Opozycja legalna i organizacje spiskowe Polityka Aleksandra I była niekonsekwentna wobec Królestwa. Jedni (konserwatyści) atakowali go, że zgodził się na powstanie konstytucyjnego Królestwa w bliskości Rosji, drudzy (liberałowie) uważali, że najpierw należało nadać konstytucję w Rosji. Sam car powoli ograniczał postanowienia Konstytucji. Namiestnikiem Królestwa został gen Józef Zajączek, dawnego jakobina, republikanina, który teraz porzucił dawne ideały i stał się wykonawca woli cara. Przy nim dużą rolę odgrywał „pełnomocnik cesarski” Mikołaj Nowosilcow. Był to człowiek niechętny samodzielności Polaków, żeby nie powiedzieć wrogo do Polaków usposobiony. Był przeciwnikiem jakiejkolwiek formy liberalizmu, zwolennikiem silnej władzy jednostki, dlatego działał na rzecz osłabienia Królestwa Polskiego. Jego działania miały na celu podsycanie nieufności Aleksandra i wobec Polaków. Właściwe kierownictwo losami Królestwa spoczywało w rękach brata carskiego – Konstantego. Był to człowiek zakompleksiony, niektórzy określają go jako psychopatę z wielkimi ambicjami. Został powołany na naczelnego wodza w Królestwie. Konstanty umiał docenić fakt, że został wodzem królestwa, dlatego starał się zdobyć zaufanie Polaków. Nie liczył się jednak z Konstytucją, władzom Królestwa narzucał własne zdania. W wojsku Królestwa wprowadził pruską dyscyplinę. Wprowadził w wojsku kary cielesne, był człowiekiem gwałtownym, dlatego często je stosował, co sprawiało, że zraził do siebie żołnierzy. Wielu oficerów podało się do dymisji. Był dumny z wyszkolonej przez siebie armii. Rząd przyjął pozycję służalczą wobec Rosji, a zatem miał coraz mniej do powiedzenia. Rząd ten miał dość silne poparcie ze strony arystokracji, bogatego ziemiaństwa i burżuazji. Działalność jednak Konstantego sprawiła, że nawet w tych kręgach zaczęła narastać opozycja. Niezadowolenie miało dwa źródła: · domagano się wypełnienia dawnych obietnic Aleksandra I i przyłączenia do Królestwa pogranicznych guberni litewskich i ukraińskich; · pod hasłem obrony konstytucji Królestwa występowała szlachta województw zachodnich. Chodziło zwłaszcza o poszanowanie swobód obywatelskich, stworzenie korzystniejszych warunków dla reform gospodarczych i społecznych. Do pierwszego konfliktu doszło na sejmie w roku 1820, na skutek ograniczenia swobód Królestwa przez wprowadzenie cenzury prewencyjnej. Było to ograniczenie wolności druku, zagwarantowanego przez Konstytucję. Rozbudowano tajna policję, coraz częściej występowały przypadki donosicielstwa, aresztowania na tle politycznym. Oficjalna krytykę tych posunięć podjęli posłowie kaliscy: Bonawentura i Wincenty Niemojewscy. Oni zablokowali projekt ustawy, który znosił odpowiedzialność ministrów przed sejmem. W odpowiedzi car Aleksander I w roku 1825 zawiesił jawność obrad sejmu, a Niemojewskim zabronił pojawiać się w swojej obecności. Opozycja została pozbawiona możliwości legalnego działania. Drobna szlachta, średniozamożni przedstawiciele mieszczaństwa oraz inteligencja nie widziała żadnych korzyści w związku z Rosją. Postępowanie cara, problemy gospodarcze, ciągłe ograniczanie swobody wypowiedzi stwarzało podatny grunt pod powstawanie organizacji tajnych. Miały one charakter narodowy i rewolucyjny. Szczególne miejsce na tym polu odegrała młodzież oraz niższy korpus oficerski. Pierwsi rozpoczęli działalność spiskową studenci. W latach 1817 – 1823 powstało kilkadziesiąt organizacji. Do najbardziej znanych związków należały: · Związek Przyjacielski inaczej nazywany Panta Koina. Liczył zaledwie 20 osób, na spotkaniach nawiązywano do myśli oświecenia, krytykując stosunki feudalne. · Dwaj członkowie związku (Ludwik Mauersberger i Kohler) przenieśli się w 1819 roku na uniwersytet berliński, gdzie założyli tam oddział Panta Koiny. · Związek Wolnych Polaków o charakterze niepodległościowym. Jego założycielami byli działacze lewicowi: Wiktor Heltman, Maurycy Mochnacki. Tworzone przez nich koła obejmowały młodzież studencką i gimnazjalną z terenów Królestwa, Litwy oraz Krakowa. Przez pewien czas związek ten wydawał jawne pismo „Dekada polska” Związek został wykryty w 1823 roku, a na działaczy związku spadły represje. · Towarzystwo Filomatów w Wilnie. Powstało z inicjatywy Józefa Jeżowskiego, Adama Mickiewicza, Tomasza Zana. Początkowo zajmowali się pomaganiem w nauce, a następnie zaczęli zajmować się sprawami narodowymi. Działając na polu wychowania, oddziaływując na opinię publiczną chcieli przekształcać świat, a przekształcenia te miały zaowocować niepodległością Polski. Filomaci utworzyli Związek Promienistych, aby w ten sposób mieć lepszy dostęp do młodzieży. Władze jednak zakazały działalności związku Promienistych, dlatego w jego miejsce utworzono tajny Związek Filaretów. Związek ten nie stosował ograniczeń narodowych. W roku 1823 tajna policja carska odkryła istnienie Związku, sam Nowosilcow przybył do Wilna, aby pokierować śledztwem. Po rocznym śledztwie 20 osób zostało skazanych na długoletnie więzienia lub zesłanie w głąb Rosji. Obok tajnych związków studenckich powstawały także konspiracyjne organizacje wojskowe. · największe znaczenie miało Wolnomularstwo Narodowe, założone w 1819 roku przez Waleriana Łukasińskiego. Powstawało pod pokrywka masonerii, która wówczas była organizacją półjawna i kontynuowała działalność filantropijno – oświeceniową. W 32 lożach skupionych było blisko 4 tysiące członków. Aleksander I popierał początkowo działalność masonerii, występując jako „brat i protektor Wielkiego Wschodu Polskiego”. Działalność masonerii została jednak zawieszona przez cara w 1822 roku. Walerian Łukasiński zamierzał wykorzystać struktury dawnej loży, a także niektórych ludzi, by stworzyć w ten sposób związek o charakterze narodowym. Celem miało być zjednoczenie ziem polskich i niepodległość. Przy czym walka o niepodległość miała wybuchnąć w dogodnej sytuacji międzynarodowej. Początkowa działalność miała na celu pozyskiwanie opinii publicznej. Wolnomularstwo Narodowe objęło swoim zasięgiem cale Królestwo Polskie, a także województwo poznańskie. Z obawy przed działaniami policji carskiej działalność Wolnomularzy została zawieszona, sam zaś Łukasiński stworzył nową organizację: · Narodowe Towarzystwo Patriotyczne – porzucono formy masońskie. Podstawą były kilkuosobowe grupy, nie znające się nawzajem, którymi kierował Komitet Centralny, obejmujący przedstawicieli wszystkich zaborów. W roku 1822 został aresztowany W. Łukasiński. Przyznał się w czasie procesu do zorganizowania Wolnomularstwa narodowego, aby w ten sposób ukryć istnienie Towarzystwa Patriotycznego. Łukasiński został skazany na 9 lat twierdzy, pozbawiono go stopnia oficerskiego. Został przewieziony do Zamościa, a następnie do twierdzy w Szlisselburgu, gdzie był więziony do śmierci. Po aresztowaniu Łukasińskiego kierownictwo Towarzystwem Patriotycznym objął płk Seweryn Krzyżanowski, ale działalność Towarzystwa została wyraźnie zahamowana.
