W powieści Żeromskiego możemy mówić o ewolucji uczuć: osobistych (miłość do Biruty, matki) i patriotycznych. Najbardziej wyeksponowane są uczucia patriotyczne- Borowicz niemalże zrusyfikowany staje się tym bardziej gorliwym patriotą wtedy, gdy zorozumie swoje błędy. Łączą się tu dwie drogi życiowe- droga miękka, kapryśna, nieraz nie konsekwentna, syna szlacheckiego Marcina Borowicza, która kołając po werdepach młodzieńczej beztroski, potrącając o przepaść zrusyfikowania się, doprowadza do twardego gruntu, podmurowanego doświadczeniem i bólem, twardą szkołą życia, oduczająca miękkości- i twardy, prosty kurzem pokryty, chłopski gościniec Andrzeja Radka. Nie wiem czy o to CI dokładnie chodziło ale ja podobnie napisałem.
