Polska-Rosja Polska-Szwecja Polska-kozacy Napisać "jak najkrucej" przebieg przyczyny i skutki ;)

Pod nieobecność Zygmunta  Wazy w Szwecji Karol Sudermański dążył do odsunięcia go od władzy. W 1598 roku Zygmunt wyruszył do Szwecji z flotą 85 krętów i oddziałem  4 tysięcy zaciężnych.  Jednakże 9 września 1598 roku jego wojska zostały pokonane pod Linkoping. W wyniku rokowań ustalono, że spór rozstrzygnie Riksdag(parlament szwedzki). Ponieważ Zygmunt opuścił ponownie Szwecję, Karol rozprawił się z przeciwnikami i zajął wierne królowi Finlandię i Estonię, a zwołany w 1599 roku sejm pozbawił Zygmunta tronu. Król polski ogłosił wówczas przyłączenie Estonii do Rzeczypospolitej, zmieniając konflikt dynastyczny w wojnę międzypaństwową.                 W 1600 roku Szwedzi zajęli polskie Inflanty aż po rzekę Dźwinę. Na wiosnę1601 roku ruszyła polska kontrofensywa. Krzysztof Piorun Radziwiłł pobił Szwedów pod Kokenhausen, a następnie Jan Zamoyski z głównymi siłami wyparł wroga z większej części Inflant i ruszył do Estonii. W październiku 1602 roku głównym dowódcą został hetman litewski Jan Karol Chodkiewicz, który już w 1604 roku odzyskał Dorpat, a następnie pobił przeciwnika w bitwie pod białym Kamieniem-25 września 1604 roku. W lecie 1605 roku Karol (już jako król Szwecji) przeprowadził desant pod Rygą, Rewalem i Parnawą w celu zdobycia Rygi. Na drodze armii szwedzkiej stanęła polska husaria i w stoczonej 27 IX 1605 roku bitwie pod Kircholmem rozbiła trzykrotnie liczniejszego przeciwnika. Brak funduszy spowodował, ze zwycięstwo to zostało zmarnowane.                 W 1606 roku podpisano rozejm na dwa lata, lecz już w 1608 roku Szwedzi ponownie zajęli Inflanty, wykorzystując kryzys wewnętrzny w Polsce. Podjęta w 1609 roku kolejna polska kontrofensywa doprowadziła do odzyskania części Inflant i odbicia kilku twierdz. Ostatecznie  w 1611 roku podpisano rozejm z zachowanie status quo.W 1617 roku wojowniczy król Szwedów, Gustaw Adolf, wznowił wojnę z Polską. W  1621 roku zdobył Rygę (rozejm w Mitawie zawarty w roku następnym oddawał Inflanty Szwecji). W 1626 roku Szwedzi przenieśli działania zbrojne na teren Pomorza Gdańskiego. Polacy potrzebowali jednak ujścia Wisły (eksport zboża) i bronili go znacznie energiczniej niż ujścia Dźwiny. W 1627 roku pod Oliwą okręty szwedzkie zostały pokonane przez eskadrę polskiej floty. W 1629 roku Gustaw Adolf poniósł klęskę pod Trzcianą. Szwedom nie szło więc najlepiej, ale i strona polska była wyczerpana (brak stałej armii, podatki opornie uchwalane przez sejm i wypłacane z opóźnieniem). W 1629 roku zawarto rozejm w Altmarku (Starym Targu). Szwedzi  zatrzymywali Inflanty, ale wycofywali się z Pomorza Gdańskiego, zachowując prawo do poboru cła od statków zwijających do Gdańska. Po śmierci Gustawa Adolfa (1632 r.) dokonano rewizji rozejmu z Altmarku. W 1635 roku zawarto nowy rozejm w Stumdorfie (Sztumskiej Wsi). Pozostawiał on Szwedom Inflanty, Pomorze Gdańskie- Polakom. Szwedzi zrezygnowali z wymuszania opłat od statków zawijających do gdańskiego portu. Potop                 W 1655 roku Karol Gustaw wkroczył na Litwę. Hetman Radziwiłł ,zamiast stawić  zbrojny opór Szwedom, poddał ją bez walki. Podobnie uczyniła szlachta na Wielkopolsce. Szwedzi zajęli Warszawę i Kraków i rozpoczęli rabunek (okradali magnackie rezydencje, szlacheckie dwory i domy mieszczan). Poza tym jako luteranie nie mieli szacunku do katolickich świątyń i klasztorów, podjęli się nawet (nieudanej) próby zdobycia klasztoru paulinów na Jasnej Górze.                  Jesienią 1655 roku Polacy rozpoczęli antyszwedzkie powstanie (Stefan  Czarnecki, Jerzy Lubomirski i Paweł Sapieha). Jan Kazimierz, który schronił się na Śląsku (będącym wtedy posiadłością Habsburgów), wiosną 1656 roku powrócił do kraju.  W 1657 roku usunięto Szwedów z Polski. Wojna skończyła się w 1660 roku traktatem zawartym w Oliwie. Pokój ten potwierdzał przynależność Inflant do Szwecji. Jan Kazimierz zaprzestał używania tytułu szwedzkiego króla. Można by powiedzieć, że Polska wyszła z wojny obronną ręką, gdyby nie ogromne ofiary i zniszczenia.   Dymitriady i bitwa pod Kłuszynem                 Polscy magnaci wykorzystali kryzys w Rosji początków XVII wieku, zwany „wielką smutą”. W 1605 roku wprowadzili na tron w Moskwie pretendenta podającego się za Dymitra, syna Iwana, Iwana Groźnego. Dymitr Samozwaniec wkrótce zginął podczas powstania przeciwko polskim najeźdźcom. W 1607 roku kolejny Samozwaniec uzyskał pomoc polską.                 W tym momencie do wojny oficjalnie wmieszała się Rzeczpospolita („dymi triady” były prywatnymi  przedsięwzięciami magnatów). Armia polska pod wodzą hetmana Stanisława Żółkiewskiego  w 1610 roku pokonała Rosjan pod Kłuszynem i zajęła Moskwę. Mimo tej klęski Rosjanie obronili swą niepodległość i w 1613 roku na tron carski powołali Michała Romanowa (zapoczątkował on nową dynastię). Wojnę przerwano w 1619 roku rozejmem zawartym w Dywilinie. Na mocy tego układu Smoleńsk wrócił w granice państwa polsko- litewskiego. Pokój w Polanowie                 Rosjanie pragnęli odzyskać Smoleńsk i zaatakowali go w 1632 roku. Po udanej odsieczy, poprowadzonej przez Władysława IV, Polska i Rosja zawarły pokój w Polanowie (1634 r.). Smoleńsk pozostał przy Rzeczpospolitej (jeszcze przez dwadzieścia lat). Rozejm w Andruszowie. Pokój Grzymułtowskiego                 Carstwo Moskiewskie (od początku XVII wieku nazywane Rosją) w 1654 roku zaatakowało Rzeczpospolitą. Po kilkunastoletniej wojnie państwo polsko- litewskie na mocy rozejmu w Andruszowie (1667 r.) musiało oddać Rosji Smoleńsk i znaczną część Ukrainy z wraz z Kijowem (na lewym brzegu Dniepru). Rozejm ten potwierdzono w 1668 roku traktatem pokojowym (tzw. pokój Grzymułtowskiego). Konflikt na Ukrainie nabrzmiewał równocześnie na płaszczyźnie narodowej, wyznaniowej i społecznej ruscy (ukraińscy) prawosławni chłopi wystąpili przeciwko polskiej katolickiej szlachcie. W 1648 roku pod wodzą Bohdana Chmielnickiego bunt podnieśli naddnieprzańscy Kozacy.                 Chmielnicki twierdził, że nie walczy z polskim królem, lecz z „królewiętami” (magnatami kresowymi), którzy najbardziej pragnęli rozbić kozacką organizację wojskową i spokojnie wykorzystywać ukraińskich chłopów. Jednak niezależnie od intencji samego Chmielnickiego powstanie zmieniło się w wyniszczającą wojnę domową, która otworzyła pasmo nieszczęść spadających na Rzeczpospolitą.                 Kolejne bitwy -pod Korsuniem czy pod Piławcami kończyły się klęską Polaków i zachęcały chłopów ukraińskich do wstępowania w szeregi wojska Chmielnickiego. Zaczęto napadać na Żydów, polskie domy szlacheckie , plebanie, plądrować i mordować. Wśród Polaków nie było zgody w sprawie rozwiązania problemu kozackiego. Za samorządem dla Zaporoża , uznaniem starszyzny kozackiej, pójściem na ustępstwa i zawarciem pokoju byli zwolennicy koncepcji kanclerza Jerzego Ossolińskiego. Jednak większość wybrała opcję wojewody ruskiego, Jeremiego Wiśniowieckiego, który pragnął zniszczenia „dziczy kozackiej”. W 1651 roku pod Beresteczkiem wojska Rzeczypospolitej pokonały armię kozacko- tatarską. Była to największa bitwa w XVII wiecznej Europie pod względem liczebności żołnierzy. Wszakże Polacy osiągnęli sukces, ale było już za późno by utrzymać autorytet militarnej potęgi Polski i spacyfikować Ukrainę.                 W 1653 roku Kozacy wysunęli propozycję połączenia z państwem moskiewskim i w następnym roku zaprzysiężono w Perejasławiu poddanie Ukrainy pod opiekę Moskwy. Po śmierci Bohdana Chmielnickiego w 1657 roku kolejnym hetmanem kozackim wybrano Jana Wyhowskiego. Zerwał on związek Ukrainy z Moskwą i w 1658 roku zawarł w Hadziaczu nowe porozumienie z Polską, na mocy którego przekształcono Rzeczpospolitą Obojga Narodów w państwo trójczłonowe: w związek Królestwa Polskiego, Wielkiego Księstwa Litewskiego oraz Księstwa Ruskiego (Ukraina nad Dnieprem). Niestety po dziesięciu latach polsko- ukraińskich walk na takie rozwiązanie było za późno.