Masaż wczoraj i dziś. (Notatki)

Masaż wczoraj i dziś.
Każdy kto w pracy terapeutycznej styka się lub stosuje w terapii masaż, zdaje sobie sprawy jakim fenomenem jest dotyk, w tym przypadku jego usankcjonowana forma dająca możliwości profilaktyki zdrowia, usprawniania oraz leczenia. W masażu posługujemy się wieloma terminami, jest wiele określeń i samych metod. Obecnie udokumentowanych jest około 30 metod masażu bądź metod profilaktyczno-terapeutycznych, w których masaż jest jednym z elementów. Wśród różnorodnej terminologii ostatnio najczęściej występuje podział ze względu na kryteria zastosowania masażu.
Dlatego też najczęściej mówimy o masażu: leczniczym (usprawniającym, rehabilitacji), kosmetycznym (pielęgnacyjnym, modelującym), relaksacyjnym (odprężającym, uspokajającym) oraz sportowym. Wyodrębniane nurty to masaż w odnowie psychosomatycznej czyli możliwość zastosowania masażu w profilaktyce i leczeniu zmian w tkankach miękkich wywołanych stresem lub też negatywnymi stanami emocjonalnymi. Do nowych nurtów należy też specyficzne zastosowanie masażu w medycynie estetycznej, zwłaszcza w profilaktyce i leczeniu defektów estetycznych. Aby zrozumieć rozwój masażu oraz jego najnowsze trendy, należy zaznajomić się z kilkoma faktami z historii masażu.

Krótka Historia masażu.
Historia masażu jest tak stara jak ludzki, świadomy dotyk. Nie wiemy dokładnie kiedy człowiek rozpoczął odkrywanie fenomenu jakim jest ludzki dotyk. Zapewne u zarania dziejów podczas długich zimowych nocy, w jaskiniach odkryto, iż pocieranie ciała powoduje przyjemne doznania ciepła. Podczas długich wędrówek ludów matka tuliła i głaskała swoje dziecko, uspokajając je. Innym razem biegnąc po sawannie, po skaleczeniu nogi nasi przodkowie doszli do wniosku, iż głaskanie okolic zranionych miejsc przynosi ulgę. Historią masażu jak i medycyny zajmują się historycy, ale i sami masażyści, zgłębiający fenomen ludzkiego dotyku. Każde badania historyczne, muszą mieć na wstępie jasno określony cel, a więc w tym przypadku kwintesencje masażu. Definiowanie go nie jest łatwe, tym bardziej, iż rozwijał się w wielu kulturach równocześnie, a także i dziś istnieją różne nazwy, podziały, kategorie. Dla osób wychowanych w zachodnim kręgu kulturowym podstawowe pojęcia to masaż klasyczny, szwedzki, w zdecydowanej mierze kojarzony jako masaż leczniczy. Dla osób z krajów azjatyckich masaż utożsamiany jest nie z pojedynczym zabiegiem, ale z danym systemem zachowania zarówno zdrowia psychicznego jak i fizycznego, czasem także w powiązaniu z aspektem energetycznym a nawet duchowym.
W krajach anglojęzycznych obok pojęcia therapeutic massage - masaż leczniczy, stosują pojecie body work – określające różne metody „ pracy z ciałem’’ w tym i masażu. W innych krajach te same metody są zaliczane do tzw. innych metod fizykalnych a kończąc na zastosowaniu w psychoterapii.

Podstawą zrozumienia fenomenu masażu, jest wyzbycie się eurocentrycznego lub też egoistycznego podejścia do tematu – jakoby zachodnie metody masażu były bardziej skuteczne i znormalizowane – i podejście do zjawiska jako przebogatego doświadczenia całej ludzkości. Z drugiej strony potrzebne jest odmitologizowanie pojęcia „ masaże wschodnie”, które pochodzą co prawda ze wspólnych źródeł, ale czasem diametralnie się różnią. Ponadto faktem jest, iż w Europie mamy do czynienia zaledwie z pewnym fragmentem metod, wyjętym z kontekstu, a w wielu przypadkach praktykowanie orientalnych metod masażu jest dalekie od źródeł.
Istnieją różne podziały masażu. Jedne ze względu na zastosowanie: lecznicze, kosmetyczno-pielęgnacyjne, relaksacyjne, sportowe. Inny podział stanowi sposób wykonywania: manualny klasyczny, w środowisku wodnym czy też urządzeniami.
Spotykamy się także z różnicowaniem masażu ze względu na pochodzenie, kraj lub regionu: metody orientalne, wschodnie, masaże azjatyckie: najbardziej znane to: Chiński Masaż klasyczny, akupresura, Tui-na, japońskie Shiatsu w tym Zen Shiatsu, Hinduski Masaż Głowy oraz Masaż Ayurwedyjski, ponadto mamy regionalne terminy takie jak:
Masaż Tybetański, Wietnamski, Malezyjski, Singapurski, Indonezyjski, Taiski (Yoga) Masaż, Singapurski oraz Egipski i Berberyjski. Odmienna grupę stanowią Masaże Polinezyjskie oraz tradycyjny Masaż w Tureckiej Łaźni.
W wielu metodach terapeutycznych masaż jest częścią zabiegu, bywa też odwrotnie, niektóre metody masażu zawierają elementy ćwiczeń a nawet terapii manualnej. Nie jest to bynajmniej przyczyną nieporozumień, wprost przeciwnie, świadczy o skali pojęcia które bierze swój rodowód od – fenomenu ludzkiego dotyku.
W poniższym artykule pragnę skupić się na zaledwie kilku wydarzeniach związanych z masażem, także w kontekście wielokulturowym który przyśpieszył rozwój masażu, szczególnie w ostatnich wiekach. W kilku słowach pragnę także podkreślić polski wkład do rozwoju masażu, oraz uwagi dotyczące jego obecnego rozwoju. W wielu przypadkach możemy wydarzenia historyczne udokumentować, w innych zaś krótkie wzmianki na pewno nie zadowoliłyby profesjonalnego historyka.
Ufam, iż zarówno laik jak i terapeuta masażysta przyzna rację, iż fenomen masażu wymaga większej uwagi, zarówno ze względu na kilka tysięcy lat znajomości masażu jak i jego intensywny rozwój i wzrastające zainteresowanie. Ponadto, wierzę, iż wiele osób zda sobie sprawę jak poważną dziedziną jest masaż, zarówno w lecznictwie, relaksacji, kosmetyce i sporcie. Jedna ważna uwaga, masaż jest dziedzictwem całej ludzkości i stwierdzenie, iż ktoś „ stworzył lub wynalazł ‘’ jakąś kolejną metodę masażu lub terapii jest nieadekwatnym pojęciem, zważywszy na fakt, iż „odkrywca ‘’w tym przypadku czerpie doświadczenia i inspiracje od swoich poprzedników. Najczęściej związane to było z obserwacjami zjawisk fizjologicznych, somatycznych lub też psychosomatycznych, z ukierunkowaniem masażu na konkretny problem, np: ból mięśniowy, podrażnienie nerwów, stymulacja układu immunologicznego, problemów pojawiających się obrzęków czy też stresu, depresji, emocji.
Owszem, są udokumentowane prace świadczące o nowych, absolutnie rewelacyjnych odkryciach które wpłynęły na losy masażu i ludzi którzy go wykonują, jednak uważam, iż bardziej na miejscu jest użycie terminów: metoda autorska lub opracowanie metody masażu – niż - stworzenie metody. Niemniej jednak autorzy mają prawo do zachowania wyłączności i praw autorskich do danego opracowanie lub metody autorskiej, wszakże chodzi o wartość intelektualną która w większości krajów jest prawnie chroniona.
Dlatego też w masażu jest miejsce na nowe odkrycia i opracowania, zarówno na „ odkurzenie’’ prawie zapomnianych metod, jak widzimy to ostatnio na przykładzie wielu metod „przechowywanych” w rodzimej tradycji, np. różne masaże tybetańskie oraz indiańskie jak i opracowanie współczesnych technik, biorąc pod uwagę najnowsze odkrycia medycyny akademickiej w tym i psychologii.
W historii masażu miały także miejsce bardziej dramatyczne zjawiska, takie jak np. prześladowanie tradycyjnych metod leczenia, w tym i masażu, np. w Chinach i Tybecie. Na szczęście sytuacja diametralnie zmieniła się po latach 70-tych. Mamy także do czynienia ze swojego rodzaju krzywdą wyrządzoną danej tradycji masażu.
Przykładem jest różnorodny Masaż Tajski, który mimo swej wielowiekowej tradycji w świadomości wielu ludzi zachodu, jest kojarzony z praktykami erotycznymi. Dlaczego? Za sprawą - rozpoczętej w latach 70-tych - fali turystycznego zainteresowania Tajlandią, co z czasem niestety zaowocowało kojarzeniem masażu z procederem prostytucji.
Choć dzisiaj na nowo, intensywnie pracuje się nad wizerunkiem Tajskiego masażu, wiele czasu upłynie aby przebogaty masaż Tajski zajął zarezerwowane dla niego, nobilitowane, historyczne miejsce. Tym bardziej, iż jest to jeden z tradycyjnym masaży opartych na głębokim współczuciu względem drugiego człowieka.

Ujednolicenie byle nie na siłę.
Wiele ośrodków zajmujących się masażem oraz fizjoterapią, pracuje nad ujednoliceniem nazw i terminologii związanych z masażem. Jest to bardzo ważna praca przyczyniająca się do rozpoznania i docenienia roli masażu, jednak biorąc pod uwagę bardzo ważny w masażu tzw. „czynnik subiektywnych odczuć” bierze się pod uwagę zbyt często jedynie kryteria zachodnie, akademickie, oraz badania kliniczne. W wielu przypadkach badanie niektórych metod wyrwanych z kontekstu kulturowego nie ma sensu. Ponadto dużo więcej pożytku wynika z obserwacji i stwierdzenia iż. np. w 60—70% przypadków odnotowujemy efekt pozytywnego oddziaływania danej metody masażu, niż wyłącznie teoretyzowanie i skupianie się nad faktem, jak wytłumaczyć działanie metod fizjologicznie.
No ale wróćmy do historii.
Kilka wydarzeń i faktów które wpłynęły na historię i rozwój masażu.
Pierwsze wzmianki o masażu przez niektórych badaczy wskazują na bardzo wczesne daty, jednak są one nieco wątpliwe pod względem historycznym. Zwolennicy tych teorii doszukują się wzmianek o masażu sięgających już 3 tysiąclecia przed nasza erą.
Choć większość wzmianek pochodzi jednak ze znacznie późniejszego okresu, to zapewne pamięć o nich przetrwała w formie przekazów ustnych z jeszcze wcześniejszych lat.
2500 p.n.e. Sakkara- Egipcjanie – opracowują refleksologię, nie znane są szczegóły ale informacje wskazują na znajomość tematu masażu stóp.
2000 p.n.e. - Pierwsze pisma dotyczące masażu, lub też jego elementów.
W Starożytnych Chinach plasują się sięgające ponad 3000 lat wstecz źródła o wzmiankach dotyczących masażu w dziełach: Kung- Fu z Tao Tse oraz Klasyczna Medycyna Wewnętrznego Żóltego Cesarza, najstarsze znane zapiski w których mowa o masażu.
Nei Ching – opisuje terapeutyczny dotyk lub jego elementy.
Ayurveda Indie – teksty o sztuce życia i zachowaniu zdrowia zawierające informacje o masażu, min. dotyczące jego zmysłowego wymiaru. Później - pierwsze badania tych tekstów i interpretacje Europejczyków spowodowały, błędne kojarzenie masaży ayurwedycznych – jako masaży natury erotycznej.
W tych kulturach i w tym okresie trudno jednak doszukiwać się wyodrębnionych metod masażu, był on raczej składową systemu leczenia obok: kąpieli, ziołolecznictwa, cwiczeń.
Bardziej prawdopodobne i udokumentowane wydarzenia:
Homer – wzmianki o olejkach jako o środkach stosowanych w masażu.
776 p.n.e. Igrzyska Olimpijskie Grecja – zawodnicy stosują masaż przygotowujący do zawodów.
500 p.n.e. – Herodicus –poleca ćwiczenia w celach leczniczych. Uważany jest za prekursora ćwiczeń medycznych.
460 – 380 p.n.e. – Hipokrates – stosuje techniki masażu w leczeniu, min. rozcieranie.
100 – 44 p.n.e. – Juliusz Cezar – korzysta z masaż w leczeniu neuralgii i epilepsji.
90 – p.n.e. – Chiny – pierwotne opracowania i rozwój akupunktury i akupresury.
100 – n.e. – Pierwsza szkoła masażu powstaje w Chinach.
130 – n.e. – 201 – Galen – pierwsza książka o medycynie manualnej, zapiski dotyczą min. rozcierania w masażu jako przygotowania do walki gladiatorów.
600-ne - lata n.e. Japonia – rozwój masażu jako praktyki pierwotnego masażu Anma.
U schyłku XIX i na początku XX w, pojawi się pojecie Shiatsu.
Od VIII w. datuje się także wzrost rozwoju medycyny w krajach arabskich, jednak stosowanie masażu było raczej domeną medycyny stosowanej na dworach.
Awicenna napisał: celem masażu jest wchłonięcie/regulacja produktów przemiany materii w mięśniach, nieusuniętych produktów przez ćwiczenia.
1368-1644 - Ming Dynastia – rozwój masażu w pediatrii i rozwój masażu Tui-na.
Medyczne – w ujęciu zachodnim, europejskim - doświadczenia z masażem:
Do XIII – XIV w. datuje się stosowanie na ziemiach Słowian pewnej formy łaźni z masażami i oklepywaniem za pomocą rózg w celu poprawy krążenia, ale w wiekach późniejszych wydaje się, iż obyczaj ten stopniowo zanikał.
Odrodzenie masażu w Europie.
1517-1590 – Ambroży Pare – Francja – wkład w świadome stosowanie masażu przede wszystkim u pacjentów po operacjach, leczonych ranach i amputacjach w wyniku działań wojennych.
1561-1621, Bacon Werulamski poparcie masażu względem zainteresowań ówczesną mechanoterapią.
1606-1672. Hoffman Friedrich – poparcie dla masażu jako naturalnej metody leczenia.
1813 n.e. –Per Henrik Ling – zakłada Centralny Królewski Instytut Gimnastyki w Szwecji. Później rozwija metodę masażu znanego jako masaż szwedzki.
1839-1909 Mezger Johan z Amsterdamu, uważany za twórcę masażu naukowego, uruchamia szkołę masażu klasycznego.
XIX w. W wyniku migracji ludności azjatyckiej, następuje wzrost zainteresowania orientalną medycyna, w tym także masażu.
1879 – Douglas Graham – opisuje Praktykę Lomi Lomi.
1894 – powstanie profesjonalnego stowarzyszenia masażu w Wielkiej Brytanii,
1895 – Zygmunt Freud – stosuje masaż w leczeniu histerii – postuluje o stosowaniu masażu jako metody wspomagającej leczenie niektórych schorzeń psychosomatycznych.
XX w. Na początku wieku dzięki Tamai Tempak, datuje się rozwój współczesnego Shiatsu w Japonie i oddzielenie go od tradycyjnej praktyki masażu Anma. Następuje adaptacja starej sztuki do współczesnych wymogów fizjologii.
1913 – dr Wiliam Fitzgerald odkrywa na nowo i opisuje schemat refleksiologii – nazywanej Terapią Strefową. Pózniej Eunice Ingham i dr J.S. Riley badli rozwinęli refleksoterapię, pod jej imieniem funkcjonuje obecnie jeden z najbardziej spójnych systemów refleksoterapii.
1918 – wzrasta zainteresowanie masażem i ćwiczeniami w celu rehabilitacji ofiar II Wojny.
1929 Elizabeth Dicke – w Niemczech - opracowuje i publikuje specjalistyczną metodę masażu tkanki łącznej- stosując strefy odruchowe.
1932 Duński fizjolog Emil Voder – po latach badań opracowuje i publikuje Manualny Drenaż Limfatyczny.
1930 – Stanley Leif – opracowuje terapię nauromięśniową.
1952- Janet Travell opracowuje Trigger Points.
1960—te pierwsze prace Idy Rolf- (Rolfing) – Inegracja Posturalna.
1978 –Soma Neuromięśniowa Integracja opracowana przez Billa Williamsa ucznia Idy Rolf.
Lata 70-te w wyniku ocieplenia stosunków międzynarodowych są początkiem prawdziwej ekspansji i rosnącego zainteresowania metodami chińskimi w tym masażem i akupresurą.
Polskie akcenty.
W okresie zaborów wielu Polaków zajmuje się masażem, powstają pierwsze opracowania, często – z oczywistych względów - kojarzone jednak z obywatelami innych krajów.
Izydor Zabłudowski – twórca oryginalnej metody masażu – europejskiej sławy profesor Uniwersytetu w Berlinie, kierownik Uniwersyteckiego Zakładu Masażu Leczniczego.
Wzrost zainteresowania masażem w lecznictwie i rehabilitacji podobnie jak w całej Europie nastąpi w Polsce jednak w latach 20-tych XX w. W okresie międzywojennym masaż wchodzi do szpitali oraz powstających gabinetów fizjoterapii. Powstają także pierwsze polskie opracowania i modyfikacje masażu min. dzięki M. Kosińskiemu oraz J. Zaorskiemu.
W tym okresie choć bardziej jako alternatywne rozwiązania zauważa się wzrost korzystania z masażu nie tylko w lecznictwie, rehabilitacji ale także w celu relaksacji i ówczesnej odnowy biologicznej w kurortach. Ponadto pojawiają się pierwsze wzmianki o pozytywnym wpływie masażu w leczeniu otyłości.
W okresie powojennym II W.W. wzrasta zainteresowanie masażem w rehabilitacji.
W okresie tym, powstają pierwsze polskie książki o masaż.
1953 – Polska, Kraków - powołanie Ośrodka Rehabilitacyjnego dla Niewidomych – pierwsza szkoła kształcąca masażystów w Polsce, najpierw kursy a następnie w 1980 – zostaje przekształcona w Medyczne Studium Zawodowe – Wydział Masażu Leczniczego. Od lat 70 –tych wielu jej absolwentów pracuje poza granicami kraju. Powstaje także Sekcja Masażystów Niewidomych, pierwsze stowarzyszenie masażystów w Polsce.
1980-te, w Polsce rośnie zainteresowanie masażami orientalnymi, choć nie ma jeszcze ukierunkowanych szkoleń, adepci tej sztuki czynią wielkie postępy.
1990-te pierwsze prywatne szkoły i kursy masażu klasycznego i naturalnych metod.
1990-te wzrost zainteresowania masażami w aspekcie kosmetycznym i w relaksacji, masaż gości coraz częściej na targach kosmetycznych, odnowy biologicznej, Spa.
1990 –te, pierwsze publikacje dotyczące masażu autorstwa Adama Zborowskiego, stanowiące dzisiaj kanon najlepszych podręczników o masażu.
Od 1992 roku – wzrasta zainteresowanie Polinezyjskimi Masażami.
1994 - pierwsze informacje dotyczące: masażu w standardzie body work, dzisiaj znanego jako metoda: Integracyjnego Masażu Bodywork - łącząca aspekt relaksacyjnego i leczniczego masażu w terapii zmian w tkankach miękkich powstałych w wyniku stresu.
1997 – I Targi Edukacyjne Masażu w MSZ w Krakowie. Początek współpracy pomiędzy różnymi środowiskami zajmującymi się masażem: leczniczym, relaksacyjnym, kosmetycznym.
2003 – 50 lat Krakowskiej Szkoły Masażu.
Masaż dzisiaj i najnowsze trendy.
Najwięcej prac w zakresie badania masażu związanych jest dzisiaj z jego wpływem na tkanki miękkie. Rejestrujemy opracowania metod, w których wykorzystuje się zarówno masaż klasyczny z elementami masaży punktowych. Nowy nurt to zastosowanie masażu w medycynie estetycznej oraz w odnowie psychosomatycznej.
Po latach olbrzymiego zainteresowania sprzętem wspomagającym masaż, następuje radykalny powrót do manualnego – czyli wykonywanego ręcznie – masażu.
Duży rozwój masażu rejestrujemy w ośrodkach określanych jako: Wellnes, SPA a także w gabinetach kosmetycznych i oczywiście Gabinetach Masażu. Z prawdziwego rodzaju mozaiką masaży mamy do czynienia w kosmetyce. Rośnie zainteresowanie wykorzystaniem masażu w połączeniu z innymi zabiegami pielęgnacyjnymi na ciało.
Współczesna medycyna i psychologia popiera zastosowania masażu w profilaktyce tzw. chorób cywilizacyjnych oraz w terapii zmian w tkankach miękkich w wyniku długotrwałego stresu jak i negatywnych stanów emocjonalnych.