TO TAk ;* a)Budowa pierwotna korzenia Budowa korzenia jest z wiązana z jego funkcjami. Młody korzeń zbudowany jest z tkanek pierwotnych, które tworzą trzy warstwy: skórkę, korę pierwotną i walec osiowy. Skórka korzenia: zalicza się do tkanek okrywających. Posiada jedną warstwę ściśle do siebie przylegających komórek cienkościennych mających za zadanie pobierania wody i soli mineralnych z gleby. Niektóre komórki wytwarzają włośniki. Na starszych częściach korzenia skórka obumiera a na jej miejscu pojawiają się tkanki skorkowaciałe: na początku skórnia czyli egzoderma, wywodząca się z miękiszu podskórkowego, a następnie u roślin dwuliściennych korek. Egzoderma występuje w korzeniach okrytozalążkowych. Komórki skórni położone są szczelnie koło siebie, bez przestworów międzykomórkowych. Pod skórka rozwija się z pramiękisz tworzący korę pierwotną. Kora pierwotna: znajduje się pod skórką i składa się z cienkościennych komórek miękiszu, pośród których znajdują się liczne przestwory międzykomórkowe. Komórki te pomagają w przetransportowaniu wody i soli mineralnych od włośników do elementów przewodzących w walcu osiowym. Przestwory międzykomórkowe ułatwiają wymianę gazów przy oddychaniu korzenia. Zewnętrzną warstwę kory pierwotnej tworzy egzoderma. Skórka komórki obumiera i złuszcza się wykonując funkcje tkanki okrywającej, natomiast błony jej komórek ulegają skorkowaceniu. Wewnętrzną warstwę kory pierwotnej nazywamy śródskórnią lub endodermą. W niej (endoderma) komórki ściśle przylegają do siebie i mają charakterystyczną budowę ścian, mianowicie pasemka Caspary’ego umieszczone dookoła komórki w promieniowych i poprzecznych ścianach komórkowych. Zbudowane są z materiału innego niż inne ściany, stwierdzona obecność ligniny a także suberyny. Walec osiowy: składa się z warstwy korzonkorodnej, tzw. okolnicy (perycykl) i tkanek przewodzących. Okolnica jest tkanka twórczą. Wytwarza ona korzenie boczne, powstają paczki przybyszowe u roślin tworzących odrosty korzeniowe. Zazwyczaj okolnica jest jednowarstwowa. Może zawierać wyspecjalizowane komórki np. wydzielnicze. Pod okolnicą znajduje się duża wiązka przewodząca, złożona z pasm tkanki drzewnej i pasm tkanki łykowej, przebiegających na przemian. Głównym elementem tkanki drzewnej są naczynia, mające kształt rurek zbudowanych z martwych komórek o ścianach celulozowych, trochę na zewnątrz zdrewniałych. Przewodzą one wodę z solami mineralnymi do pędu. W tkance łykowej znajdują się rurki sitowe, zbudowane z żywych komórek połączonych w długie szeregi, oddzielone od siebie tzw. sitami. Tkanka sitowa dostarcza do korzenia produkty asymilacji wytworzone w liściach. Budowa wtórna korzenia Budowę pierwotną do końca życia rośliny zachowują korzenie jednoliściennych. U wielu dwuliściennych i nagozalążkowych w budowie korzenia zachodzą z czasem zmiany związane z jego przyrostem wtórnym. W tym procesie zasadniczą rolę odgrywa działalność tkanek twórczych wtórnych. Wynikiem tego korzeń przybiera budowę wtórną.. Zmiany rozpoczynają się w tkance miękiszowej od strony wewnętrznej metafloemu. Komórki miękiszu przybierają właściwości wtórnej tkanki twórczej (kambium) i dzielą się ścianami stycznymi. Warstwy kambium rozszerzają się, obejmują swoimi końcami nowe elementy miękiszu, zaginając się na zewnątrz i dochodzą do okolnicy. W tym samym czasie odcinki okolnicy na zewnątrz protoksylemu przechodzą w stan czynny i również dzielą się stycznie. Okresowo powtarzający się podział komórek miazgi prowadzi każdego roku do wytwarzania się słoja wtórnego łyka po zewnętrznej stronie a także wtórnego drewna po stronie wewnętrznej. Słój drewna jest z reguły grubszy niż słój łyka. Warstwa korka, która oddziela korę pierwotną od wiązek przewodzących, odcinając do niej dopływ substancji odżywczych z łyka. Odizolowana kora pierwotna z czasem obumiera i odpada. Powstające w nim przetchlinki ułatwiają tym tkankom wymianę gazową z otoczeniem. Wiązka przewodząca łyka doprowadzają do korzenia produkty asymilacji. Materiały zapasowe gromadzą się w miękiszu kory i w promieniach rdzeniowych. Promienie rdzeniowe uczestniczą także w przeprowadzaniu wody z substancjami pokarmowymi w kierunku promieniowym. W wiązkach drewna odbywa się przeprowadzanie wody z solami mineralnymi z chłonących części korzenia do łodygi i liści B) Budowa pierwotna i wtórna łodygi - Budowa pierwotna jest charakterystyczna dla młodych, szczytowych odcinków łodyg roślin zielnych i odcinków pędów drzew i krzewów. - Podstawową funkcją łodyg jest podtrzymywanie liści, kwiatów, owoców i pośredniczenie w rozprowadzaniu substancji odżywczych, gromadzenie materiałów zapasowych, są także organami asymilacji (rośliny zielne). - Wynikiem pierwotnego wzrostu łodygi jest wydłużanie się pędu oraz powstanie zasadniczego planu budowy. Tkanki pierwotne łodygi powstają wskutek działalności merystemu wierzchołkowego. - U roślin okrytozalążkowych wyróżniamy dwa podstawowe plany budowy pierwotnej: rośliny jednoliściennej i dwuliściennej. - W budowie pierwotnej wyróżniamy kolejno: skórkę – epidermę, korę pierwotną, w obrębie której nie ma wiązek przewodzących, i walec osiowy, zawierający wiązki przewodzące. Komórki skórki tworzą jedną warstwę pokrytą kutyną, między nimi występują aparaty szparkowe. Skórka przyczynia się do utrzymywania turgoru komórek parenchymatycznych walca osiowego, ponieważ chroni przed wyschnięciem. Kora pierwotna, wypełniona parenchymą, zawiera chloroplasty i duże przestrzenie międzykomórkowe; stanowi system wentylacyjny rośliny. Rozrzucone są w niej włókna sklerenchymy i komórki kolenchymy, zwiększające odporność na rozerwanie. Ostatnią, najgłębiej położoną warstwą kory pierwotnej jest endoderma – śródskórnia; jej komórki transportują substancje między korą i walcem. Walec osiowy zawiera wiązki przewodzące złożone, łykodrzewne, ułożone w charakterystyczny pierścień (rośliny dwuliścienne) lub rozrzucone w całej łodydze (rośliny jednoliścienne). Ułożenie wiązek jest zawsze takie, że łyko skierowane jest na zewnątrz, a drewno do środka łodygi. Rośliny dwuliścienne i nagozalążkowe mają wiązki kolateralne otwarte, to znaczy, że łyko i drewno leżą obok siebie, a między nimi znajduje się warstwa niezróżnicowanej tkanki twórczej – kambium. Dzięki kambium rośliny te przyrastają na grubość. Wnętrze łodygi zajmuje rdzeń, który może być pusty lub zbudowany z tkanki miękiszowej (parenchymy). Parenchyma może magazynować zapasy skrobi, w stanie pełnego turgoru uczestniczy w utrzymaniu sztywności łodygi i liści, a także umożliwia wymianę gazową w roślinie. W łodygach niektórych roślin (rodzina dyniowatych i psiankowatych) występują wiązki bikolateralne posiadające dodatkowe pasmo łyka, które przylega do drewna od strony wewnętrznej. Układ takiej wiązki to kolejno od zewnątrz: łyko – drewno – łyko. - Budowa wtórna jest wynikiem działalności dwóch merystemów bocznych: kambium i fellogenu; merystemy te wytwarzają nowe tkanki przewodzące: drewno i łyko wtórne oraz tkankę okrywającą – korek. - Działalność merystemów wtórnych doprowadza do powstania grubego silnego pnia zdolnego do udźwignięcia rozgałęzionej korony. W łodygach zielnych przyrost wtórny jest nieznaczny lub nie występuje w ogóle. U współcześnie żyjących paprotników przyrost wtórny spotyka się zupełnie wyjątkowo, choć występował u form kopalnych. U jednoliściennych występuje tylko w nielicznych przypadkach. Powszechnie przyrost wtórny występuje u dużych wieloletnich form drzewiastych i krzewiastych okrytozalążkowych, dwuliściennych i nagozalążkowych. - Kambium wiązkowe i międzywiązkowe łączą się ze sobą i tworzą ciągły cylinder tkanki merystematycznej. Jej komórki dzielą się stale i odkładają w kierunku środka łodygi komórki różnicujące się w elementy drewna wtórnego, a ku obwodowi komórki różnicujące się w elementy łyka wtórnego. W wyniku działalności miazgi tworzy się regularny, ciągły cylinder łykodrzewny. – Kambium przez cały czas przyrostu zachowuje swą pozycję między drewnem i łykiem i odkłada nowe drewno wtórne po stronie zewnętrznej wcześniej powstałych partii ksylemu oraz nowe łyko wtórne po stronie wewnętrznej dawniejszych partii floemu. W ten sposób starsze warstwy drewna odsuwane są stopniowo ku wnętrzu łodygi, a starsze warstwy łyka ku obwodowi. - Działalność merystematyczna kambium trwa w naszym klimacie przez cały sezon wegetacyjny. Drewno wtórne wytworzone późnym latem różni się wyraźnie od drewna powstającego wczesną wiosną. Drewno letnie ma cewki i naczynia o mniejszych średnicach i grubszych ścianach, natomiast w drewnie wiosennym średnice komórek przewodzących są większe, a ściany cieńsze. Na przekroju poprzecznym drewno letnie i wiosenne daje się odróżnić gołym okiem, ponieważ drewno wiosenne ma jaśniejszą barwę od letniego. Granica między drewnem letnim i wiosennym wyraźnie oddziela przyrosty poszczególnych sezonów wegetacyjnych, w ten sposób powstają tzw. słoje przyrostu rocznego, pozwalające określić wiek rośliny. c)Typ ulistnienia ustala się na etapie powstawania zawiązków liściowych w wierzchołku wzrostu pędu. Ulistnienie naprzeciwległe jest charakterystyczne dla gatunków z horyzontalnie ustawionymi łodygami lub gałęziami, takich jak np. jodła pospolita czy cis. Dla łodyg ustawionych pionowo charakterystyczne są liście nakrzyżległe (np. jesion, bez czarny), ponieważ zapewniają wówczas najkorzystniejszy dostęp do światła. Liście okółkowe mogą tworzyć tzw. mozaikę liściową, czyli być tak przestawione w stosunku do siebie, aby umożliwić wszystkim liściom jak najlepsze wykorzystanie energii słonecznej. Ten rodzaj ulistnienia bardzo rzadko występuje u roślin drzewiastych. Ulistnienie: a. skrętoległe, b. nakrzyżległe, c. naprzeciwległe, d. okółkowe
