Metale szlachetne
Metalami szlachetnymi nazywamy metale wykazujące dużą odporność na korozje w powietrzu jak i środowisku wilgotnym. Są odporne na działanie agresywnych środowisk chemicznych. Nie utleniają się i są odporne na działanie wszystkich kwasów z wyjątkiem tzw. wody królewskiej. Posiadają one dużą gęstość i dobrą plastyczność a także wysoką temperaturę topnienia z wyjątkiem srebra i złota. Metale szlachetne to: Au, Ag, Pt a także platynowce, tj. Ru, Rh, Pd, Os i Ir.
Stopami metalu szlachetnego nazywamy stopy, w których średnia zawartość metali szlachetnych jest większa niż 10%.
Złoto w przyrodzie występuje w stanie rodzimym lub w stanie rodzimego stopu ze srebrem, złotem, miedzią i platyną oraz w rudach zawierających selenki i tellurki złota. Złoże rud złota jest opłacalne w eksploatacji przy uzyskiwaniu 10 kg złota na tonę rudy. Czyste złoto jest metalem miękkim ciągliwym w wyniku, czego może być obrabiany plastycznie na zimno. Z czystego złota wytwarzane są folie o grubości mniejszej niż 0,1 µm. Ze względu na niską twardość jest ono podatne na ścieranie, co ogranicza możliwość zastosowania technicznego czystego złota, najczęściej stosowane są stopy złota o wyższej twardości i własnościach wytrzymałościowych.
Platyna w przyrodzie spotykana jest w postaci rodzimej i rodzimych stopów z innymi metalami z grupy platynowców oraz rud np. PtAs2. Jest ona odporna na większość substancji, w podwyższonych temperaturach silnie oddziaływuje z fluorem, jodem, siarką i węglanem sodu. Platynę poddaje się obróbce plastycznej na zimno i na gorąco. Stosuje się ją w technice i w przemyśle jubilerskim. Czysta platyna stosowana jest w przemyśle technicznym jako katalizator, także do wyrobu tygli, elektrod i w jubilerstwie. Stopy platyny zawierające złoto, srebro, pallad, iryd, miedź i in. wykorzystywane są do produkcji termopar (druty termopar – 10% i 30% Rh) i uzwojeń piecyków grzewczych a także na wyroby jubilerskie (stop z miedzią o próbie 950).
Srebro w przyrodzie spotykane jest w stanie rodzimym i w rudach, np. Ag2S, Ag2Te. W Polsce srebro uzyskuje się w procesie ubocznym z siarkowych rud cynkowoołowiowych. Srebro jest odporne na działanie wielu kwasów organicznych i zasad a także związków siarki. W stanie czystym wykorzystywane jest w elektronice w postaci taśm i drutów i do galwanicznego pokrywania innych metali. Srebro techniczne stosowane jest do lutowania stopów o rozszerzalności cieplnej zbliżonej do szkła z molibdenem i palladem przy produkcji elementów próżniowych. Stopy srebra z miedzią, złotem i platyną i in. stosowane są na monety, wyroby jubilerskie, galanterie i sztućce. W postaci związków AgBr i AgCl srebro używane jest w przemyśle fotochemicznym na klisze i papier światłoczuły.
Pallad w przyrodzie spotyka się w stanie rodzimym lub w postaci rodzimych stopów ze złotem lub platyną. Jest on pierwiastkiem odpornym na działanie wielu środowisk chemicznych, ulega rozpuszczeniu w wodzie królewskiej. Czysty pallad poddaje się obróbce plastycznej na zimno i gorąco, temperatura rekrystalizacji palladu to 600 – 700 oC. W postaci czystego metalu stosuje się go na styki przekaźników elektrotechnicznych, w przemyśle chemicznym jako katalizator. Stopy palladu ze złotem, srebrem, miedzią, niklem i in. Stosuje się w dentystyce i jubilerstwie. W Polsce obowiązują dwie próby jubilerskie palladu ze srebrem i miedzią: 0,850 – 1, 0,500 – 2.
Osm jest najtwardszym i najbardziej kruchym metalem szlachetnym. Wykorzystuje się go w stanie sproszkowanym jako katalizator, a także na końcówki stalówek do wiecznych piór w postaci stopu z irydem.
Iryd wykorzystuje się w przemyśle chemicznym jako katalizator. Jako stop najczęściej z platyną stosuje się go na styki elektryczne, tygle, parownice, elektrody.
Rod i ruten nie są jak dotąd wykorzystywane jako materiały konstrukcyjne. Wykorzystuje się ja jako katalizatory i dodatki stopowe w stopach innych metali.