referat na temat kultury oswiecenia w polsce

Działalność najwybitniejszych twórców oraz uczonych przypada na okres obejmujący lata panowania Stanisława Augusta Poniatowskiego (1764-1795). Liczni pisarze, poeci, działacze polityczni, a także ludzie parający się nauką, to głównie „oświeceni” duchowni. Ich kulturotwórcza rola wyrażała się tym, iż czerpiąc z myśli europejskiego racjonalizmu i krytycyzmu, trafiającgo do Polski głównie z Niemiec, tworzyli dzieła literackie i inne, ale – polskie i oryginalne. Ważny horyzont intelektualny nakreślała walka o „naprawę” państwa, o przywrócenie właściwej miary patriotyzmowi i słowu polskiemu. Był to okres działalności tych, którzy dokonali przełomu oświeceniowego w kulturze polskiej. Doniosła rola w dziele „naprawy Rzeczypospolitej” przypadła w tym okresie publicystyce. Ignacy Krasicki (3.II.1735-14.III.1801), biskup, publicysta i największy poeta doby Stanisława Augusta, „książę poetów polskich”, kapelan królewski. Po kazaniach drukowanych w latach 1764-1765, działalność literacką rozpoczął jako współpracownik „Monitora” (cały rocznik 1772 wyłącznie autorstwa Krasickiego) i „Zabaw przyjemnych i pożytecznych”. Szerokie powodzenie osiągnął powieścią utopijno-dydaktyczną pt. ”Mikołaja Doświadczyńskiego przypadki”. Krasicki wydrukował „Hymn do miłości ojczyzny”. Czasopisma te stanowiły swoistą „szkołę” polskiej literatury oświeceniowej. Pisali w nich, bowiem Adam Kazimierz Czartoryski, ksiądz Franciszek Bohomolec, ksiądz Adam Naruszewicz, biskup Ignacy Krasicki i wielu innych. Adam Kazimierz Czartoryski (1734-1823), w 1766 r. objął dowództwo Szkoły Rycerskiej do r. 1792., w latach 1775-1780 był członkiem Komisji Edukacyjnej. Wybitny znawca i miłośnik teatru, dążył do postawienia sceny rodzimej na wyższym poziomie. Ogłosił „Katechizm moralny dla uczniów Korpusu kadetów” (1774); „Listy Doświadczyńskiego” (1782), w których pierwszy w Polsce omawiał kwestię wychowania kobiet. Adam Naruszewicz (1733-1796), poeta, historyk i biskup Polski. W latach 1770-1777 wraz z Albertandim redagował „Zabawy przyjemne i pożyteczne”, pierwsze polskie czasopismo literackie, gdzie drukował swe ody, sielanki, satyry, bajki i epigramaty. Naruszewicz położył największe zasługi jako historyk, ale i jako poeta odznaczał się w stosunku do poprzedzających go czasów saskich czystością stylu, wzorowanego na pisarzach francuskich, oraz gorącym patriotyzmem. Byli oni autorami bajek, listów poetyckich, poematów i satyr, jak Ignacy Krasicki, Franciszek Ksawery Dmochowski, Adam Naruszewicz czy Stanisław Trembecki. Inni, jak Tomasz Kajetan Węgierski, pisali pamflety, będące krytyką ówczesnych stosunków społecznych i politycznych („Sąd czterech ministrów”). W literaturze polskiej przeważała myśl społeczna i pedagogiczna. Trafnym dla niej wyrazem ekspresji była powieść edukacyjna. Uczyła ona gospodarności i humanizmu, nie zapominała poruszać problematykę tolerancji i patriotyzmu. Powieść ta łączyła szacunek do tradycji z postępową myślą oświeceniową. Szczególnym tego przykładem były powieści Krasickiego np. „Pan Podstoli”.