Literackie portrety matek
Sama definicja słowa matka, z którą spotykamy się w słowniku jest niezwykle prosta : to kobieta, która urodziła dziecko. Jednak wiadomo,że kryje się za nim znacznie więcej. Jest to miłość, opieka, bezpieczeństwo, dom, zaufanie ; i co ważne, to właśnie miłość BEZWARUNKOWA. Matka kocha bez względu na to ,co w życiu osiągniemy, kim zostaniemy i co zrobimy. Macierzyństwo to umiejętność połączenia wszystkich tych cech , to pragnienie dla dziecka jak najlepiej, chęć poświęcenia się dla jego dobra i przede wszystkim uznanie przewagi jego dobra nad własnym. Istnieje także takie pojęcie jak : matkowanie,czyli zastępowanie komuś matki, troszczenie się. Matkować można własnemu mężowi, bratu : osobie,nie będącej naszym dzieckiem. Jest to termin o zabarwieniu raczej pejoratywnym.
Niestety zarówno w literaturze,jak i w świecie rzeczywistym matki mogą być dobre i złe. Złą matką (antywzorem) jest kobieta, która dążąc do własnego szczęścia, zapomina o potrzebach dziecka. Nie potrafi okazać mu uczuć, nie interesuje się sprawami rodziny, posiada negatywne cechy charakteru , żyje we własnym świecie. Przekonać się o tym możemy na podstawie interpretacji tego motywu w wybranych utworach poszczególnych epok.
Już w starożytnej mitologii pojawiają się pierwsze portety matek.
Pierwszą matką jest Gaja – Ziemia, można też o niej mówić Matka Natura. Pod postacią tej kobiety kryje się rodzicielka świata , początek wszystkiego.To wszechmatrona.
Jej odpowiednikiem jest także Kybele „Wielka Matka” , która miała zrodzić wszystkich bogów.
Inną mitologiczną rodzicielką jest Niobe,która mając czternaścioro potomstwa była z niego niezmiernie dumna i dziwiła się ludziom,że oddają cześć Latonie – matce zaledwie dwojga. Znieważona Latona poskarżyła się Appolinowi i Artemidzie ( swoim dzieciom) , na co te zeszły z Olimpu i zabiły całe potomstwo Niobe. Zrozpaczona ,została zamieniona w kamień , z którego jeszcze długo wypływało źródło łez. Rozpacz matki po stracie dzieci jest nieskończona. Podobne jest cierpienie Demeter, która z żalu po każdym rozstaniu z Persefoną uśmierca całą przyrodę na 3 miesiące, by po upływie tego czasu, w chwili powrótu córki od złego męża Hadesa, na nowo ją obudzić. Nidy jednak nie pogodzi się z bólem rozstania.
Jednak obrazem najlepiej uwidaczniejącym cierpienie matki jest portret Matki Boskiej Bolejącej w Biblii. Maryja nie tylko widzi własnego syna, kiedy jest on przybijany do krzyża, raniony i poniżany, lecz także jest obecna w samej chwili jego śmierci. A jej serce pęka w momencie,gdy ciało Jezusa zdejmowane jest z krzyża i jeszcze raz, tak jak wtedy ,gdy był on niemowlęciem, przytula go.Niestety teraz już martwego. Cierpienie Maryi jest najgorszym, z jakim można się spotkać w literaturze.
W Piśmie Świętym znajdziemy także przypowieść o dwóch matkach (Sąd króla Salomona) . Kobiety mieszkały pod jednym dachem, obie porodziły,a gdy dziecko jednej z nich umarło, postanowiła ona podmienić niemowlęta w nocy. Przybyły do Salomona by rozstrzygnął spór o chłopca. Król rozkazał rozciąć go na pół i rozdać kobietom. Gdy jedna rzekła : „Niech nie będzie ani moje ani twoje! Rozetnijcie!” z łatwością stwierdzić można było ,iż nie jest ona jego matką. Prawdziwa matka bowiem wybrała ocalenie go , kosztem konieczności oddania w obce ręce.
Zupełnie inną rolę odgrywa matka w twórczości Jana Kochanowskiego. Gdy umiera jego ukochana córeczka ,ojciec nie potrafi sobie poradzić z tą stratą . Jedyne pocieszenie przynosi mama poety.W trenie XIX-stym ukazuje mu się we śnie w dziewczynką na rękach i uspokaja, że jego córka jest teraz bliżej Boga, a przez tak wczesną śmierć uniknęła wielu gorszych nieszczęść , które mogły ją spotkać. Matka poucza go także „ludzkie przygody ,ludzkie noś”. Nawiązuje tu niejako do głównej myśli renesansowej „człowiekiem jestem i nic co ludzkie nie jest mi obce”. Przypomina,że w życiu jest czas na radość ,ale także na smutek. A sama śmierć jest nierozłącznym elementem żywota ludzkiego.
Jeszcze jednym ważnym obrazem matki jest motyw Matki Polki. Salomea Becu, samotnie wychowywała swojego syna Juliusza Słowackiego od kiedy ten skończył 5 lat i zmarł jego ojciec. Matka miała na niego ogromny wpływ do końca jego dni. Przez całe swoje życie pisał do niej niezliczone listy, co świadczy o niezwykłej więzi i miłości między nimi. Po długim pobycie na emigracji, gdy wreszcie znajduje się w Polsce, w Wielkanoc 1848 roku wysyła matce list , w którym pisze jak bardzo chce do niej wrócić, znów zasnąć w łóżku przez nią naszykowanym „gdzie się położę, jako z długiej pielgrzymki życia wracający strudzony wędrowiec.” Jej dom jest jedynym miejscem,dokąd zawsze może wrócić i gdzie znajdzie spokój i bezpieczeństwo. W końcu widzi się z mamą , pierwszy raz po 19 latach rozłąki.Niestety na krótko. „Testement Mój” zawiera prośbę Słowackiego o spaleniu jego serca w aloesie i oddanie …matce.
Natomiast w utworze „Do Matki Polki” Adam Mickiewicz próbuje wykreować rodzicielkę , która sprosta wychowaniu idealnego patrioty, gotowego do walki o ojczyznę.Od dzieciństwa ma on być uczony swojej roli. Mickiewicz mówi : „O Matko Polko! Ja bym twoje dziecię Przyszłymi jego zabawkami bawił”. Utwór rozpoczyna się apostrofą do polskich kobiet , by przygotowywały synów do boju, na niewolę i śmierć. Muszą ich jednocześnie nauczyć żyć i umierać, a za dzielne poświęcenie własnego życia nie mają oni otrzymać należytej chwały: „ Za całą sławę krótki płacz kobiecy i długie nocne rodaków rozmowy”.
Jest jeszcze jedna postać, której warto przyjrzeć się bliżej jako matce. W dramacie Gabrieli Zapolskiej „Moralność pani Dulskiej” tytułowa bohaterka to matka trojga dzieci : Zbyszka , Meli i Hesi. Już od pierwszej sceny jest ona ukazana w negatywnym świetle , jako kobieta zaniedbana , skąpa, obłudna i prymitywna . Córce każe się kurczyć w tramwaju, by zaoszczędzić na bilecie.Gdy rano dziewczynkom jest zimno i proszą : „Mamuńciu,tak zimno! Troszkę ciepłej wody…” słyszą tylko w odpowiedzi „ Jeszcze czego!Hartujcie się…”Jest z pewnością bardziej skąpa niż opiekuńcza. Zbyszkowi pozwala na romans ze służącą tylko dlatego,że chce zatrzymać go w domu. Mimo to syn w najmniejszym stoniu nie liczy się ze zdaniem matki, nie szanuje jej należycie. Dulska terroryzuje cały dom, łącznie z własnym mężęm, któremu matkuje. Felicjan jest zastrasznony i całkowicie zależny od despotycznej żony. Dulska jest złym przykładem dla własnych dzieci, wpływa negatywnie na ich osobowość , a uważając teatr, czasopisma i życie towarzyskie za „gorszące zbytki” ogranicza ich rozwój intelektualny. Jest to typowy antywzór idealnej matki.
Każda epoka ukazuje różne portrety matek, jednak są takie cechy , które nigdy się nie zmienią. Dla każdej matki cierpienie po stracie dziecka jest najgorszym w życiu (Niobe, Demeter, Maryja ). Matka na zawsze pozostaje najlepszym przewodnikiem, nawet dla swoich dorosłych już potomków.(Jan Kochanowski, Juliusz Słowacki ). Nawet jeśli nie potrafi okazywać swoich uczuć tak, jak potrzebuje tego dziecko, ona z pewnością je kocha (Aniela Dulska ). Bo jest to miłość , która rodzi się razem z nowym życiem . Pozwolę sobie zakończyć słowami Ericha Fromma „(…)miłość matki nie jest obwarowana żadnym warunkiem(…)”