dokonywać rozbioru logicznego i gramatycznego tekstu , lecz także wykazał się znajomością historii i literatury polskiej . Na lekcji języka polskiego mówi do profesora Sztettera o wydarzeniach 29 listopada 1830 , o Mickiewiczu . innych wielkich twórcach literatury . Recytuje wreszcie " Redutę Ordona " , co zarówno w nauczycielu , jak też w uczniach budzi podziw i wzruszenie . Marcin Borowicz przypomina sobie opowiadanie sierżanta Nogi o samotnej powstańczej mogile . Budzi się w nim poczucie przynależności narodowej . Od tej pory uczniowe klerykowskiej szkoły będą spotykać się po lekcjach , by ich uwadze nie umknęła żadna prawda historyczna o Polsce . by jak najszerzej poglębić wiedzę o swojej narodowej literaturze .
