Zasoby naturalne

ZASOBY NATURALNE:
Surowce, które człowiek czerpie ze środowiska przyrodniczego dla swoich potrzeb, nazywają się zasobami naturalnymi Ziemi, których głównym źródłem są: litosfera, hydrosfera, biosfera i atmosfera.
Ze względu na warunki powstawania surowce naturalne dzielimy na nieorganiczne: powietrze atmosferyczne, surowce mineralne, gleby i wody (z mineralnymi), oraz organiczne: rośliny i zwierzęta lądowe, wód śródlądowych i morskich.
Głównym źródłem pozyskiwania surowców mineralnych jest litosfera, a przede wszystkim skorupa ziemska, zbudowana z minerałów, które tworzą skały. 99% masy skorupy ziemskiej stanowi 9 pierwiastków: tlen, krzem, glin, żelazo, wapń, sód, potas, magnez i tytan. Tylko1% tworzą pozostałe pierwiastki, z których największe znaczenie gospodarcze mają: miedź, cyna, cynk, ołów, nikiel, żelazo, metale szlachetne i uszlachetniające sta.
Naturalne nagromadzenie w skorupie ziemskiej, przydatnej dla człowieka substancji mineralnej, nadającej się do masowej eksploatacji nazwano złożem mineralnym. Wyróżniamy 3 grupy genetyczne złóż mineralnych: pochodzenia magmowego, metamorficznego i osadowego.
Złoża pochodzenia magmowego powstały w wyniku ruchów tektonicznych i procesów tworzenia się magmy. Procesy magmowe zachodzą w głębszych warstwach litosfery i na jej powierzchni (wulkanizm). Wśród nich największe znaczenie mają: złoża skał magmowych (głębinowe, żyłowe i wulkaniczne) a także złoża dwutlenku krzemu (krzemionki, stanowiącej 66% całej skorupy ziemskiej). W procesie krystalizacji magmy tworzą się złoża hydrotermalne minerałów i pierwiastków użytecznych, takich jak np.: złoto, platyna, srebro, piryt, miedź, cynk, ołów i inne. Produktami mineralnymi procesów magmowych są m.in. chlorki, siarczki, siarka rodzima, tuf, pumeks.
Złoża pochodzenia metamorficznego są to złoża skał i minerałów, które w wyniku ruchów tektonicznych dostały się do głębszych warstw skorupy ziemskiej, pod działanie wysokiej temperatury i ciśnienia. Spowodowało to zmianę składu chemicznego, struktury i tekstury, ale nie zmieniło pierwotnej masy. Tak powstały np. złoża magnetytu z rud żelaza, złoża grafitu z węgla kamiennego czy złoża marmurów z wapieni.
Złoża pochodzenia osadowego powstały w wyniku procesu wietrzenia oraz osadzania minerałów, związków chemicznych i obumarłych organizmów roślinnych i zwierzęcych w środowisku lądowym i wodnym.
Do czynników decydujących o powstawaniu złóż osadowych należą:
-klimat- dobowe i roczne wahania temperatury i ciśnienia powietrza oraz opady atmosferyczne
-oddziaływanie na powierzchnię Ziemi atmosferycznego tlenu i dwutlenku węgla
-działalność wód, ich ruch, skład chemiczny i transport materiału skalnego.
Występowanie złóż osadowych jest związane z:
-klimatem suchym, w którym parowanie jest większe od opadów. W tym klimacie powstały np. bogate złoża soli kamiennej i potasowej, gipsu i anhydrytu.
-klimatem wilgotnym, w którym opady atmosferyczne znacznie przewyższają parowanie. W klimacie wilgotnym umiarkowanym powstały np. złoża węgli, rud żelaza, fosforytów i manganu. W klimacie wilgotnym gorącym powstały złoża laterytów, boksytów, wapieni i dolomitów.
Odpowiednio od warunków powstawania złóż osadowych, wyróżnia się złoża pochodzenia:
-Złoża wietrzeniowe powstały na skutek koncentracji minerałów w wyniku procesu wietrzenia mechanicznego i chemicznego. Powstawanie jest wynikiem oddziaływania klimatu oraz wód powierzchniowych i opadów atmosferycznych. To tego typu złóż należą: aluwialne złoża rodzimego złota i platyny, tlenkowe złoża minerałów cyny, wolframu i chromu.
Złoża pochodzenia mechanicznego to złoża, o których powstawaniu decydowały czynniki mechaniczne (ruch i prędkość płynącej wody oraz segregacja substancji mineralnej w czasie jej opadania w rzekach, jeziorach i morzach). Do tego typu złóż należą m.in. złoża piasków złoto-platyno-diamentonośnych, piasków magnetytowych, tytanowych i kwarcowych, a w jeziorach powstały złoża iłów warwowych-ognioodpornych.
Złoża pochodzenia chemicznego i biochemicznego powstają przez gromadzenie substancji mineralnej rozpuszczonej lub rozproszonej w wodach płynących z lądu do jezior i mórz.
Do skał pochodzenia chemicznego należą: złoża soli kamiennej, gipsu, dolomitów, fosforytów, rud żelaza, boksytów, laterytów i siarki.
Do skał pochodzenia biogenicznego to złoża węgla kamiennego i brunatnego oraz bituminów (ropy naftowej, gazu ziemnego) ozokerytu, czyli wosku ziemnego, asfaltu i łupków bitumicznych.
Węgle i bituminy powstają w warunkach długotrwałej sedymentacji substancji powstałej z rozkładu organizmów zwierzęcych i roślinnych w płytkich i zabagnionych zatokach morskich lub w jeziorach, w warunkach klimatu umiarkowanego wilgotnego oraz klimatu gorącego wilgotniejszego.
Skały węglowe tworzyły się z koncentracji obumarłych organizmów o wyższym stopniu rozwoju ewolucyjnego, a skały bitumiczne z resztek organizmów o niższym stopniu rozwoju, np. bakterii i alg.




Drugim źródłem czerpania surowców mineralnych jest hydrosfera: woda i jej składniki chemiczne. Najwięcej wody gromadzą zbiorniki mórz i oceanów- 97,2%. Wody lodowców i lądolodów stanowią 2,15%, a wody pitne, w tym mineralne stanowią 0,65% hydrosfery. Ilość wody słodkiej byłaby już dawno zużyta, gdyby nie istniał cykl hydrologiczny, spowodowany energią słoneczną.
W wodzie morskiej gromadzi się najwięcej zwietrzałego materiału skalnego., pochodzącego z lądów i wyrzucanego przez czynne wulkany podmorskie. Woda morska, rozpuszczając materiał mineralny, staje się roztworem chemicznym, złożonym ze wszystkich pierwiastków występujących w przyrodzie. W największej ilości występują w wodzie takie pierwiastki jak: wodór, tlen, chlor, sód, siarka, magnez, wapń, potas, węgiel i brom. Pozostałe pierwiastki występują w ilościach śladowych.
Morza i oceany są ważnym źródłem pozyskiwania wody pitnej, zwłaszcza na obszarach, gdzie występuje jej deficyt. Ropę naftową, gaz ziemny, sól kamienną, potasową i fosforyty uzyskuje się spod dna mórz, m.in. spod dna Morza Bałtyckiego przede wszystkim zaś spod dna szelfów morskich i oceanicznych. Na dnie Pacyfiku zalegają koncentracje zwane bułami manganowymi. Ich występowanie geolodzy tłumaczą tym, że woda morska zawiera dwutlenek manganu, który w postaci zawiesiny koloidalnej rozprzestrzenia się za pośrednictwem prądów, a następnie osadza się na twardych utworach dna morskiego.
Hydrosfera dostarcza człowiekowi również wód mineralnych, posiadających wartości lecznicze, a także różnorodnych surowców organicznych, stanowiących podstawę rozwoju rybactwa i rybołówstwa.

Trzecie źródło surowców stanowi atmosfera. Prawie całkowitą objętość atmosfery wypełniają tylko 3 gazy: azot, tlen i argon. W największym ilościach występuje azot, bardzo ważny dla wegetacji roślin. Wymienione gazy są pobierane z atmosfery również dla celów gospodarczych. Pobierane po pewnym czasie gazy powracają do niej po pewnym czasie, dlatego uważa się je za niewyczerpalne.

Złoża mineralne możemy podzielić na:
-SUROWCE ENERGETYCZNE:
*węgiel kamienny
*węgiel brunatny
*torfy
*bituminy (ropa naftowa, gaz ziemny, ozokeryt, czyli wosk ziemny, łupki bitumiczne)
-SUROWCE METALICZNE
*rudy żelaza (limonit, syderyt, hematyt, magnetyt)
*metale uszlachetniające stal (nikiel, tytan, wolfram, wanad, molibden, kobalt, cyrkon, rutyl)
*rudy metali nieżelaznych (miedzi, cynku, ołowiu, cyny, arsenu, antymonu, bizmutu, kadmu i rtęci)
*rudy metali szlachetnych (srebra, złota, platyny)
*rudy metali lekkich (glinu, magnezu)
-SUROWCE NIEMETALICZNE
*surowce chemiczne (sole, siarka rodzima, piryt, fosforyty, baryt, fluoryt)
*surowce skalne (granit, bazalt, porfir, marmur, piaskowiec)
*surowce ilaste (kaolin, gliny, asfalt, margle, gipsy)
*surowce wulkaniczne (tuf, pumeks)
*kamienie szlachetne i ozdobne (diamenty, szafiry, rubiny, szmaragdy, opale, granaty, turkusy, nefryty, topazy, ametysty i inne)

Zasoby naturalne są wykorzystywane przez człowieka od początku jego istnienia. Rozwój nauki i techniki powoduje coraz szybszą eksploatację. Człowiek ingeruje coraz bardziej w środowisko przyrody, często nie liczy się z jej prawami, narusza naturalną równowagę i wyczerpuje jej zasoby. Należy zdawać sobie sprawę z tego, że większość zasobów naturalnych jest nieodnawialna (surowce mineralne i wody podziemne). Odnowienie złóż surowców mineralnych jest niemożliwe ze względu na zawrotną długość ich powstawania. Bardzo podobne jest również tempo odnawiania zbiorników wody podziemnej.
Do odnawialnych zasobów naturalnych należą: gazy uzyskiwane z atmosfery, woda oraz znaczna część gleb i świata organicznego. Zasoby te odznaczają się zdolnością regeneracji umożliwiającej zachowanie równowagi całego systemu przyrody. Tempo odnawiania wymienionych zasobów jest różne. Atmosferę, hydrosferę i biosferę cechuje krążenie i przemieszczanie się w przestrzeni i czasie, dlatego ich regenerowanie jest szybsze. Natomiast regeneracja gleb jest bardzo długa, może trwać kilkaset lat, a proces jej rekultywacji jest bardzo kosztowny.
W eksploatacji zasobów naturalnych coraz częściej stosuję się technologie i techniki oszczędne. W krajach wysoko rozwiniętych wytwarza się towary, które są surowcowo-, energo-, wodooszczędne oraz możliwe do powtórnego wykorzystania w procesie produkcji w postaci surowców wtórnych.


Równowaga systemu przyrody może być zachowana przy spełnieniu następujących warunków:
-umiar w eksploatacji zasobów
-eliminowanie rabunkowej gospodarki
-planowanie eksploatacji surowców zgodnie z prawami przyrody i przyjętymi ogólnospołecznymi zasadami postępowania z zasobami naturalnymi naszej planety
-kontrolowanie zasad przestrzegania ochrony surowców przez wyspecjalizowane organizacje.

ZASOBY NATURALNE możemy podzielić na:
-organiczne
*gleby
*lasy
*roślinność lądowa i wodna o wartościach spożywczych
*zwierzęta lądowe i wodne o wartościach spożywczych i przemysłowych
-nieorganiczne
-metaliczne
*metale (żelazo, miedź, cynk, ołów, wolfram, złoto, srebro, platyna, rtęć i inne)
-niemetaliczne
*skały (wykorzystywane w budownictwie)
*węgiel, ropa naftowa, gaz ziemny, asfalt naturalny
*woda (rzeki, jeziora)
*powietrze (tlen, azot, argon)