Państwo podziemne czy ruch oporu? Charakterystyka i ocena działalności okupacyjnej Polaków w latach 1939 – 45.
Po agresji niemieckiej i radzieckiej we wrześniu 1939 roku Państwo Polskie nie przestało istnieć. Trwało ono jako Polskie Państwo Podziemne. Mimo bezwzględnego terroru funkcjonowały wszystkie jego organa, zarówno cywilne, jak i wojskowe. Było kierowane z wolnych krajów sojuszniczych przez w pełni legalne władze naczelne: Prezydenta, Rząd i Naczelnego Wodza oraz ich krajowe przedstawicielstwa; równocześnie zaczynał się tworzyć ruch oporu.
Już we wrześniu ’39 z inicjatywy gen. Michała Tokarzewskiego – Karaszewicza powstała Służba Zwycięstwu Polski. Celem tej organizacji wojskowo – politycznej było prowadzenie działalności konspiracyjnej oraz organizowanie akcji dywersyjnych. W dwa miesiące później gen. Władysław Sikorski (ówczesny premier i naczelny wódz) rozwiązał ZSP i na jej miejsce powołał Komitet Ministrów do Spraw Kraju, który działał na emigracji z gen. Stanisławem Sosnkowskim na czele. Ten sam generał w dniu 4. grudnia ‘39 roku wydał instrukcje, na mocy której powołano do życia Związek Walki Zbrojnej, którą również on kierował. Organizacja ta miała charakter czysto militarny. Miała za zadanie przygotowywać Polaków do podjęcia w przyszłości walki zbrojnej przeciwko okupantom. Gen. Sosnkowskiemu podlegali dwaj inni generałowie: Stefan Rowecki – Grot (kierował konspiracją wojskową pod okupacją niemiecką) oraz Michał Tokarzewski – Karaszewicz (dowódca okupacji radzieckiej).
Kolejny rok 1940 przyniósł następne ważne decyzje i poczyniono dalsze kroki w rozwoju Państwa Podziemnego. W lutym ‘40 roku doszło do porozumienia, które zawarli generałowie: Tokarzewski – Karaszewicz, Rowecki – Grot oraz politycy: Kazimierz Pużak (z partii PPS – Wolność, Równość, Niepodległość), Aleksander Debski (Stronnictwo Narodowe) i Stefan Korboński (Stronnictwo Ludowe). Na mocy powyższego porozumienia dnia 24.II. powstał Polityczny Komitet Porozumiewawczy, który pełnił funkcję politycznego organu doradczego ZWZ.
W lipcu 1940 PKP przemianowano na Główny Komitet Polityczny; przedstawiciele pozostali bez zmian, jedynie dołączył do ich grona polityk ze Stronnictwa Pracy.
Mniej więcej w tym samym czasie nastąpiła reorganizacja władz podziemnych. Generała Roweckiego mianowano na zastępcę Komendanta Głównego ZWZ, który później stanął na czele Komendy Głównej ZWZ. Później nastąpiły rotacje na tym stanowisku: Jan Piekałkiewicz (IX.42 – II.43), J.S.Jankowski (od V.43).
Następnie utworzono sieć delegatur okręgowych, które objęły wszystkie ziemie polskie. Delegatura Rządu na Kraj składała się z osiemnastu departamentów. Jako konspiracyjna władza cywilna organizowała i wspomagała dziedziny życia publicznego zakazane przez okupanta.
Jeżeli chodzi o szkolnictwo, rozwinęła się doskonale sieć tajnego nauczania, obejmując ponad milion młodzieży. W Warszawie, Lwowie, Wilnie i Krakowie działały tajne wyższe uczelnie. Ciężka praca wykładowców zaowocowała wydaniem kilku tysięcy dyplomów.
Wymiar sprawiedliwości reprezentowało Kierownictwo Walki Cywilnej oraz Cywilne Sądy Specjalnymi i Państwowy Korpus Bezpieczeństwa (podziemna policja). Wydawano wyroki na kolaborantów z Niemcami oraz osądzano drobnych przestępców i zajmowano się pospolitymi przejawami łamania prawa.
W latach 1941 – 43 następował dalszy rozwój Delegatury Rządu. Powstawały nowe departamenty , a także sieć lokalnych delegatur objęła kolejne obszary ziem.
Pierwszym z ważniejszych wydarzeń roku 1942 w Państwie Podziemnym było przemianowanie ZWZ na Armię Krajową (14. luty). Komandantem głównym był gen. S. Rowecki – Grot. W jej skład wchodziło ok. 200 tys. żołnierzy, była najliczniejszą armia podziemia podczas II WŚ. AK miała za zadanie scalić formacje zbrojne polskiego podziemia.
Od grudnia’42 obok podziemnych sił zbrojnych działało Kierownictwo Walki Cywilnej. Na czele stał Stefan Korboński, kierował on m.in. organizowaniem sieci radiostacji słuchanych przez Polaków oraz propagowaniem i egzekwowaniem od społeczeństwa metod walki cywilnej z okupantem. W tym samym miesiącu powstała Rada Pomocy Żydom. Było to konsekwencją skontaktowania się dowódców AK z Żydowską Organizacją Bojową. Z kolei do tego kroku skłoniła Polaków chęć zdobycia sojuszników i chęć pomocy ludziom będącym skazanym na śmierć poprzez masową eksterminację.
Od października ‘42 działał KEDYW czyli Kierownictwo Dywersji powstałe z połączenia jednostek sabotażowo – dywersyjnych AK. Ważna postacią był płk . Emil Fieldorf – Nil. Podjął szeroka akcję dywersyjna i propagandową, czego wynikiem były np. pierwsze poważne akcje np. w marcu 1943 pod Arsenałem. KEDYW powołał również do życia wiele oddziałów partyzanckich, walczących z Niemcami na całym obszarze kraju.
Rok 1943 był rokiem pewnego rodzaju zachwiania się stabilności polskiego podziemia. W czerwcu gestapo aresztowało komendanta głównego AK – S. Roweckiego – Grota. Jednak prędko jego miejsce zajął gen. Tadeusz Komorowski – Bór. Mimo tych zmian oddziały AK nieustannie walczyły, zwiększając zarazem zasobność swoich szeregów (w 1944 walczyło w niej aż ok. 300 tys. osób).
W lipcu powstało Kierownictwo Walki Podziemnej z połączenia KWK i KWC. Koordynowało ono działania polskiego podziemia.
W marcu’43 PKP przemianowano na Krajową Reprezentację Polityczną, która pełniła funkcję podziemnego parlamentu do lutego’44 roku..
Na początku 1944 roku KRP przemianowano na Radę Jedności Narodowej. Szczególne znaczenie w działaniach bojowych miało Powstanie Warszawskie, w którym żołnierze Armii Krajowej i mieszkańcy Stolicy przez sześćdziesiąt trzy dni (1 VIII - 3 X 1944r.), pozbawieni pomocy z zewnątrz, do końca prowadzili bohaterską, samotną walkę z wrogiem. Nie można również zapomnieć o akcji "Burza".
W 1945 roku wydano ostatni akt „Burzy”. stycznia 1945 roku, gdy Armia Czerwona przekroczyła linię Wisły, generał "Niedźwiadek", ostatni Komendant Armii Krajowej, wydał rozkaz jej rozwiązania.
W latach 1939 – 45 poza działalnością Rządu i największej podziemnej formacji zbrojnej AK, Polacy wykazali się ogromnym zapałem i duchem walki działając w innych podziemnych organizacjach, które wg mnie były tym właściwym ruchem oporu.
Przede wszystkim rozwijał się podziemny przemysł zbrojeniowy. Produkowano materiały wybuchowe, pistolety maszynowe, granaty, miny, butelki samozapalające oraz tysiące sztuk amunicji. W ten sposób częściowo zaopatrywano oddziały AK.
W roku 1940 powstało Biuro Informacji i Propagandy (BIP), podlegające Komendzie Głównej ZWZ-AK prowadziło szeroką działalność informacyjną m.in. za pomocą tajnie drukowanej i kolportowanej prasy oraz skierowaną przeciw Niemcom wojnę psychologiczną.
Również przy AK powstawały liczne tajne organizacje młodzieżowe. Najsilniejsza była podziemna Organizacja Harcerzy Związku Harcerstwa Polskiego - kryptonim "Szare Szeregi". Słynna z brawurowo przeprowadzanych akcji. Niemniej w walce z wrogiem wsławiła się pewna część „Szarych Szeregów” tzw. WAWER inaczej Organizacja Małego Sabotażu. Młodzież pod kierownictwem Aleksandra Kamińskiego czynnie i skutecznie prowadziła akcję ośmieszania okupanta, co miało duże znaczenie propagandowe.
Moim zdaniem Polacy doskonale zorganizowali Państwo Podziemne, a także świetnie radzili sobie biorąc udział w akcjach inicjowanych przez równie dobrze zorganizowany ruch oporu. Oto moja odpowiedź na pytanie „państwo podziemne czy ruch oporu?”. Po poznaniu faktów dotyczących działalności Polaków w latach 1939 – 45 mogę jedynie ocenić ich postawę i działania na „piątkę”. Powstałe w tamtych latach organizacje, podjęte przez ich dowódców decyzje, akcje propagandowe dokonywane przez młodych ludzi, nieustanna troska o edukację polskiej młodzieży i zażarta walka z wrogiem za wszelką cenę przyczyniły się do wygranej Polaków w II Wojnie Światowej. Z tego powodu nie mogłabym wypowiedzieć innego zdania w powyższej kwestii, co więcej osobiście nie zauważyłam wśród tych wszystkich poznanych faktów jakichś potyczek, negatywnych opinii, to też moja opinia na temat działalności Polaków wobec okupantów jest jak najbardziej pozytywna.