Filozof i uczony Arystoteles.
Filozof i uczony
ARYTOTELES (384-322 r. p.n.e.), który był uczniem Akademii
Platona przez całe dwadzieścia lat.
Arystoteles nie był Ateńczykiem. Pochodził z Macedonii,
ale przybył do Aten i wstąpił do Akademii, kiedy Platon miał
sześćdziesiąt jeden lat. Najbardziej interesowała go żywa przyroda. Był nie tylko ostatnim z wielkich greckich filozofów, lecz takie pierwszym wielkim biologiem Europy
Arystoteles natomiast zajmował się procesami zachodzącymi w przyrodzie.
Platon pragnął zajrzeć do wiecznego świata idei!)
Arystoteles czynił całkiem odwrotnie: na czworakach obserwował ryby i żaby, anemony i maki. Możesz powiedzieć, że Platon posługiwał się tylko swoim rozumem, Arystoteles wykorzystywał także i zmysły. pisma Arystotelesa są suche i rzeczowe jak leksykon. Natomiast bardzo często za tym, co pisze, kryją się autentyczne studia przyrody.
W różnych starożytnych przekazach wymienionych jest aż
170 tytułów pism Arystotelesa; zachowało się 2 nich tytko 47.
Arystoteles stworzył profesjonalny język, którym nauka posługuje się do dzisiaj, i to jest jego największy wkład do kultury europejskiej. Był wielkim systematykiem, który uporządkował
podstawowe pojęcia z różnych dziedzin wiedzy. Arystoteles pisał o niemal wszystkich naukach, ja zadowolę się omówieniem tylko tych najważniejszych.
NIE MA WRODZONYCH IDEI
Arystoteles uznał, że Platon postawił wszystko na głowie. Arystoteles nie zgadza się więc z Platonem, że idea „kura" jest wcześniejsza od samej kury. To, co Arystoteles nazywa
„formą" kury, obecne jest w każdej kurze jako jej szczególne cechy, na przykład znoszenie jajek. Tak więc kura i „forma" kury są nierozłączne jak ciało i dusza. Dla Arystotelesa równie oczywiste było, że najwyższym stopniem rzeczywistości jest to, co postrzegamy za pomocą zmysłów. Arystoteles wyrażał pogląd dokładnie przeciwny: to, co jest w ludzkiej duszy,
to tylko odbicia przedmiotów istniejących w przyrodzie. prawdziwym światem jest więc przyroda. Zdaniem Arystotelesa Platon zachował mityczny obraz świata, w którym ludzkie wyobrażenia plączą się z rzeczywistym światem. Arystoteles twierdził, że w świadomości nie istnieje nic, czego przedtem nie doświadczylibyśmy zmysłami. Arystoteles uważał, że wszystkie myśli i idee, jakie w sobie nosimy, przedostały się do naszej świadomości dzięki temu, co widzimy i słyszymy. Posiadamy jednak rozum, z którym się rodzimy. Mamy wrodzoną zdolność porządkowania wrażeń zmysłowych w rozmaite grupy i klasy. W taki sposób powstają pojęcia : kamień, roślina, zwierzę, człowiek. Tak powstają pojęcia: koń, homar, kanarek. Arystoteles jest zdania, że rozum jest najbardziej charakterystyczną cechą człowieka. Ale nasz rozum jest całkiem pusty, dopóki nie poznamy czegoś zmysłami. Człowiek nie posiada więc żadnych wrodzonych idei.
FORMY SA WŁASCIWOSCIAMI RZECZY
Arystoteles konstatuje, że rzeczywistość składa się z rozmaitych konkretnych rzeczy, które stanowią jedność formy i materii. Materia to materiał, z którego rzecz jest zrobiona, podczas gdy forma to szczególne właściwości rzeczy. Arystoteles interesował się zmianami za-
chodzącymi w przyrodzie, W materii zawsze tkwi możliwość osiągnięcia określonej formy. Możemy powiedzieć, że materia dąży do urzeczywistnienia tkwiącej w niej możliwości. Według Arystotelesa każda zmiana w przyrodzie jest przekształceniem z „możliwości" w „rzeczywistość". Kiedy Arystoteles mówi o formie i materii rzeczy, ma na myśli nie tylko żywe organizmy. Tak jak formą kury jest gdakanie, trzepotanie skrzydłami oraz składanie jaj, tak formą kamienia jest to, że spada na ziemię.
PRZYCZNA CELOWA
ARYSTOTELES uważał jednak, że w przyrodzie jest kilka typów przyczyn. Wsumie wymienia cztery różne typy. Najważniejsze jest zrozumienie, co miał na myśli mówiąc
o przyczynie celowej. Arystoteles uważał, że celowość istnieje w całej przyrodzie. Deszcz poda po to, by rośliny mogły rosnąć, pomarańcze i winogrona rosną po to, by ludzie mogli je
jeść.
LOGIKA
Arystoteles pragnął więc zrobić gruntowne porządki w panieńskim pokoiku przyrody. Starał się udowodnić, że wszystkie rzeczy w przyrodzie należą do różnych grup i podgrup. Arystoteles był pedantycznym porządnisiem, pragnącym za-prowadzić ład wśród pojęć, którymi posługują się ludzmi to on właśnie dał podstawy logice jako nauce. Podał wiele surowych zasad ustalania, jakie sądy i pojęcia są logicznie udowodnione.
DRABINA NATURY
„Porządkując" świat Arystoteles wskazuje przede wszystkim na
fakt, że rzeczy w przyrodzie można podzielić na dwie główne
grupy. Z jednej strony mamy rzeczy nieożywione takie jak kamienie, krople wody, grudki ziemi* One pozbawione są wrodzonej możliwości zmian. Zdaniem Arystotelesa, takie nieożywione rzeczy mogą zmienić się jedynie pod wpływem oddziaływań z zewnątrz. Z drugiej strony mamy rzeczy ożywione, w których tkwi możliwość zmian.
Jeśli chodzi o rzeczy ożywione, Arystoteles wskazuje, że można je podzielić na dwie różniące się od siebie główne grupy. Z jednej strony mamy żywe rośliny, z drugiej żywe istoty. Wreszcie żywe istoty można podzielić na dwie podgrupy: zwierzęta i ludzi.
Arystoteles wyobrażał sobie, że ruchy gwiazd i planet rządzą ruchem na Ziemi. Musi jednak istnieć cos, co wprawia w ruch również ciała niebieskie. Arystoteles nazwał to „pierwszym poruszającym", czyli Bogiem- tym Pierwszy poruszający sam pozostaje w bezruchu, ale jest „pierwszą przyczyną" ruchów ciał niebieskich, a tym samym wszelkich ruchów w przyrodzie.
ETYKA
Wrócimy teraz do człowieka, Zosiu. Formą człowieka jest według Arystotelesa także ma on zarówno „duszę roślinną", „duszę zwierzęcą", jak i "duszę mylącą" Arystoteles zadaje więc pytanie: Jak powinien żyć człowiek? Co jest potrzebne, by życie człowieka było szczęśliwe? Krótko odpowiem: człowiek będzie szczęśliwy jedynie wtedy, gdy wykorzysta wszystkie swoje zdolności i możliwości. Arystoteles uważał, że istnieją trzy formy szczęścia. Pierwszą formą szczęścia jest życie wśród namiętności i przyjemności. Drugą — życie wolnego i odpowiedzialnego obywatela, a trzecią— życie badacza i filozofa. Arystoteles podkreśla, ze aby człowiek był naprawdę szczęśliwy, spełnione muszą być te trzy warunki jednocześnie.
POLITYKA
Stwierdzenie, że człowiek nie może bez reszty oddać się jednej dziedzinie życia, pojawia się także w poglądach Arystotelesa na społeczeństwo, Arystoteles powiedział, że człowiek jest „istotą polityczną" Uważał, że bez otaczającego nas społeczeństwa nie bylibyśmy prawdziwymi ludźmi. Był zdania, że rodzina i wioska lub miasteczko mogą zaspokoić potrzeby życiowe niższego rzędu, takie jak pożywienie i ciepło, małżeństwo i wychowanie dzieci, "Najwyższą jednak formą ludzkiej wspólnoty jest państwo. Arystoteles wymienia trzy różne formy państwa. Jedną z nich jest monarchia — co znaczy, że jest tylko jeden najwyższy szef państwa. Drugą dobrą formą państwa jest arystokracja. W państwie arystokratycznym rządzi mniejsza lub większa grupa przywódców. Trzecią dobrą formę państwa Arystoteles nazwał politeją, co oznacza demokrację.
POGLOĄDY NA KOBIETY
Arystoteles uważał, że kobiecie czegoś brakuje jest „zdeformowanym mężczyzną". Arystoteles wierzył, że wszelkie cechy dziecka tkwią gotowe w nasieniu mężczyzny. Kobieta Jest jak rola uprawna, która tylko przyjmuje w siebie ziarno i nosi je w sobie, aż wyrośnie, podczas gdy mężczyzna jest „siewcą". Mówiąc to w sposób prawdziwie Arystotelesowy, mężczyzna daje „formę", a kobieta „materię". Stosunek Arystotelesa do kobiet został niestety utrwalony, gdyż to jego poglądy, a nie Platona, rozpowszechniły się w śre dniowieczu.