Przyczyny powstania Dowództwo Armii Krajowej, obserwując po 20 lipca sukcesy wojsk radzieckich i objawy paniki wśród wycofujących się przez Warszawę wojsk niemieckich, doszło do przekonania, że obrona niemiecka nad środkową Wisłą załamała się i stolica wkrótce zostanie wyzwolona. Decyzję o wybuchu powstania podjęła Komenda Główna AK za zgodą Delegata Rządu RP na kraj ze względów politycznych, w świetle doniesień o rozbrajaniu oddziałów AK i aresztowanych oficerów oraz żołnierzy na terenach zajętych już przez Armię Czerwoną. Komenda Główna nie chciała aby Rosjanie wyzwolili Warszawę gdyż pozwoliłoby to rościć ZSRR niejakie prawa do tej ziemi. Polacy chcieli witać Armię Czerwoną jako ci, którzy sami potrafili zrzucić z siebie jarzmo niemieckie. Oprócz tego Polacy mieli dość pięcioletniej okupacji i nie chcieli już dłużej czekać. Szczególnie młodzież paliła się do walki. Tym bardziej, że termin rozpoczęcia powstania był kilkakrotnie przekładany. Wtedy zaczęły się mnożyć pojedyncze walki, co było niebezpieczne dla ludności cywilnej. Inną przyczyną było to, że alianci obiecywali uwzględnienie AK w dostawach broni dla Rosjan. Początkowo Komenda Główna AK wahała się przed podjęciem decyzji, jednak przeważyła wiadomość iż Rosjanie zajęli podwarszawskie miejscowości: Radości, Miłosnej, Okuniewa, Wołomina i Radzymina. Wtedy "Bór" Komorowski po krótkiej naradzie z gen. Okulickim i płk Chruścielem podjął decyzję o rozpoczęciu powstania. 1 sierpnia do "Bora" doszły wiadomości o tym, że Niemcy zgromadzili w Warszawie duże siły i rozpoczęli przeciwuderzenie. Również Anglicy zawiadomili o niewykonywaniu zrzutów dla Warszawy. Jednak na odwołanie rozkazu było już za późno. Powstanie rozpoczęło się. Wybuch powstania Po długich wahaniach rozpoczęcie powstania wyznaczono na godzinę 17, lecz w niektórych punktach stolicy wybuchło kilka godzin wcześniej. Armia Krajowa w tym czasie (w godzinie „W”) dysponowała zaledwie połową sił okręgu stołecznego, tj. ok. 25 tys. żołnierzy. Tylko ok. 3 tys. powstańców było uzbrojonych, a zapas amunicji obliczony był na 2-3 dni walki. Tymczasem Niemcy w chwili rozpoczęcia działań przeciwstawili powstańcom ok. 15 tys. żołnierzy dobrze uzbrojonych, dysponujących bronią pancerną, artylerią i lotnictwem. Tylko niezwykłemu bohaterstwu powstańców i entuzjazmowi patriotycznemu wszystkich mieszkańców stolicy można zawdzięczać fakt, że bezpośrednio po godzinie „W” zdołano wyzwolić większość dzielnic mieszkalnych. Masowe wznoszenie barykad, których budowa nie była, niestety, wcześniej przewidziana w planie operacyjnym dowództwa AK, pomoc sanitarna i zaopatrywanie w żywność stały się udziałem głównie ludności cywilnej. Ten masowy, czynny udział ludności Warszawy w działaniu przeciwko okupantowi przekształcił wystąpienie zbrojne Armii Krajowej w powstanie, które w dziejach drugiej wojny światowej nie znajduje odpowiednika na taką skale. Skutki powstania Trudno porównywać skutki moralne ze skutkami ludzkimi. Polacy pokazali światu ze mimo braku broni, słabego wyszkolenia młodych żołnierzy mogli walczyć z przeważającymi siłami wroga przez 2 miesiące. Wzbudziło to wielki podziw wszystkich sojuszników, jednak na tym się skończyło. W ciągu 63 dni walk zginęło 16 – 18 tys. powstańców, rannych zostało ok. 25 tys. Straty wśród ludności cywilnej wyniosły ponad 150 tys. osób, w większości wymordowanych przez hitlerowców i faszystów. Ci, którzy przeżyli musieli opuścić Warszawę, część mieszkańców stolicy Niemcy skierowali do obozów koncentracyjnych, albo na roboty, żołnierze i dowódcy poszli do obozów jenieckich. Niemcy w walkach z powstańcami stracili ok. 26 tys. żołnierzy oraz ponad 200 czołgów i samochodów pancernych. Powstanie wywarło ponadto wpływ na całokształt sytuacji na froncie wschodnim, gdyż Niemcy musieli przeznaczyć do jego stłumienia znaczne siły, osłabiając tym samym inne odcinki frontu. Niezależnie od dużego znaczenia Powstania Warszawskiego w walce zbrojnej z okupantem, najważniejszy był jego charakter polityczny. Powstanie bowiem było dramatyczną próba ratowania koncepcji państwa polskiego, nie uzależnionego bez pośrednio od Związku Radzieckiego. Jego upadek przekreślił ostatnie w tym zakresie poważniejsze nadzieje obozu rządowego. Skutkiem powstania był również barbarzyński rozkaz Hitlera, by Warszawa została zrównana z ziemią. Tysiące budynków zmieniło się w ruiny już w czasie walk. Dzieła zniszczenia dokończyli Niemcy w okresie od października do grudnia 1944 r. Doszczętnie zniszczono blisko połowę domów mieszkalnych w lewobrzeżnej Warszawie. Większość pozostałych wymagała remontów, gdyż nieliczne były budynki ocalałe w stanie nienaruszonym. W zupełną ruinę obrócili hitlerowcy Stare Miasto. Prawie Wszystkie budowle zabytkowe przestały istnieć. Zniszczeniu uległy bezcenne zbiory muzealne i naukowe. W ten sposób wielowiekowy dorobek kultury stolicy Polski obrócony został w wniwecz.
