Aseptyka i Antyseptyka
Aseptyka to postępowanie mające na celu dążenie do jałowości bakteriologicznej pomieszczeń, narzędzi, materiałów opatrunkowych i innych przedmiotów w celu niedopuszczenia drobnoustrojów do określonego środowiska, np. otwartej rany operacyjnej.Aseptyczność jest to stan, w którym pomieszczenia, środki opatrunkowe, leki, narzędzia chirurgiczne i ręce operatora są wolne od żywych drobnoustrojów chorobotwórczych. Zapewnia to dokładne mycie i dezynfekowanie dłoni oraz stosowanie przez zespół operacyjny wyjałowionych masek, fartuchów, rękawiczek, narzędzi oraz odpowiednie przygotowanie sali operacyjnej (mycie, sterylizowanie sal poprzez naświetlanie promieniami ultrafioletowymi, powietrze jest przepuszczane przez filtr zanim trafi do sali operacyjnej) i pola operacyjnego. Oznacza to także działania, zabezpieczające przed zakażeniem.Aseptyka ma też zastosowanie poza salą operacyjną min. w badaniach laboratoryjnych i bakteriologicznych, w produkcji leków, żywności itp.W przemyśle spożywczym oznacza proces produkcyjny, który dzięki zastosowaniu specjalnej technologii pozwala na wytwarzanie i pakowanie produktów bez użycia środków konserwujących. W 1885, Polak Jan Mikulicz-Radecki użył podczas operacji rękawiczek bawełnianych, w 1887 Ernst von Bergmann wprowadził sterylizację przy użyciu pary wodnej, a w 1894 roku William Halsted zastosował rękawiczki z gumy.Za ojca aseptyki uważa się Gustava Adolfa Neubera, kilońskiego chirurga (1886). Reguły aseptyki wprowadzone przez niego, niewiele zmienione, są obowiązujące do dziś.
Natomiast antyseptyka to postępowanie odkażające, mające na celu niszczenie drobnoustrojów na skórze, błonach śluzowych, w zakażonych ranach.W przeciwieństwie do dezynfekcji, antyseptyka nie dotyczy odkażania przedmiotów.Do tego celu stosowane są preparaty zawierające dichlorofenol, heksachlorofenol, diglukonian chloroheksydyny, a także heksylorezorcynol, alkohol etylowy, alkohol izopropylowy, jodofory, gencjana, jodyna oraz preparaty złożone: Dishand (Chirurgina), Octenisept. Ograniczone zastosowanie w antyseptyce znajdują chloraminy, barwniki akrydynowe, barwniki trifenylometanowe, związki srebra (azotan srebra) z żelatyną lub albuminą, nadmanganian potasu.Pierwszym propagatorem antyseptyki był węgierski lekarz położnik Ignaz Semmelweis, który w 1847 roku skutecznie przeprowadził kampanię w sprawie dezynfekcji rąk roztworem chloru w klinikach położniczych. W krótkim czasie udało się zmniejszyć śmiertelność o połowę wśród rodzących kobiet.Bardziej znanym od Semmelweisa i nazywanym ojcem antyseptyki był brytyjski chirurg Joseph Lister. Za skuteczny środek dezynfekcji uważał Lister kwas karbolowy (fenol). Zalecał stosowanie tego środka w czasie zabiegów i operacji w formie rozpylonego aerozolu (1867). Dzięki temu śmiertelność operacji przepukliny z 78% spadła do 10%. Rok 1867 traktowany jest również jako początek nowej epoki w chirurgii.Kolejnym starym antyseptykiem jest jodoform, stosowany od 1880 r. do połowy XX wieku. Mimo dużej skuteczności wycofany ze względu na toksyczność oraz możliwość alergii.
