Jeden czy wiele sposbów oceniania.

W każdej szkole, niemal w każdej sytuacji, tam gdzie spotykają się ludzie , występuje zjawisko wartościowania i oceniania. Szczególnie lekcja w szkole jest sytuacją, w której mimochodem lub celowo dokonuje się oceny. Na lekcji spotyka się nauczyciel – arbiter, który wie i umie dużo, z uczniem – wchodzącym w życie młodym człowiekiem , który jeszcze nie posiada tak dogłębnej wiedzy i nie nabył umiejętności wykorzystywania jej w życiu. Oceniając zachowanie nauczyciel ujmuje wartości realizowane w szkole według jakiegoś przyjętego z zewnątrz, przez szkołę, wzorca do którego się odnosi. Porównuje wtedy zachowanie ucznia i określa według przyjętej skali. Ocenianiu towarzyszy zwykle wystawienie oceny cząstkowej, semestralnej lub końcowej. Z każdą oceną związane są kryteria ułatwiające podjęcie decyzji.
Termin ocenianie w najszerszym znaczeniu tego słowa oznacza czynność, w wyniku której wydaje się sąd o przedmiocie, osobie lub zjawisku odwołując się do jednego lub wielu kryteriów, niezależnie od tego jaki jest przedmiot oceny oraz te kryteria.* Według Charlesa Galloweya ocenianie to proces zbierania informacji, formułowania sądów o informacjach, podejmowanie decyzji (...) **
Ocenianie jest procesem i systemem, który ma wspomagać pracę nauczycieli i rodziców nad sprawnym i mądrym wchodzeniem w życie młodego pokolenia. Ma również pomóc uczniowi, a pomoc ta sprowadza się do pewnych aspektów:
a. poznawanie własnych możliwości – podając się ocenie uczeń dowiaduje się jaki jest jego poziom wiedzy z danej dziedziny czy przedmiotu, jakie umiejętności musi jeszcze posiąść oraz co powinien zrobić aby podnieść poziom swojej wiedzy,
b. rozwój psychospołeczny – ocena ma wpływać na określenie siebie w stosunku do innych osób w tej samej grupie,
c. budowanie właściwiej motywacji – ponieważ rzadko spotyka się uczniów, którzy z własnej woli chcieliby się regularnie i systematycznie uczyć dlatego jedyną szansą na zmotywowanie uczniów do pracy jest właśnie ocenianie,
d. kształtowanie zainteresowań – odpowiednie ocenienie ucznia może mieć decydujący wpływ na ukierunkowanie, rozwój i utwierdzenie zainteresowań związanych z przedmiotem,
e. nabywanie wiedzy – aby uczeń mógł podnosić poziom wiedzy z danej dziedziny należy co jakiś czas sprawdzać i oceniać jego kwalifikacje.
Wyróżniono następujące cele oceniania: ***
diagnoza – określenie indywidualnych potrzeb i przyczyn trudności każdego ucznia,

informacja o efektywności procesu nauczania – opisywanie rozwoju i postępów uczniów, ewaluacja i modyfikowanie procesu nauczania,
ocenianie dla stopnia – różnicowanie i klasyfikowanie uczniów,
upowszechnienie osiągnięć ucznia – porównywanie osiągnięć szkół, określenie stopnia opanowania standardów,
ewaluacja programów nauczania – ocena efektywności różnych modeli kształcenia.
Można spotkać się także z podziałem na role i funkcje jakie pełni ocena szkolna. Uogólniając można podać, iż ocenianie pełni role:
dydaktyczną – ma być miernikiem wyników pracy ucznia, określać to co uczeń już umie a co powinien jeszcze opanować,
wychowawczą – poprzez ocenianie nauczyciel może wykształcić u uczniów pewne pożądane postawy,
społeczną – ukazuje miejsce ucznia w grupie społecznej.
Przy tak pojętej roli oceniania wyodrębnia się jego funkcje:
informacyjną – daje rzetelne, wyczerpujące informacje na temat poziomu wiedzy,
kontrolną – sprawdza postępy ucznia, jego możliwości i kierunek rozwoju,
motywacyjną – dopinguje ucznia do pogłębiania swej wiedzy,
rozwijającą – umożliwia dostrzeganie i rozpoznawanie pożądanej aktywności ucznia, warunków wywołujących ją oraz zaprojektowanie następnych sytuacji pedagogicznych,
diagnostyczną – rozpoznanie i klasyfikacja wszelkich utrudnień ucznia w osiąganiu sukcesu,
sumującą – pozwala na obserwację i analizę postępów,
wartościującą – pozwala na ocenę sukcesów w realizacji zadań edukacyjnych.
Przedmiotem oceniania jest:
a. wiedza przedmiotowa, ogólnokształcąca i zawodowa, objęta ramowymi programami nauczania, uwzględniająca podstawy programowe,
b. umiejętność praktycznego zastosowania zdobytej wiedzy,
c. umiejętność rozwiązywania zadań i problemów,
d. umiejętność uzasadniania, argumentowania, przekonywania,
e. umiejętność komunikowania przez uczniów swych sądów, rozwiązań, przekonań,
f. aktywność na lekcjach i innych zajęciach edukacyjnych,
g. przygotowanie do samokształcenia,
h. umiejętność pracy w zespole,
i. umiejętność rozwiązywania konfliktów, sytuacji trudnych i problemowych.
W ocenianiu ucznia bierze się pod uwagę następujące elementy: diagnozowanie jego mocnych i słabych stron, które jest konieczne w dostosowywaniu metod nauczania; motywowanie uczniów poprzez ukazywanie im celów tego, co osiągnęli; w przypadku egzaminów państwowych selekcjonowanie do szkół wyższego szczebla i do pracy. Oceny ucznia dostarczają rodzicom informacji o osiągnięciach ich dziecka oraz umożliwiają porównanie z innymi uczniami w szkole, w kraju oraz w odniesieniu do kluczowych elementów poszczególnych przedmiotów nauczania. Pomagają one w planowaniu dalszej drogi szkolnej dziecka, informują o osiągnięciach szkoły i mogą być przyczyną zmiany placówki na lepszą, wreszcie służą publicznemu rozliczeniu się szkoły. Nauczycielom oceny uczniów dostarczają informacji o indywidualnych możliwościach uczniów oraz są podstawą do organizowania następnego etapu kształcenia. Dzięki nim uzyskuje się informacje zwrotne o skuteczności nauczania oraz o osiągnięciach klasy jako całości. Ocenianie ponadto potrzebne jest do ewaluacji szkoły, a niekiedy nawet do określenia efektywności całego systemu.

Najlepszym ocenianiem wydaje się być takie, które służy samemu uczniowi, jest na niego zorientowane. System takiego oceniania spotyka się miedzy innymi w krajach skandynawskich. W Danii nie wystawia się uczniom stopni aż do końca 8 klasy. Stopnie stawia się za rozwiązywanie testów, wykonanie zadań i projektów do użytku nauczycieli. Owe testy, zadania i projekty przygotowuje ministerstwo, a oceniają je dwie osoby: nauczyciel i osoba z zewnątrz, której ocena nie jest ujawniana. Następnie wystawiane oceny porównuje się i na ich podstawie wystawia się ocenę średnią.

Z kolei Anglia starała się w ostatnich latach zorganizować równolegle ocenianie uczniów, szkół i systemów edukacji. Nie sprostano jednak wszystkim stawianym celom, gdyż nie zostały w pełni sprecyzowane relacje pomiędzy ewaluacją tych trzech elementów. W Wielkiej Brytanii struktura systemu szkolnictwa bazuje na grupach wiekowych i dzieli się na następujące rodzaje szkół:
· szkoła przygotowawcza - infant school - 5-7 lat,
· szkoła podstawowa - junior school - 7-11 lat,
· szkoła średnia - 11-16 lat,
· szkoła maturalna - 16-18 lat.
W szkole przygotowawczej i podstawowej uczniowie pracują głównie w szkole, nie otrzymują pisemnych prac domowych. Oceniani są w sposób opisowy. Pozwala to zarówno nauczycielom jak i rodzicom na ocenę tego co dziecko opanowało, a czego jeszcze nie. Jeśli dziecko ma jakiś problem to po zbadaniu przez specjalistów otrzymuje dodatkowo zajęcia indywidualne, które uzupełniają jego wiedze. Świadectwa szkolne na koniec pierwszych szczebli nauki mają formę opisową. W szkole średniej uczniom zadaje się już prace domowe i od tego momentu podlegają oni ocenie. Niektórzy nauczyciele oprócz opisowej oceny stosują jeszcze skalę procentową. Inni stosują skalę alfabetyczną od A+ do F (które odpowiednio do polskich stopni oznaczają 6+ i 1). Gdzieniegdzie stosuje się także skalę od 1 do 10, gdzie 10 to ocena celująca. Na świadectwach dalej dominują oceny opisowe. Ważniejsze przykłady testów i prac domowych ucznia przechowywane są w teczkach od początku szkoły podstawowej, czyli 7klasy, do wglądu rodziców i inspektorów. Nowością jest wykorzystywanie w wewnętrznym systemie oceniania tak zwanych poziomów docelowych. Rok szkolny podzielony jest na trzy semestry, a uczniowie otrzymują wyniki na końcu każdego semestru. W pierwszym uczeń wystawia sobie ocenę, przez co rozwija umiejętność samokrytycyzmu, w pozostałych nauczyciel sam ocenia ucznia. Świadectwo ukończenia roku jest dość obszernym dokumentem. Brytyjczycy zauważyli, że brak jednolitych, standardowych narzędzi pomiaru efektywności pracy szkoły, nauczyciela i ucznia utrudniają ocenę poziomu skuteczności zadań wynikających z założeń reformy edukacyjnej. Chcąc tego uniknąć postanowili, że równolegle z zespołem konstruującym owe programy, pracować będą grupy ekspertów do spraw oceniania osiągnięć ucznia. W wyniku działania ustawy oświatowej z 1988 roku wszystkie dzieci szkolne w wieku 7,11,14 i 16 lat zostały objęte ogólnonarodowymi testami osiągnięć szkolnych. Za ważny fakt uznano, by oceny dokonywać po dwóch latach pobytu ucznia w szkole (7 i 14 rok życia) oraz u progu podejmowania decyzji dotyczących dalszej drogi edukacyjnej (11 i 16 rok życia). Jednocześnie określono konkretne funkcje oceny wobec każdej z tych kategorii wiekowych. Powszechne ocenianie ucznia na pierwszym etapie (7lat) służy przede wszystkim poznawaniu jednostki, ustaleniu poziomu jej umiejętności i wiadomości. Ocena ta pełni głownie funkcje rozwijającą i diagnostyczną. Pozwala określić jakie szczególne potrzeby ucznia muszą być zaspokojone, w jakich dziedzinach wymaga on szczególnej opieki ze względu na umiejętności wyższe od przeciętnych lub zbyt niskie. Wobec 11-latków ogólnokrajowe oceny pełnią funkcję rozwijającą i sumującą. Stanowią podstawę wyboru dalszej drogi kształcenia. Ponadto uśrednione oceny 11-latków stanowią podstawę wypełnienia funkcji wartościującej - prezentowane są w raportach dla rodziców i władz oświatowych. W wieku 14stu lat, po dwóch latach pobytu w szkole II stopnia młodzież przystępuje do kolejnych egzaminów powszechnych. Rezultaty odnotowane są w indywidualnych raportach osiągnięć uczniów by można było ocenić ich postęp w każdym z obowiązujących przedmiotów. Analiza bieżących wyników oraz indywidualnego postępu ułatwi podjęcie decyzji związanej z wyborem przedmiotów, z których w wieku 16stu lat będą egzaminy kończące obowiązkową edukację. Niezależnie od egzaminów z wybranych przedmiotów każdy uczeń w wieku 16stu lat objęty będzie sprawdzianem wiedzy i umiejętności ze wskazanych przedmiotów obowiązkowych. Oceny uzyskane z tych egzaminów stanowią podstawę do podjęcia decyzji dotyczącej dalszej edukacyjnej przyszłości jednostki. Pełnią one funkcje sumującą wobec ucznia oraz wartościującą wobec szkoły. W celu jednolitego w skali kraju rejestrowaniu wyników uczniowskich opracowano dziesięciopoziomową skalę osiągnięć indywidualnych ucznia. Na tej skali umieszcza się rezultaty uzyskiwane przez jednostki od 7 (pierwsza ocena) do 16 (końcowa ocena) roku życia. Przyjęto, że rozpiętość ocen dla danej grupy wiekowej będzie zróżnicowana. I tak wyniki 7-latków będą oscylować w zasięgu trzech poziomów (od I do III). Na poziomie I znajdują się ci spośród tej grupy wiekowej, których wyniki kwalifikują do szczególnej pomocy ze strony szkoły i nauczyciela, a nawet pomocy specjalistów spoza szkoły w celu umożliwienia im zdobycia niezbędnej wiedzy i umiejętności. Ci natomiast, którzy znajdują się na poziomie III również będą potrzebowali dodatkowej pomocy, w celu przyspieszenia ich rozwoju oraz prawidłowego wykorzystania ich ponadprzeciętnych możliwości. Dla grupy 11-latków przyjęto rozpiętość czterech poziomów (od II do V). Standardowe wyniki dla 14-latków ustalono na poziomie VI. Przyjęto pięciostopniową skalę rozpiętości. Jeszcze większą rozpiętość przyjęto dla najstarszej grupy - 16-latków. Owa dziesięciostopniowa skala służy rejestrowaniu ocen z każdego przedmiotu objętego egzaminem. Końcowa ocena osiągnięć szkolnych 16-letniego lub starszego ucznia następuje w postaci testów egzaminacyjnych w celu uzyskania świadectwa ukończenia szkoły średniej (małej matury). W ustaleniu ostatecznego stopnia z danego przedmiotu bierze się pod uwagę nie tylko wynik końcowego egzaminu, ale również oceny uzyskiwane w nauce w ciągu ostatnich dwóch lat. Dwa lata po uzyskaniu małej matury uczniowie mogą zdawać na wyższy poziom - pełnej matury. Egzamin ten można zdawać z 2-4 przedmiotów. Przeprowadza się go nie tylko w szkołach średnich ale także w kolegiach dalszego kształcenia przeznaczonych dla dorosłych.

W Polsce ocenianie szkolne jest tym elementem procesów edukacyjnych, który budzi najwięcej emocji, lęków, zawiedzionych nadziei, kontrowersji a także uzasadnionej i wszechstronnej krytyki, a nawet sprzeciwu. Krytykuje się zarówno styl i formy oceny, jej treść, funkcje, rozwiązania organizacyjne, eksponuje się wreszcie jej słabości i błędy. System oceniania jest w Polsce najmniej elastyczny i podatny na zmiany.* Bolesław Niemierko pisze iż: „...ocenianie szkolne jest jak dzielnica slumsów, zapadłe przedmieście kapitalistycznej metropolii, nie zalecane w przewodnikach do zwiedzania (...) podlegają one pozornej trosce władz miasta, często się o nich mówi i pisze, ale praktycznie nic się z nimi nie robi (...) ratowanie tych dzielnic przed dalszą degradacją to sprawa beznadziejna, kwitną w nich wszelkie formy oszustwa i znęcania się silniejszego nad słabszym”. ** O sztywności systemu oceniania świadczy mała różnorodność realizowanych w praktyce szkolnej modeli oceniania. Dominuje model tradycyjny, z 6ścio stopniową skalą ocen, preferujący wiedzę i umiejętności ucznia. Jego niewielką modyfikację stanowi model punktowo-ocenowy lub literowo-ocenowy, w którym przyznawane uczniom za wiedzę i umiejętności punkty lub litery przeliczane są na stopnie szkolne. Te dwa modele oceniania można nazwać co prawda alternatywnymi wobec tradycyjnego lecz mają one niestety niewielki jeszcze zasięg. B. Śliwerski nazywa je kolejno modelem alternatywnym bez stopni, ale klasyfikacyjnym (nauczyciel przygotowuje świadectwa opisowe, które stają się podstawą promocji ucznia) oraz modelem alternatywnym bez stopni i bez promocji ukierunkowanym na wspieranie rozwoju dziecka.*** Trzeba przy tym podkreślić, że modele alternatywne występują jedynie w edukacji wczesnoszkolnej, w starszych zaś klasach praktycznie ich brak. Jednak wprowadzenie zmian jednym aktem czy ustawą nie jest w Polsce możliwe z wielu względów. Wymagałoby to przede wszystkim zmiany świadomości samych nauczycieli, którzy na ogół działają według sprawdzonych schematów odpornych na jakiekolwiek innowacje. Należy także pokonać jednolitość programową, technologiczną i organizacyjną pracy pedagogicznej oraz, co jest chyba najważniejsze, opracować jasno i precyzyjnie określone kryteria oceniania i promocji uczniów.

Każda szkoła w Polsce zobowiązana jest, zgodnie z rozporządzeniem MEN, do sporządzenia Wewnątrzszkolnego Systemu Oceniania. Polega on na rozpoznawaniu przez nauczycieli poziomu i postępów w opanowaniu przez ucznia wiadomości i umiejętności oraz formułowaniu oceny. Oceny wystawiane przez nauczyciela są jawne dla ucznia i jego rodziców (prawnych opiekunów), nauczyciel ustalający ocenę powinien ją uzasadnić. W szkołach stosowane są różne sposoby sprawdzania osiągnięć edukacyjnych ucznia, między innymi jedno lub dwugodzinne klasówki, kartkówki z ostatnich lekcji, pisemne prace domowe które następnie sprawdza nauczyciel, referaty, prezentacje, odpowiedzi ustne oraz ćwiczenia praktyczne. Stosuje się skalę od 1 do 6, gdzie 1 jest ocena niedostateczną, nie zaliczającą. Aby uzyskać ocenę dopuszczającą należy opanować 51% materiału, na ocenę dostateczną 52%-74%, na dobrą 75%-90% a na ocenę bardzo dobrą 91%-100%. Ocenę celującą otrzymuje uczeń, który opanował zakres materiału na ocenę bardzo dobra oraz materiał nadobowiązkowy.

W edukacji zintegrowanej ocena pełni głównie funkcje diagnostyczne, służy wspieraniu szkolnej kariery uczniów oraz motywuje do nauki. Jej celem jest monitorowanie rozwoju dziecka. Ocenie podlega praca i postępy ucznia, a nie jego wiedza. Ocena ma wskazywać co uczeń osiągnął, co robił dobrze, ile już potrafi, a nie to czego jeszcze nie umie. Ocena to informacja o aktywności, postępach i trudnościach oraz o uzdolnieniach i zainteresowaniach uczniów. Oceny wyrażone cyframi nie są w stanie odzwierciedlić autentycznych umiejętności dzieci, ponieważ zarówno nauczyciel, uczeń jak i rodzic odczytuje te oceny w zupełnie inny sposób. Po otrzymaniu oceny uczeń nie wie, co powinien poprawić czy uzupełnić aby otrzymać lepszy stopień. Uczeń powinien mieć pewność, że w toku uczenia się ma prawo do popełniania błędów, za które nie może być karany złą oceną. Równocześnie posiada prawo do rzetelnej informacji, z której jasno wynika, co zrobił dobrze, co źle, a co musi zmienić, żeby było lepiej. Taka informacja wywołuje motywację do dalszego wysiłku w celu dokonywania korekty poprzez kolejne działania. Ważne jest aby dziecko odnosiło wyrażaną przez nauczyciela ocenę do tego, co robi i jak robi (Przepisywałeś mało uważnie, stąd wiele błędów ortograficznych. Spróbuj jeszcze raz), a nie do siebie (Jesteś złym uczniem, bo przepisujesz z błędami), ponieważ ma wpływ na swoje działanie i może je zmienić, natomiast nie ma wpływu na to, w jaki sposób nauczyciel postrzega go jako osobę. Aktualnie w nauczaniu początkowym stosuje się zamiast tradycyjnej skali ocen różnego rodzaju znaczki. Proponuje się dwa ich rodzaje, z których pierwszy oznacza, iż zadanie zostało wykonane prawidłowo, znaczek ten może przedstawiać dla przykładu słońce. W momencie kiedy ćwiczenie jest wykonane źle można zastosować chmurkę.* Można także w ocenianiu uczniów stosować skale literową w miejsce skali cyfrowej. I tak symbol A oznacza „wspaniale”, B – „świetnie”, C – „nieźle”, D – „musisz popracować” oraz E które oznacza ”jeszcze nie umiesz”. Symbole literowe są dla informacji nauczyciela, pomogą przy wystawieniu oceny opisowej końcowej. Ocenie ucznia za jego pracę powinien, oprócz odpowiedniego określenia, towarzyszyć komentarz słowny, pisemny w zeszycie lub pochwała ustna.

Ocenianie jest procesem bardzo trudnym i skomplikowanym, polega przede wszystkim na zbieraniu informacji, diagnozowaniu oraz wystawianiu oceny. Aby odpowiedzieć na pytanie, jaki system oceniania będzie obowiązywał w szkole konieczne, jest rozpoznanie potrzeb, trudności i oczekiwań środowiska. W budowanie wewnątrzszkolnego systemu oceniania muszą zaangażować się wszystkie osoby uczące, powinni oni wypracować takie metody, które będą akceptowane przez obie strony – uczniów oraz nauczycieli. Dotychczasowy system oceniania, zarówno w Anglii jak i Polsce, nie jest już wystarczający. Inne są oczekiwania rodziców i uczniów, inne także wymagania edukacyjne. W związku z licznymi reformami oświaty, przy zmianach programu pracy szkoły oraz sposobów nauczania, konieczna jest również ewolucja oceniania. Moim zdaniem problem właściwego wartościowania umiejętności uczniów będzie aktualny jeszcze przez długie lata. Pomimo, że bardzo dużo się na ten temat mówi, wielu nauczycieli, tak w Polsce jak i w Wielkiej Brytanii, uważa ten aspekt edukacji za mało ważny. A tak naprawdę właściwe ocenianie ma ogromne znaczenie, ponieważ może w doskonały sposób zmotywować uczniów do dalszej pracy, ale także zniechęcić. Porównując oba systemy szkolnego oceniania nie zauważyłam wielkich rozbieżności pomiędzy nimi, są one do siebie podobne chociaż wydaje się, iż angielskie metody nastawione są bardziej na uczniów. Pomimo, że polskie ocenianie zorientowane na ucznia dopiero raczkuje widać, chociażby na samym przykładzie nauczania zintegrowanego, że zmierzamy w dobrym kierunku. Wielu nauczycieli wkłada dużo wysiłku i ciężkiej pracy w wypracowanie właściwych sposobów oceniania. Mimo, iż ciągle przeważa tradycyjne ocenianie, w skali od 1 do 6, próbuje się już wprowadzać w życie pewnego rodzaju innowacyjne metody wartościowania umiejętności i zdolności uczniów. Jednak ciągle daleko nam do ideału, którego i tak nie ma...


Bibliografia:
E. Kosińska, Ocenianie w szkole, Kraków 2000
I. Hudańska, Szkolny system oceniania. Wskazówki dla rad pedagogicznych, Poznań 1999
K. Rau, I. Chodoń, Ocenianie opisowe a rozwój dziecka, Poznań 1999
B. Niemierko, Testy osiągnięć szkolnych – podstawowe pojęcia i techniki obliczeniowe, Warszawa 1975
R. Pachociński, Współczesne systemy edukacyjne, Warszawa 2000
G. Noizet, J.P. Caverni, Psychologiczne aspekty oceniania osiągnięć szkolnych, Warszawa 1988
M. Czerepaniak-Walczak, Ocenianie jako element jednolitego programu kształcenia, Nowa Szkoła 1990, nr 7
A. Bogaj, Jakość kształcenia – dylematy teorii i praktyki oceniania, Edukacja 1996, nr 4
E. Potulicka, Ocena uczni, ewaluacja szkoły, monitorowanie systemu edukacji – doświadczenia angielskie, Edukacja 1995, nr 4
R. Fernandez, Rozważania o procesie oceny uczniów, Nowa Szkoła 1998, nr 4
A. Błasiak, System oceniania w Wielkiej Brytanii, w Edukacja w świecie współczesnym R. Leppert, Kraków 2000
Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 21marca 2001r.


Agata Kostrzewska
Pedagogika II rok
grupa C