Potrzebuje zadanie z historii referar dosc obszerne na temat ROZKWIT CESARSTWA RZYMSKIEGO.Za rozwiązanie dziękuje.

30r. pne - 14 r. ne Panowanie Oktawiana Augusta (Gajusz Juliusz Cezar Oktawian) założyciela dynastii julijsko - klaudyjskiej. Pozornie nie zmienił on ustroju republikańskiego, lecz skupił w swym ręku całą faktyczną władzę, zostając pierwszym senatorem (princeps senatus) i najwyższym kapłanem. W 27r. otrzymał od senatu tytuł August (Boski). Do 23 był wybierany konsulem, nastepnie otrzymał najwyższą władzę prokonsularną, dającą mu zwirzchnictwo nad prowincjami oraz dowództwo nad siłami zbrojnymi. Jako dowódca wojskowy miał prawo zawierania sojuszów i traktatów. Uzyskał wreszcie dożywotnio stanowisko trybuna. Oktawian przeprowadził szereg reform ustrojowych. Liczbę senatorów zmniejszył do 600, ustanowił nowy cenzus majątkowy, wprowadził nowe podatki, dbał o rozbudowę Rzymu, popierał sztukę (był to złoty wiek rzymskiej literatury i sztuki). Zreorganizował wojsko, ograniczjąc je do 25 świetnie wyszkolonych legionów, nadto utowrzył nowe kohorty pretorianów, czyli gwardii przybocznej. W zarządzaniu prowincjami przeprwoadził (27) podział na prowincje cesarskie (swieżo zdobyte, nadgraniczne) oraz senackie. Egipt był osobistą własnością cesarza, który czerpał z tego tytułu ogromne dochody. W wyniku nowych wojen zaborczych granice państwa oparły się o Ren i Dunaj (nowe prowincje: Noricum, Recja, Windelicja, Panonia, Mezja). Generalnie jednak lata panowania Oktawiana były okresem pokoju wewnętrznego i rozkwitu gospodarczego, a wojny toczyły się tylko na peryferiach. 9 r. ne Rzymianie, osiągnąwszy granicę Dunaju i Renu, próbowali rozciągnąć władzę nad plemionami germańskimi między Renem a Łabą, jednakże wódz rzymski, Warrus, poniósł klęskę w Lesie Teutoburskim, gdzie stracił 3 legiony, a sam popelnił samobójstwo. Oktawian wycofał wojska za Ren, który odtąd stał się wschodnią granicą cesarstwa rzymskiego w Europie. Na Wschodzie także zaniechał Oktawian dalszych podbojów. 14 - 37 Panowanie Tyberiusza Juliusza Cezara, pasierba Oktawiana adoptowanego przez cesarza. Objęcie przez niego władzy usankcjonowała specjalna uchwała senatu. Był to człowiek podejrzliwy, ale zdolny wódz i administrator. Wprowadził kontrolę urzędników w prowincjach, zapobiegając nadużyciom. Za jego panowania jego bratanek Germanik podjął szereg zwycięskich wypraw przeciw Germanom, lecz został wkrótce odwołany przez Tyberiusza do Rzymu. O nagłą śmierć Germanika, która nastapiła w 19r. oskarżano Tyberiusza. Ten bojąc się o swoje życie wytoczył szereg procesów o obrazę majestatu, kończących się wyrokami śmierci. Zausznikiem swym uczynił prefekta pretorianów Sejana, a od 26 mieszkał na wyspie Capri, rozkazy wydając korespondencyjnie. 37 - 41 Panowanie Gajusza Juliusza Cezara Kaliguli, syna Germanika. Początkowo zaniechał procesów o obrazę majestatu, wkrótce jednak rozpoczął rządy b. okrutne, żądając dla siebie czci boskiej. Zginął zamordowany przez spiskowców. 41 - 54 Panowanie Tyberiusza Klaudiusza Nerona, stryja Kaligulii, wyniesionego na tron dzięki przypadkowi przez pretorianów. Był to człowiek o zainteresowaniach naukowych. Wykazał duże zdolności jako władca. Wzmocnił władzę cesarską, zaostrzając jednocześnie stosunki z senatem, rozszerzył biurokrację; mieszkańcom prowincji szeroko nadawał obywatelstwo rzymskie. Zbudował m.in. nowy port w Ostii i akwedukt w Rzymie. Liczne podboje za jego panowania. 43 Podbicie i przyłączenie do Rzymu południowej Brytanii. 45 Przyłączenie do Rzymu Mauretanii (kraj w północnej Afryce). 46 Tracja stała się prowincją rzymską. Neron54 - 68 Panowanie Nerona Klaudiusza Cezara, ostatniego władcy z dynastii julijsko - klaudyjskiej. Początkowo pod wpływem prefekta pretorianów Brutusa i filozofa Seneki, wkrótce jednak usamodzielnił się i stał się włądcą okrutnym i trwoniącym pieniądze. Pierwszy rozpoczął prześladowania chrześcijan. Wsktek rządów terroru stał się b. niepopularny w Rzymie. Wkrótce wznowił procesy o obrazę majestatu. 64 Wielki pożar Rzymu. Podejrzewano cesarza o spowodowanie go - Neron zaś oskarżył o podopalenie miasta chrześcijan i rozpoczął ich krwawe prześladowania. Neron odbudował Rzym po pożarze, wzniósł liczne okazałe gmachy (w tym olbrzymi pałac cesarski). 65 Spisek na życie Nerona, którego przywódcą był Gajusz Kalpurniusz Pizo. Po wykryciu spisku wszystkich uczestników stracono. Poeta Lukan, pisarz Petroniusz oraz Seneka popełnili samobójstwo. 66 - 70 Wojna w Judei. Powstanie Żydów ogarnęło cały kraj. Dowodzący armią rzymską w 70r. Tytus Wespazjan po długim oblężeniu zdobył Jerozolimę, burząc świątynię żydowską. 68 Bunt legionów galiijskich szybko zakończony klęską powstańców. W Rzymie zbuntowali się przeciw Neronowi pretorianie. Cesarz uciekł z Rzymu i popełnił samobójstwo. 68 - 69 Wojna domowa. Poszczególne legiony obwoływały swoich dowódców cesarzami. Legiony hiszpańskie i galijskie ogłosiły cesarzem Galbę. Pretorianie w Rzymie wybrali Sylwiusza Ottona, a legiony w Germanii - Witeliusza. W toku zaciekłych walk Galba i Otto zginęli, a cesarzem został Witeliusz. Jego panowanie trwało tylko kilka miesięcy - pokonał go w bitwie pod Kremoną Tytus Flawiusz Wespazjan, dowódca armii judejskiej. Koloseum 69 - 79 Panowanie Tytusa Flawiusza Wespazjana, który zapoczątkował dynastię Flawiuszów. Był to władca energiczny, dążący do wzmocnienia władzy cesarskiej, lecz stale współpracujący z senatem. Jego rząy były zarówno dla Rzymu jak i dla prowincji okresem odpoężenia po krwawym panowaniu dysnatii julisko - klaudyjskiej. Zreorganizował skarb państwa (słynne "pecunia non olet"), podniósł dyscypline w armii. Otaczał opieką miasta w prowincjach ( z wyjątkiem miast greckich, którym odebrał ich szeroką autonomię). Poszerzył znacznie skład senatu (reforma z 73), wprowadzając doń przedstawicieli arystokracji italskiej i prowincjonalnej. 77 - 85 Wyprawy Juliusza Agrykoli do Brytanii przyczyniają się do romanizacji tej prowincji. 79 Wybuch Wezuwiusza zniszczył 3 miasta rzymskie w Kampanii: Pompeje, Herakulanum i Stable. 78 - 81 Panowanie Tytusa Flawiusza Wespazjana, syna Wespazjana. Rządząc w zgodzie z senatem, dbał o potrzeby poddanych. Spore sumy przeznaczył na pomoc ofiarom wybuchu Wezuwiusza oraz na igrzyska i bezpłatne rozdawnictwo zboża (te dwa ostatnie środki były masowo stosowane przez większość cesarzy dla zdobycia i utzrymania popularności wśród rzymskiego plebsu i niedopuszczenia do zamieszek). Ukończył budowę Koloseum. 81 - 96 Panowanie Tytusa Flawiusza Domicjana, brata Tytusa. Przejawiał dążenia absolutystyczne, zorganizował system płatnego donosicielstwa, prześladował senatorów, których pragnął sobie jeszcze silniej podporządkować. Chcąc zdobyc popularność łożył ogromne sumy na budowle, igrzyska i rozdawanie zboża. Popierał literaturę i sztukę. Bronił linii Renu i Dunaju przed najazdami barbarzyńców. Wyprawił się przeciw Dakom (dzisiejsza Rumunia), lecz owa wyprawa zakończyła się niepowodzeniem - Rzymianie musiel wypłacać corocznie Dakom okreslonma sumę pieniędzy w zamian za rezygnacje przez nich z najeżdzania granic Imperium. W 96 Domicjan został zamordowany przez spiskowców. 96 - 192 Panowanie dynastii Antoninów. Był to okres największej pomyslności i potęgi państwa rzymskiego, tzw. "złoty wiek cesarstwa". Następujący po sobie cesarze uzyskiwali prawa do tronu w ten sposób, że panujący cesarz adoptował wyznaczonego przez sibie nastepcę - człowieka mającego już pewne doświadczenia polityczne i wojskowe. Ówczesną politykę cechują tendencje pokojowe i troska o gospodarczy rozwój prowncji (niektórzy cesarze pochodzą z prowincji właśnie). Nastapiła głęboka romanizacja prowincji zachodnich. Dla wzmocnienia granic imperium wzniesiono kilka pasów umocnień (tzw. limes). Pod względem gospodarczym okres ten cechuje stopniowa utrata przez Italię jej ogromnego znaczenia ekonomicznego na rzecz prowincji. Dotychczasowy system gospodarczy oparty na niewolnictwie ulegał stopniowym przekształceniom - wielu niewolników zostało wyzwolonych przez swych właścicieli (wzywoleńcy odgrywali dużą rolę także na dworze i w biurokracji cesarskiej), inni zdobyli pewną samodzielność, dzięki wydzielaniu im przez właścicieli określonego majątku w zarząd (peculium), rozwijał się sysytem wolnej dzierżawy - kolonatu. 96 - 98 Panowanie Marka Kokkejusza Nerwy, pochodzącego ze starego senatorskiego rodu. Prowadził on politykę współpracy z senatem, zniósł procesy o obrazę majestatu. Próbował powstrzymać upadek średniozamożnej ludności Italii przez sysytem pożyczek państwowych. Pod koniec życia usynowił Trajana i dzielił z nim władzę. Za jego panowania po raz ostatni zebrało się zgromadzenie ludowe (od dawna juz ciało czysto fikcyjne). 98 - 117 Panowanie Marka Ulpiusza Trajana, rodem z Hiszpanii. Zmienił on zewnętrzną politykę imperium na bardziej ofensywną. W polityce wewnętrznej kontynuował linię Nerwy, m.in. udzielając pożyczek średniozamożnym rolnikom italskim. 101 - 106 Wojna Trajana z Dacją, której wódz, Decabulos, planował w porozumieniu z Partami akcję przeciw państwu rzymskiemu. Decabulos został pokonany, a cała Dacja włączona do imperium. 113 - 117 Wojna z Partami. Wojska rzymskie wraz ze sprzymierzonymi ludami Kaukazu podbiły Armenię, przekształconą następnie w prowincję rzymską. W 115 Trajan zdobył i zburzył stolicę Partów Ktezyfont i osadził na tronie partyjskim swego kandydata jao władcę lennego. Doszedł do Zat. Perskiej, lecz powstania w Mezopotamii, Judei, Egipcie i Cyrenejce zmusiły go do odwrotu. 117 - 138 Panowanie Publiusza Eliusza Hadriana. Prowdził politykę pokojową, dbając o zabezpieczenie granic. Zbudował m.in. tzw. Wały Hadriana w Brytanii i dokończył fortyfikcaje nadreńskie. Wiele uwagi poświęcał rozwojowi miast i prowincji. Zniósł wreszcie dzierżawę podatków, budując państwowy system podatkowy. Wydał "edykt wieczysty" sumujący rozporządzenia (edykty) wydane przez urzędników rzymskich od czasów początków republiki. Ograniczył prawo właścicieli do wymierzania kary śmierci niewolnikom. Zrzekł się niektórych zodbyczy Trajana - m.in. Armenię przekształcił z prowincji rzymskiej w zależne królestwo. 132 - 135 Powstanie w Judei przeciw panowaniu Rzymu pod wodzą Szymona Bar - Kochby (Syna Gwiazdy), który ogłosił się mesjaszem. Po zaciętych walkach powstanie zostało stłumione, a Żydów zmuszono do opuszczenia Judei. 138 - 161 Panowanie Antonina Piusa. Był to kolejny okres pkoju o rozkwitu cesarstwa rzymskiego, zmącony jedynie wojnami na peryferiach - w Dacji, nad Renem, w Brytanii, oraz powstaniami w Judei i Achai. Kontynouwał reformy Hadriana w polityce wewnętrznej, wydał wiele reskryptów regulujących obszar prawa cywilnego. 161 - 180 Panowanie Marka Aureliusza, cesarza - filozofa (zwolennik filozofii stoickiej), uważającego stanowisko panującego za rodzaj służby publicznej. Wyłożył swe poglądy filozoficzne w "Rozmyślaniach". Wbrew swym pokojowym tendencjom musiał prowadzic długotrwałe wojny, które pochłaniały ogrmone sumy pieniędzy. Sytuacja gospodarcza państwa za jego panowania znacznie się pogorszyła, skarb cesarski świecił pustkami. 162 - 166 Wojna z Partami. Król Partów Wologases III opanował Armenię i osadził na jej tronie swojego kandydata, a następnie wkroczył do Syrii. Wysłane na wschód wojska rzymskie zajęły Armenię, Mezopotamie i wkroczyły do Medii, ale w szeregach armii wybuchła groźna epidemia, pochłaniając wiele ofiar. Wojna skończyła się w 166 - Armenia wrócila do stanu zalezności wobec Rzymu, płn.-zach. część Mezopotamii została uzalezniona od państwa rzymskiego. 166 - 174 Najazdy plemion germańskich Markomanów i Kwadów oraz sarmackich Jazygów na obszary naddunajskie az po północną Italię. Marek Aureliusz i Lucjusz Werus wyruszyli wraz z wojskiem, by bronić granic, lecz Werus w 169 zmarł. Po długich walkach Rzymianie odniesli zwycięstwo. Na mocy pokoju z 175 plemiona te uznały protektorat rzymski - część z nich została osadzona w charakterze koloknów (przywiązanych od ziemi dzierżawców) na pogranicznych ziemiach imperium z obowiązkiem ich obrony. 172 Tzw. powstanie bukolitów (paterzy) w Egipcie. Powstańcy dotarli aż pod Aleksandrię, gdzie zostali rozbici przez namiestnika Syrii Awidiusza Kasjusza. 177 Marek Aureliusz wydał edykt przeciw chrześcijanom, których uważał za wrogów państwa - tolerował ich prześladowania. 177 - 180 Druga wojna z Kwadami i Markomanami, zakończona ponownym zwycięstwem Rzymu. W wojsku wybuchła epidemia dżumy, podczas której zmarł cesarz Marek Aureliusz. Cesarstwo rzymskie w II wieku 180 - 192 Panowanie Lucjusza Aureliusza Kommodusa Antonina, syna Marka Aureliusza. Dążył do włądzy absolutnej, a odkrywszy wymierzony przeciw sobie spisek (182) rozpoczął rządy terroru, opierając się na wojsku, głównie na pretorianach. Pozostawał w stałym konflikcie z senatem. Zamiłowany w igrzyskach i innych wodowiskach, żądający dla siebie czci boskiej, zginął zamordowany w spisku. Był ostatnim cesarzem z dynastii Antoninów. 192 - 193 Wojna domowa. Kryzys imperium rzymskiego. Pretorianie i armie prowincjonalne obierały swoich kandydatów na cesarzy. Cesarzem został obowłany Septymiusz Sewer, wódz armii panońskiej, który dał początek nowej dynastii Sewerów, panującej w latach 193 - 235. 193 - 211 Panowanie Lucjusza Septymiusza Sewera, świetnego wodza i organizatora. Mając poparcie całej armii, konsekwentnie występował przeciw senatowi, który utracił swój dawny autorytet. Popierał arystokrację prowincjonalną. 193 Reforma wojskowa Septymiusza Sewera. Pozbawił pretorianów przywilejów i zrównał w prawach z legionami. Stworzył żołnierzom mozliwości awansu na wyższe stanowiska w wojsku, zezwolił zołnierzom zawierać związki małżeńskie i mieszkać z rodzinami. 197 - 199 Wojna z Partami. Na mocy zawartego w 199 pokoju Mezopotamia stała się prowincją rzymską. 208 - 211 Wyprawy Spetymiusza Sewera do Brytanii - nieudane próby zagarnięcia północnej części wyspy. W czasie ostatniej wyprawy cesarz zmarł, zostawiając cesarstwo 2 synom. 211 - 217 Panowanie Marka Aureliusza Antonina Karakalli, syna Septymiusza Sewera. Początkowo rządził wraz ze swym bratem Publiuszem Septymiuszem Getą. Obaj zawarli pokój z plemionami brytyjskimi i wrócili do Rzymu, gdzie Karakalla zamordował brata i wiekszość jego stronników. Rządy opierał na wojsku i pretorianach. Był okrutny i nieobliczalny. 212 Edykt, tzw. Contitutio Antoniana, na podstawie którego cała wolna ludność cesarstwa uzyskała prawa obywatelskie. Edykt nadał państwu jednolity charakter i ujednolicił system podatkowy. 216 - 217 Wyprawa Karakalli przeciw Partom, podczas której cesarz został zamordowany przez spiskowców. 217 Żołnierze obwołali cesarzem prefekta pretorianów Marka opeliusza Makrina. Po podjętej przez Makrina próbie zmniejszenia żołdu, został on zdetronizowany, a następnie zabity (218). 218 - 222 Panowanie Wariusza Awitiusza Bassianusa Heliogabala, krewnego żony Septymiusza Sewera. Obwołany cesarzem przez armię syryjską, a następnie uznany przez senat, liczył w chwili objęcia rządów 14 lat. Usiłował zaprowadzić w Rzymie kult słońca oraz inne wschodnie ceremoniały. Prowadził rozpustne zycie i znienawidzony przez wszystkich został zamordowany w 222. 222 - 235 Panowanie Aleksandra Sewera, adoptowanego syna Heliogabala. Prefektem pretorianów był znakomity prawnik, Ulpianus, który faktycznie stał na czele rządu. Aleksander Serwer był mądrym władcą, rządzącym w zgodzie z senatem, który odzyskał duże znaczenie. Obnizył podatki, podniósł karność w armii i zredukował wydatki na wojsko, czym jednak znacznie obnizył swą popularność wśród żołnierzy i oficerów. Podczas jednego z buntów wojskowych zabity został Ulpianus (228). 231 - 232 Wyprawa Aleksandra Sewera przeciwko Persom, którzy wtargneli do Mezopotamii, Azji Mn. i Syrii. W 226 władca perski Artakserkses z dynastii Sasanidów zdetronizował władcę Partów Artabanosa V, którego wcześniej był wasalem i na gruzach państwa partyjskiego stworzył monarchię perską. Jego następcy dążyli do przywrócenia dawnej potęgi perskiej. Persowie zostali chwilowo wyparci z posiadłości rzymskich, ale wojna pochłonęła znaczne zapasy pieniężne Rzymu. 234 -235 Wojna z Germanami nad Renem, w czasie której jeden z dowódców rzymskich, Gajusz Juliusz Werus Maksymiunus, zorganizował spisek - Aleksander Sewer został zamordowany, a Maksyminius obwołany cesarzem. 235 - 238 Panowanie Gajusza Juliusza Werusa Maksyminusa, pochodzącego z chłopskiej rodziny w Tracji. Obwołany cesarzem dążył do zapewnienia sobie popularności wśród zołnierzy. Nie liczył się zupełnie z senatem. Nakładanie wysokich podatków, tolerowanie samowoli żołnierzy wrogo uposabiało ludność cywilna do cesarza. 238 - 244 W prowincji Afryce wybucha powstanie, na czele którego staje jej namiestnik - Antoniusz Gordianus. Na wieść o tym senat detonizuje Maksyminusa, zatwierdzając Gordianusa i jego syna Gordianusa II, juz wcześniej obwołanych cesarzami. Ale oficer Maksyminusa, legat Numidii Kapelianus stłumił powstanie, a obaj Gordianowie zginęli. Lud i wosjko wybrali cesarzem Gordianusa III (wnuka Gordianusa I). Maksyminus ruszył z wojskiem na Rzym, lecz po drodze został zamordowany przez własnych zołnierzy. Młody Gordianus III wyruszył na wojnę przeciw Persom, którzy najechali Mezoptamię, lecz również został zamordowany. Cesarzem obwołano Marka Juliusza Filipa. 244 - 249 Panowanie Marka Juliusza Filipa Araba (pochodził z prowincji Arabii). Zawarł pokój z Persami, na mocy którego Rzymianie zatrzymali część Armenii (tzw. Armenię Małą) i Mezopotamię. Sytuacja państwa rzymskiego była bardzo ciężka. Z północy wdzierali się germańscy barbarzycny, dyscyplina w wojsku uległa rozluźnieniu, a każda niemal armia wysuwała swego kandydata na tron. Wojska w Mezji obwołały cesarzem Decjusza, w walce z którym Filip zginął (249). 249 - 251 Panowanie Gajusza Messiusza Kwintusa Trajana Decjusza. Dążył on do przywrócenia Rzymowi dawnej świetności i ożywienia dawnej religii rzymskiej, która przez niewielu Rzymian była nadal traktowana poważnie. W wyznawcach rozprzestrzeniającego się chrześcijaństwa widział wrogów państwa, zagrażających jego wewnętrznej spoistości. 250 Powszechne prześladowania chrześcijan z rozkazu cesarza, podczas których została zamęczona wielka liczba wyznawców tej religii. 251 Do Tracji i Macedonii wkroczyli germańscy Gotowie. W bitwie pod Abrittus w Mezji dolnej zginął cesarz Decjusz. 253 - 260 Panowanie Publiusza Aureliusza Licyniusza Waleriana i jego syna Galienusa jako współrządcy. Także Walerian był zwolennikiem starorzymskich zasad i prześladował chrześcijan za odmowę skłądania ofiar oficjalnym bogom. Za panowania Waleriana wzmogły się najazdy barbarzyńców na imperium: Frankowie i Alamanowie przekorczyli Ren, Gotowie dunaj, a plemiona mauretańskie zaatakowały prwoincje afrykańskie. w 260 cesarstwo zaatakowali Persowie. 257 Nowa fala prześladowań chrześcijan, jednak chrześcijański Kościół wykazał rosnącą siłę i żywotność, dzięki wierze i determinacji swych wyznawców. 258 Galienus powstrzymał inwazję Alamanów na Italię. 260 Nowy najazd Persów - zajęli Armenię i Antiochię. Cesarz Walerian odbił Antiochię, ale pod Edessą dostał się do niewoli, gdzie zmarł. 260 - 268 Panowanie Publiusza Licyniusza Egnatiusza Galienusa. Rządy jego wypełniły walki w obronie granic imperium. Stacjonujące w różnych prwoincjach armie zaczęły obwoływać swych wodzów cesarzami. Przeszli oni do historii pod nazwą "30 tyranów"; niektórzy zdołali utrzymać się w swych prowincjach po kilka lat. W Galii Postumus, tytułujący się "odnowicielem Galii" rządził 10 lat. Na wschodzie władca Palmiry (w Syrii) Odenatus odparł Persów za Eufrat. Pozostał wierny Rzymowi i otrzymał dowództwo nad całą armią rzymską na wschodzie. Po jego śmierci żona Zenobis rządząca w imieniu małoletniego syna zawładnęła Egiptem i znaczącą częścią rzymskich posiadłości na wschodzie, odrywając je od Rzymu. Na Sycylii wybuchło powstanie niewolników. Na zachodzie atakowali germańscy Frankowie i Alamanowie, na północnym wschodzie - Boranowie, Gotowie (w 263 zniszczyli Efez, w 267 zdobyli Ateny, złupili Korynt i Spartę), Herulowie i inne ludy. Odniósłszy zwycięstwo nad barbarzńcami na wschodzie, Galienus wrócił do Italii, by w 268 polec podczas oblężenia Mediolanu, w którym bronił się kolejny uzurpator - Aureolus. 268 - 270 Panowanie Marka Aureliusza Klaudiusza II, zwanego Gockim. Obwołany cesarzem przez wojsko, odparł najazd Alemanów, odniósł wielkie zwycięstwo nad gotami podmNaisos (stąd jego przydomek). Część wziętych do niewoli Gotów osiedlił jako kolonów w prowincjach. W Galii zamordowano Postumusa i wybuchło wielkie powstanie chłopów i kolonów. Klaudiusz II zmarł w Italii podczas epidemii. 270 - 275 Panowanie Lucjusza Domicjusza Aureliana, świetnego wodza i organizatora. Stłumił on liczne powstania, ulepszył system monatarny, dbał o praworządność. Usunął od współudziału w rządach senat i stał sie jedynowładą. 271 Wojska rzymskie usunęły Gotów z Panonii i odparły kolejny atak Alemanów na Italię. Rzymianie ustąpili jednak z Dacji, która przestała być prowincją rzymską. 272 - 279 Budowa wokół Rzymu wielkiego muru, mającego zabezpieczyć miasto przed barbarzyńcami (murus Aureliani). 271 - 273 Aurelian zwycięsko walczy z Zenobią, królową Palmiry, posiłkowaną przez wojska perskie. Palmira została zdobyta i zburzona, Rzymianie odzyskali Egipt. Na zachodzie Galia ponownie została włączona do imperium. 275 Aurelian podjął wyprawę na wschód, ale na samym początku został zamordowany przez własnych żołnierzy. 275 - 276 Krótkie panowanie Marka Klaudiusza Tacyta, który wkrótce zginął. 276 - 282 Panowanie Marka Aureliusza Probusa. Cesarz ten wyparł z Galii Alemanów i Franków i przywrócił granice cesarstwa na Renie. Ugodził się z senatem, starał się podnieść zniszczoną wojnami gospodarkę rolna. Zginął podczas buntu żołnierzy. 282 - 283 Panowanie Marka Aureliusza Karrusa. Prowadził ciężkie walki z Persami i Sarmatami. Zginął na wyprawie wojennej od uderzenia pioruna.

Największy rozkwit cesarskiego Rzymu przypadał na czasy tzw. dynastii Antonimów. Stabilności politycznej towarzyszył rozwój gospodarczy. Stopniowo poszerzał się zasięg języka łacińskiego. Powszechne było również rzymskie prawo i szkolnictwo W 212 roku n.e. proces ten był już tak zaawansowany, że cesarz Karakalla nadał obywatelstwo rzymskie wszystkim mieszkańcom imperium. W III w. nastąpił ostry kryzys, nasilony w latach 235-270. Imperium wyniszczały ciągłe wojny domowe, którym towarzyszyły najazdy barbarzyńców. Zwalczające się armie siały spustoszenie wśród cywilów i wyludnienie dotknęło całe regiony. Postępująca inflacja i spadek wartości monety niszczyły gospodarkę. W życiu religijnym pojawił się nowy czynnik, chrześcijaństwo, które w tym okresie znajdowało się w opozycji do władzy cesarskiej. Odnowicielem cesarstwa stał się Dioklecjan, który przeprowadził daleko idące reformy w armii i życiu politycznym cesarstwa. Podzielił on całe imperium na dwie części: Wschodnią i Zachodnią, tworząc w ten sposób podwaliny pod ostateczny podział cesarstwa. Wzmocnił też obronę granic poprzez rozbudowę systemu fortyfikacji i stworzył armię taktyczną, której zadaniem było wzmocnienie sił nadgranicznych w najbardziej zagrożonych rejonach kraju. Dioklecjan wprowadził również ceny maksymalne na wiele produktów, próbując ograniczyć w ten sposób inflację. Konstantyn Wielki, następca Dioklecjana, doprowadził do przemiany religijnej silnie faworyzując zwalczane dotąd chrześcijaństwo. Kontynuował też reformy Dioklecjana w sferze wojskowej. Nieśmiertelność zyskał dzięki założeniunowej stolicy cesarskiej: Konstantynopola. Jeden z następców Konstantyna, Julian, próbował odwrócić tok dziejów i odnowić religię pogańską. Jednak panował za krótko, by zapoczątkowane przez niego reformy mogły odnieść skutek. Zginął w wojnie przeciw Persji. Ostatnim z wielkich władców imperium był Teodozjusz Wielki, który poprawił stosunki cesarstwa z Gotami, zdusił opozycję ariańską, zakazał kultów pogańskich, a tuż przed śmiercią doprowadził do usankcjonowania podziału cesarstwa na część wschodnią i zachodnią. Następną zakończoną sukcesem próbę zjednoczenia państwa rzymskiego przeprowadził dopiero Justynian w pierwszej połowie VI w., lecz po jego śmierci koncepcja upadła.